წინა <-----     დასაწყისში     ----->შემდეგი

ყოვლადწმიდა სამების პირთა ერთარსობა, თანასწორობა და თანადიდებულება

ყოვლადწმიდა სამების სამივე ჰიპოსტასი არსით ერთი და იგივეა. თითოეულ მათგანს აქვს საღვთო სავსება - უკიდეგანო და განუზომელი. სამივე ჰიპოსტასი თანაბრად დიდებული და თაყვანსაცემია.

რაც შეეხება ყოვლადწმიდა სამების პირველი პირის საღვთო სისავსეს, ეკლესიის ისტორიას არ ახსოვს ამის უარმყოფელი ან დამაკნინებელი ერეტიკოსები, მაგრამ მამა ღმერთის შესახებ ნამდვილი ქრისტიანული სწავლებისაგან გადახრები კი გვხვდება. ძველ დროს გნოსტიკოსებისგან შემოიჭრა და უფრო მოგვიანებით, XIX საუკუნის პირველი ნახევრის ე.წ. იდეალისტური ფილოსოფიის (ძირითადად შელინგის) ზეგავლენით ისევ აღმოცენდა სწავლება ღმერთზე, როგორც აბსოლუტზე. ამ სწავლების თანახმად ღმერთი უსასრულოდ დაშორებულია ყოველგვარი შეზღუდულისა და დროებითისგან (თვით სიტყვა „აბსოლუტი“ განდგომილს ნიშნავს), ამიტომაც მას სამყაროსთან უშუალო კავშირი არ შეიძლება ჰქონდეს და ამისთვის შუამავალი სჭირდება. ამგვარად ცნება „აბსოლუტი“ უახლოვდება მამა ღმერთის, ხოლო „შუამავალი“ - ძე ღვთისას სახელს. ასეთი წარმოდგენა სრულიად მიუღებელია ქრისტიანული, წმიდა წერილის სწავლებისათვის, რომლის მიხედვითაც, ღმერთი ახლომყოფია სამყაროსთვის: „ღმერთი სიყუარული არს“ (ინ. 4,8). „რამეთუ ესრეთ შეიყუარა ღმერთმან (მამა ღმერთმან) სოფელი ესე, ვითარმედ ძეცა თვსი მხოლოდშობილი მოსცა მას, რაითა ყოველსა რომელსა ჰრწმენეს იგი, არა წარწყმდეს, არამედ აქუნდეს ცხორებაჲ საუკუნო“ (ინ. 3,16). მამა ღმერთი ძისა და სულისაგან განუყოფლად სამყაროს შემოქმედი და მისი მარადიული განმგებელია. წმიდა წერილში ძეს შუამავალი იმიტომ ეწოდა, რომ ადამიანური ბუნება მიიღო, თავისთავში ღვთაებრივი შეაერთა კაცობრივთან, მიწიერი - ზეციურთან, და არა იმიტომ, თითქოს ძე აუცილებელი შემაკავშირებელი საწყისი იყოს სამყაროსგან უსასრულოდ დაშორებულ მამა ღმერთსა და შექმნილ, დასრულებად სამყაროს შორის.

ეკლესიის ისტორიაში წმიდა მამები დოგმატურ საკითხებთან დაკავშირებულ მთავარ სამუშაოს ყოვლადწმიდა სამების მეორე და მესამე ჰიპოსტასთა ერთარსობის, საღვთო სისავსისა და თანადიდებულების ჭეშმარიტების დამკვიდრებაში ხედავდნენ.

მამა ღმერთისა და ძე ღმერთის ერთარსობა, თანასწთრობა და თანადიდებულება

ადრექრისტიანულ პერიოდში, როდესაც ყოვლადწმიდა სამების დოგმატის მკაცრი ტერმინოლოგიური ფორმულირება არ არსებობდა, იყო შემთხვევები, როცა მართლმადიდებლური ცნობიერების ერთგულმა საეკლესიო მწერლებმაც კი გამოიყენეს ნაწილობრივ არაზუსტი, ყოვლადწმიდა სამების პირთა თანასწორობის დასამტკიცებლად გამოუსადეგარი გამოთქმები. ამ მოვლენას ძირითადად იმით ხსნიდნენ, რომ ეკლესიის მწყემსნი ხანდახან ერთიდაიმავე ტერმინს განსხვავებულ ცნებებად მოიაზრებდნენ ხოლმე. ცნება „არსებას“, „არსს“ (ბერძნ. ούσια) ყველა თითქმის ერთნაირად იგებდა, მაგრამ რაც შეეხება ცნებას - „პირი“, მას სხვადასხვანაირად გამოხატავდნენ (ύπόστασις, πρόσωπον). გაუგებრობას იწვევდა სიტყვა ,ჰიპოსტასი“: ერთნი ამ ტერმინით აღნიშნავდნენ ყოვლადწმიდა სამების ერთ-ერთ პირს, მეორენი „არსებას“. ეს გარემოება ართულებდა ურთიერთგაგებას, სანამ წმიდა ათანასე დიდის წინადადებით არ დადგინდა, რომ სიტყვა „ჰიპოსტასი“ ერთმნიშვნელოვნად აღექვათ, როგორც „პირი“.

ადრექრისტიანულ პერიოდში იყვნენ ერეტიკოსები, რომლებიც შეგნებულად უარყოფდნენ, ან აკნინებდნენ ძე ღვთისას ღმერთობას. ამგვარი ერესები მრავლად იყო და დროდადრო ეკლესიაში დიდ შფოთსაც იწვევდა. მოციქულთა ეპოქაში ასეთი ერეტიკოსები იყვნენ ებიონიტები (ერეტიკოს ებიონის სახელიდან). ძველ მამათა გადმოცემით, მათ წინააღმდეგ დაწერა თავისი სახარება წმ. იოანე ღვთისმეტყველმა. III საუკუნეში აღმოცენდა პავლე სამოსატელის ერესი, რომელიც ამავე საუკუნეში ანტიოქიის ორ კრებაზე იქნა მხილებული.

მაგრამ ყველაზე საშიში იყო IV საუკუნის ის ერესი, რომლის შემქმნელი ალექსანდრიელი მღვდვლი არიოზი იყო. მისი სწავლებით სიტყვამ, ანუ ძე ღვთისამ მყოფობის დასაბამი თუმცა უწინარესად, მაგრამ მაინც დროში მიიღო. ამ ერესის მიხედვით, ძე ღვთისა ქმნილებაა და შემდეგ მის მიერ შექმნა ღმერთმა ყოველივე. იგი ძედ ღვთისად იწოდა, როგორც ქმნილ სულთაგან ყველაზე სრულყოფილი და აქვს მამისაგან განსხვავებული, არაღვთაებრივი ბუნება.

არიოზის ამ ერეტიკულმა სწავლებამ მთელი ქრისტიანული სამყარო ააღელვა, რადგან მრავალი მიიზიდა. მის წინააღმდეგ 325 წელს მოწვეულ I მსოფლიო კრებაზე ეკლესიის 318 მღვდელმთავარმა ერთსულოვნად აღიარა ძველი მართლმადიდებლური სწავლება და დაგმო არიოზის ცრუმოძღვრება. კრებამ საქვეყნოდ განუცხადა ანათემა მათ, ვინც ძე ღვთისას არსებობას დაუსაბამოდ არ მიიჩნევდა, ვინც ამტკიცებდა, რომ იგი ქმნილია და მამა ღმერთისაგან განსხვავებული ბუნება აქვს. კრებამ შეადგინა სარწმუნოების სიმბოლო (მრწამსი), რომელიც შეივსო დ დამტკიცდა II მსოფლიო კრებაზე. კრებამ მრწამსში შეტანილი სიტყვებით „ერთარსი მამისა“ გამოხატა მამა ღმერთისა და ძე ღმერთის თანაარსობა და თანადიდებულება.

კრებათა დადგენილებების მიღების შემდეგ არიანული ერესი სამ მიმართულებად გაიხლიჩა და კიდევ რამდენიმე ათწლეულს იარსება. იგი ზედმიწევნით განხილული და უარყოფილია ადგილობრივ კრებებზე და IV და ნაწილობრივ V საუკუნის ეკლესიის ისეთ დიდი მამათა თხზულებებში, როგორებიც არიან წმ. ათანასე დიდი, ბასილი დიდი, გრიგოლ ღვთისმეტყველი, იოანე ოქროპირი, გრიგოლ ნოსელი, ეპიფანე კეიპრელი, ამბროსი მედიოლანელი, კირილე ალექსანდრიელი და სხვანი. მაგრამ ამ ერესის სული შემდგომაც პოულობდა თავის ადგილს როგორც შუა საუკუნეების, ისე ახალი დროის ცრუსწავლებებში.

არიანელთა მსჯელობების საპასუხოდ წმიდა მამებმა უყურადღებოდ არ დატოვეს წმიდა წერილის არც ერთი ადგილი, რომლებიც ერეტიკოსებს ძისა და მამის უთანასწორობაზე თავიანთი შეხედულების გასამართლებლად მოჰყავდათ. წმიდა წერილის იმ გამონათქვამთა განხილვისას, რომლებიც თითქოსდა ძის მამისადმი უთანასწორობაზე მიუთითებენ, მხედველობაში მისაღებია შემდეგი გარემოქბანი:

ა. უფალი იესო ქრისტე არა მარტო ღმერთია, არამედ განკაცებული ღმერთი და ასეთი ციტატები შესაძლოა მის კაცობრივ ბუნებას ახასიათებდეს;

ბ. მან, როგორც ჩვენმა გამომსყიდველმა კეთილნებობით დაიმდაბლა თავი ამა სოფლად ცხოვრების დროს. „არამედ თავი თჳსი დაიმდაბლა... და იქმნა იგი მორჩილ ვიდრე სიკუდილადმდე“ (ფილიპ. 2,7-8). ამიტომ მაშინაც კი, როცა „უფალი თავის ღმერთბაზე ლაპარაკობს, იგი მამისადმი მორჩილია, როგორც მისგან მოვლენილი და მისი ნების აღმსრულებელი. მაცხოვარი მორჩილების მაგალითს გვაძლევს: იგი ერთარსია და თანადიდებული მამისა, მაგრამ მორჩილია, როგორც ძე. ასეთი დაქვემდებარებითი ურთიერთობა ეხება არა საღვთო არსებას („უსია“), არამედ ღვთაებრივი პირის მოქმედებას სამყაროში; მამა მომვლინებელია, ძე მოვლინებული. ეს სიყვარულის მორჩილებაა.

ზუსტად ამასვე აღნიშნავს მაცხოვრის სიტყვები წმ. იოანე მახარებლის სახარებაში: „რამეთუ მამაჲ ჩემი უფროჲს ჩემსა არს“ (ინ. 14,28). საყურადღებოა, რომ ეს მან მოწაფეებს გამოსათხოვარი საუბრისას უთხრა, საღვთო სისავსისა და ძისა და მამის ერთარსობის გამომხატველი სიტყვების შემდეგ: „უკუეთუ ვისმე უყუარდე მე, სიტყუანი ჩემნი დაიმარხნეს და მამამანცა ჩემმან შეიყუაროს იგი და მოვიდეთ მისა და მის თანა დავადგრეთ“  (ინ. 14,23). ამ ფრაზაში მაცხოვარი თავისთავსა და მამას აერთიანებს ერთ სიტყვაში „მოვიდეთ“ და ორივეს სახელით ლაპარაკობს. მაგრამ როგორც მამისაგან ამა სოფლად მოვლინებული (ინ. 14,24), თავისთავს მას უქვემდებარებს.

როდესაც უფალმა ბრძანა: „ხოლო დღისა მისთვს და ჟამისა არაჳნ იცის, არცა ანგელოზთა ცათა შინა, არცა ძემან, არამედ მამამან“ (მარკ. 13,32), აქ მან თავისთავი კეთილნებობით დაიმდაბლა. ღვთაებრივი ბუნებით ყოვლისმცოდნემ ადამიანურ უმეცრებამდე დაიდრიკა თავი. ასე განმარტავს ამ სიტყვებს წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი¹¹.

„მამაო ჩემო, უკუეთუ შესაძლებელ არს, თანა-წარმხედინ ჩემგან სასუმელი ესე; ხოლო არა ვითარ მე მნებავს, არამედ ვითარცა შენ“ (მთ. 26,29) - აქ მაცხოვარმა თავისთავში ადამიანური ხორცის უძლურება დაგვანახა, ამასთან კაცობრივი ნება შეუთანხმა თავისსავე საღვთო ნებას, რომელიც მას და მის მამას ერთი აქვთ¹². ეს ჭეშმარიტება ასახულია იოანე ოქროპირის ლიტურგიის ევქარისტიული კანონის სიტყვებში ძე ღვთისა - კრავის შესახებ: „რომელი იგი მოვიდა რა, ყოველი ჩუენთვის განგებულება სრულჰყო, ღამესა, რომელსა მიეცემოდა, უფროსღა მისცემდა თავსა თვსსა ცხოვრებისათვის“.

ჯვარზე გაკრული უფლის ღაღადება: „ღმერთო ჩემო, ღმერთო ჩემო! რაჲსათვს დამიტევე მე?“ (მთ. 27,46) მთელი კაცთა მოდგმის სახელით იყო ნათქვამი. უფალი ამა სოფლად იმისთვის მოვიდა, რომ კაცობრიობასთან ერთად განეცადა მისი დანაშაული, ღვთისაგან დაშორება და განდგომა, როგორც ესაია წინასწარმეტყველი ამბობს: „ესე გუემულებათა ჩუენთა იტვირთავს და ჩუენ ძლით ლმობილ არს...“ (ეს. 53,4). მაცხოვრის სიტყვების ამგვარი განმარტება წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველს ეკუთვნის.

აღდგომის შემდგომ, ზეცად ამაღლების წინ, უფალმა უთხრა მოწაფეებს: „...აღვალ მამისა ჩემისა და მამისა თქუენისა, ღმრთისა ჩემისა ღა ღმრთისა თქუენისა“ (ინ. 20,17). ანუ მისი ნათქვამის მიხედვით, თავისი ერთობა მამასთან და მოწაფეთა ურთიერთობა ზეციურ მამასთან ერთი და იგივე არ არის. ამიტომ თქვა ხაზგასმით: „მამისა ჩემისა და მამისა თქუენისა“ და არა „მამისა ჩუენისა“. ღმერთი მამაა ძისა არსობრივად, ჩვენი კი მადლისმიერად¹³. იესო ქრისტეს სიტყვებიდან ვხვდებით, რომ ზეციური მამა ჩვენთან ახლა უფრო ახლოს არის, ღმერთი, რომელიც მაცხოვრის მამაა ახლა ჩვენიც გახდა. ჩვენ კი მისი შვილნი შევიქენით მადლისმიერად. ეს აღსრულდა ქრისტეს ამა სოფლად ცხოვრების, ჯვარზე სიკვდილისა და აღდგომის წყალობით. „იხილეთ, რაბამი სიყუარული მომცა ჩუენ მამამან, რაჲთა შვილ ღმრთისა ვიწოდნეთ“ (I ინ. 3,1) - წერს იოანე მოციქული. აღასრულა რა საქმე ღვთის მიერ ჩვენი შვილებისა, უფალი ამაღლდა მამასთან როგორც ღმერთკაცი, ანუ არა მარტო ღვთაებრივი, არამედ ჩვენივე მსგავსი კაცობრივ ბუნებითაც. სიტყვებით: „ღმრთისა ჩემისა და ღმრთისა თქუენისა“ მაცხოვარმა შეგვაგონა, რომ კაცობრივი ბუნებით იგი სამუდამოდ შეგვიერთდა.

წმიდა წერილის ამ და სხვა მსგავს ადგილებს ზედმიწევნით განიხილავდნენ წმ. ათანასე დიდი¹⁴, ბასილი დიდი¹⁵, გრიგოლ ღვთისმეტყველი და ისინი, ვინც არიანელთა წინააღმდეგ წერდნენ.

წმიდა წერილში კიდევაც რომ იყოს ზემომოყვანილი მაგალითების მსგავსი ბუნდოვანი გამოთქმები მაცხოვარზე, იქვე მრავლადაა, შეიძლება ითქვას, უამრავია უფალ იესო ქრისტეს ღმერთობის დამადასტურებელი ადგილები. ამას მთლიანად სახარება ადასტურებს. აი, ცალკეულ ადგილებიდან ზოგიერთი, მხოლოდ უმთავრესი: ერთ ჯგუფში თავმოყრილია ძე ღვთისას ჭეშმარიტი ღმერთობის, მეორეში მამასთან მისი თანასწორობის, მესამეში კი მამისა და მისი ერთარსობის დამადასტურებელი ციტატები.

აუცილებელია გვახსოვდეს, რომ უფალ იესო ქრისტეს მოხსენიება ღმერთად (θεός) თავისთავად მიუთითებს მისი, როგორც ღვთაებრივი პირის, სისავსეზე. „ღმერთი“ (ლოგიკური, ფილოსოფიური თვალსაზრისით) შეუძლებელია იყოს „მეორეხარისხოვანი“, „უარესი“, შეზღუდული. ღვთაებრივი ბუნების თვისებები უცვალებელია და მოუკლებელი. თუ „ღმერთია“, ღმერთია მთლიანად და არა ნაწილობრივ. ამაზე მიუთითებს პავლე მოციქული, როდესაც ძის შესახებ საუბრობს: „რამეთუ მას შინა დამკვიდრებულ არს ყოველივე სავსებაჲ ღმრთეებისაჲ ხორციელად“ (კოლ. 2,9). ძე ღვთისა ღმერთია ჭეშმარიტი, იგი:

1. წმიდა წერილში პირდაპირ ღმერთად მოიხსენიება:

„პირველითგან იყო სიტყუაჲ და სიტყუაჲ იგი იყო ღმრთისა თანა და ღმერთი იყო სიტყუაჲ იგი“ - ესე იყო პირველითგან ღმრთისა თანა. ყოველივე მის მიერ შეიქმნა და თვნიერ მისა არცა ერთი რაჲ იქმნა, რაოდენი რაჲ იქმნა“ (ინ. 1,1-3);

„დიდ არს ღმრთისმსახურებისა საიდუმლოჲ: ღმერთი გამოჩნდა ხორცითა“ (I ტიმ. 3,16).

„ხოლო ვიცით, რამეთუ ძე ღმრთისაჲ მოვიდა და მომცა ჩუენ გონებაჲ, რაჲთა ვიცოდით ჩუენ ჭეშმარიტი ღმერთი და ვართ ჩუენ ჭეშმარიტისა თანა ძისა მისისა იესუ ქრისტესა, ესე არს ჭეშმარიტი ღმერთი, ცხორებაჲ საუკუნოჲ“ (I ინ. 5,20);

„ქრისტე ჴორციელად, რომელი იგი არს ღმერთი ყოველთა ზედა, კურთხეულ უკუნისამდე, ამინ“ (რომ. 9,5);

„უფალი ჩემი და ღმერთი ჩემი“ - თომა მოციქულის შეძახილი (ინ. 20,28).

„ეკრძალენით უკუე თავთა თქუენთა და ყოველსავე სამწყსოსა, რომელსა ეგე თქუენ სულმან წმიდამან დაგადგინნა მოღუაწედ და მწყსად ეკლესიასა უფლისა ღმრთისასა, რომელი მოიგო სისხლითა თჳსითა“ (საქმ. 20,28);

„სიწმიდით და სამართლით და ღმრთისმსახურებით ვცხოვნდებოდით, ამას სოფელსა და მოველოდით ნეტარსა მას სასოებასა და გამოჩინებასა დიდებასა დიდისა ღმრთისა და მაცხოვრისა ჩუენისა იესუ ქრისტესსა“ (ტიტ. 2,12-13). წოდება „დიდისა ღმრთისა“ რომ იესო ქრისტეს ეკუთვნის, შეიძლება დაერწმუნდეთ ბერძნულ ენაზე აგებული წინადადებიდან (საერთო წევრი τού სიტყვებისადმი „ღმერთი და მაცხოვარი“ - θεού και σωτηρος) და მოცემული თავის შინაარსიდან.

2. მხოლოდშობილად იწოდება:

„და სიტყუაჲ იგი ხორციელ იქმნა და დაემკვიდრა ჩუენ შორის, და ვიხილეთ დიდებაჲ მისი, დიდებაჲ ვითარცა მხოლოდ-შობილისა მამისა მიერ...“ (ინ. 1,14);

„რამეთუ ესრეთ შეიყუარა ღმერთმან სოფელი ესე, ვითარმედ ძეცა თჳსი მხოლოდშობილი მოსცა მას, რაჲთა ყოველსა რომელსა ჰრწმენეს იგი, არა წარწყმდეს, არამედ აქუნდეს ცხორებაჲ საუკუნო“ (ინ. 3,16).

მაგალითები მამისა და ძის თანადიდებულების შესახებ:

„მამაჲ ჩემი მოაქამომდე იქმს და მეცა ვიქმ“ (ინ. 5,17);

„რავდენსა იგი მამაჲ იქმს, მას ძე ეგრეთვე მსგავსად იქმს“ (ინ. 5,19);

„რამეთუ ვითარცა იგი მამაჲ აღადგინებს მკუდართა და აცხოვნებს, ეგრეცა ძე, რომელთა ჰნებავს, აცხოვნებს“ (ინ. 5,21);

„რაჲთა ყოველი პატივს-სცემდნენ ძესა, ვითარცა იგი პატივს-სცვმენ მამასა...“ (ინ. 5,23);

„რამეთუ, ვითარცა იგი მამასა აქუს ცხორებაი თავსა თვსისა თანა, ეგრეცა ძესა მოსცა, რაჲთა აქუნდეს ცხორებაჲ თაჳსა თჳსისა თანა“ (ინ. 5,26);

მამისა და ძის ერთარსობის შესახებ:

„მე და მამაჲ ერთ ვართ“ (εν εσμεσ) (ინ. 10,30);

„მე მამისა თანა ვარ და მამაჲ ჩემ თანა არს“ (ინ. 14,11; 10,38);

„და ჩემი ყოველი შენი არს და შენი ჩემი არს...“ (ინ. 17,10);

საღვთო წერილი, აგრეთვე, ძე ღვთისას დაუსაბამობაზე მიანიშნებს: „მე ვარ ანი და ჵ, იტყჳს უფალი ღმერთი, რომელი არს და რომელი იყო და რომელი მომავალ არს, ყოვლისა მპყრობელი“ (გამოც. 1,8);

„და აწ მადიდე მე, მამაო, თავისა შენისა თანა დიდებითა მით, რომელ მაქუნდა წინაშე შენსა უწინარეს სოფლის დაბადებისა“ (ინ. 17,5);

ძის ყველგანმყოფობის შესახებ:

„და არავინ აღხდა ზეცად, გარნა რომელი იგი გარდმოვიდა ზეცით - ძე კაცისაა, რომელი არს ზეცათა შინა“ (ინ. 3,13);

„რამეთუ სადაცა იყვნენ ორნი, გინა სამნი შეკრებულ სახელისა ჩემისათჳს, მუნ ვარ მე შორის მათსა“ (მთ. 18,20);

მასზედ, რომ ძე ღვთისა სამყაროს შემოქმედია:

„ყოველივე მის მიერ შეიქმნა და თვნიერ მისა არცა ერთი რაჲ იქმნა, რაოდენი რაჲ იქმნა“ (ინ, 1,3);

„რამეთუ მის მიერ დაებადა ყოველივე ცათა შინა და ქუეყანასა ზედა, ხილულნი და არახილულნი, ანუ თუ საყდარნი, ანუ თუ უფლებანი, გინა თუ მთავრობანი, გინა თუ ჴელმწიფებანი - ყოველივე მის მიერ და მისა მიმართ დაებადა. და იგი თავადი არს ყოველთა წინა, და ყოველივე მის მიერ დამტკიცნა“ (კოლ. 1,16-17).

წმიდა წერილი ასევე ლაპარაკობს უფალ იესო ქრისტეს სხვა საღვთო თვისებათა შესახებაც.

რაც შეეხება წმიდა გადმოცემას, იგი სავსებით ნათლად ამტკიცებს, რომ პირველი საუკუნის ქრისტიანებში უფალ იესო ქრისტეს, როგორც ჭეშმარიტი ღმრთისადმი რწმენას საყოველთაო ხასიათი ჰქონდა. ეს ჩანს:

ა. ჯერ კიდევ ნიკეის კრებამდე თითოეული ადგილობრივი ეკლესიის მიერ მიღებულ მრწამსის სიმბოლოდან;

ბ. კრებათა ან მათი სახელით ეკლესიის მწყემსთა მიერ IV საუკუნემდე შედგენილ სარწმუნოების აღსარებებიდან;

გ. მოციქულთა მოწაფეთა და პირველი საუკუნეების ეკლესიის მასწავლებელთა ნაწერებიდან;

დ. იმ პირთა წერილობით დოკუმენტებიდან, რომელთათვისაც ქრისტიანობა მიუღებელი იყო. მათი ნაწერებიდან ვიგებთ, რომ ქრისტიანები თაყვანს სცემდნენ „ქრისტეს, ვითარცა ღმერთს“ (მაგ., პლინიუს უმცროსის წერილი იმპერატორ ტრაიანესადმი; ქრისტიანთა მტრის, მწერალ ცელსიუსისა და სხვათა მოწმობანი).

მამა ღმერთის, ძე ღმერთის და სულიწმიდის ერთარსობა, თანასწორობა და თანადიდებულება

ძველი ეკლესიის ისტორიაში ერეტიკოსთა მხრიდან ძე ღვთისას საღვთო ღირსებათა დაკნინებას ჩვეულებრივ თან სდევდა სულიწმიდის ღირსებათა დამცირებაც.

II საუკუნის ცრუმასწავლებელი, ერეტიკოსი ვალენტინი სულიწმიდაზე ამბობდა, რომ მისი ბუნება ანგელოზთა ბუნებისაგან არ განსხვავდება. ამგვარადვე ფიქრობდნენ არიანელებიც. სულიწმიდაზე სწავლების დამამახინჯებელ ერეტიკოსთა სათავეში იდგა IV საუკუნეში კონსტანტინოპოლის არქიეპისკოპოსის კათედრის მპყრობელი მაკედონიუსი. მას მიმდევრები ყოფილ არიანელთა და ნახევრად არიანელთა შორის გამოუჩნდნენ. მაკედონიუსი სულიწმიდას ძის ქმნილებად - და მამისა და ძის ქვეშევრდომად მიიჩნევდა. ეს ერესი ამხილეს ისეთმა წმიდა მამებმა, როგორებიც იყვნენ ბასილი დიდი, გრიგოლ ღვთისმეტყველი, ათანასე დიდი, გრიგოლ ნოსელი, ამბროსი მედიოლანელი, ამფილოქე იკონიელი, დიოდორე ტარსელი და ერეტიკოსთა მამხილებელი თხზულებების სხვა ავტორები. მაკედონიუსის ცრუსწავლება უკუგდებულ იქნა ჯერ ადგილობრივ, ბოლოს კი, კონსტანტინოპოლის II მსოფლიო კრებებზე. მართლმადიდებლობის დასაცავად II მსოფლიო კრებამ (381 წელი) მრწამსის ნიკეის სიმბოლო შემდეგი სიტყვებით შეავსო: „და სულიწმიდა, უფალი და ცხოველმყოფელი, რომელი მამისაგან გამოვალს, მამისა თანა და ძისა თანა თაყვანის-იცემების და იდიდების, რომელი იტყოდა წინასწარმეტყველთა მიერ“. ამასთან ნიკეა-კონსტანტინოპოლის სიმბოლოს მომდევნო წევრებიც დაამატა.

წმიდა წერილში სულიწმიდის შესახებ მრავალრიცხოვან მოწმობათაგან განსაკუთრებით საყურადღებოა ისეთი ადგილები, რომლებიც:

ა. ადასტურებენ ეკლესიის სწავლებას, რომ სულიწმიდა უპიროვნო ღვთიური ძალა კი არა, ყოვლადწმიდა სამების პირია;

ბ. ამტკიცებენ მის ერთარსობასა და თანასწორობას ყოვლადწმიდა სამების პირველ და მეორე პირთან.

პირველი სახის მაგალითებს (რომ სულიწმიდა პიროვნული საწყისის მატარებელია) განეკუთვნება მაცხოვრის მიერ მოწაფეებთან გამოსათხოვარი საუბრის დროს წარმოთქმული სიტყვები, სადაც უფალი სულიწმიდას ნუგეშინისმცემელს უწოდებს, რომელიც „მოვა“, „ასწავლის“, „ამხელს“: „ხოლო რაჟამს მოვიდეს ნუგეშინისმცემელი იგი, რომელი მე მოვავლინო თქუენდა მამისა ჩემისა მიერ, სული ჭეშმარიტებისაჲ, რომელი მამისაგან გამოვალს, მან წამოს ჩემთვის“ (ინ. 15,26) ,,...და მოვიდეს იგი და ამხილოს სოფელსა ცოდვისათვის და სიმართლისათვის და სასჯელისათვის; ცოდვისათვის ესრეთ, რამეთუ არა ჰრწმენა ჩემდა მომართ; ხოლო სიმართლისათვის, რამეთუ მე მამისა ჩემისა მივალ და არღარა მხედვიდეთ მე; ხოლო სასჯელისათვის, რამეთუ მთავარი იგი ამის სოფლისაჲ დასჯილ არს“ (ინ. 16,8-11).

სულიწმიდაზე, როგორც პირზე, ნათლად ლაპარაკობს პავლე მოციქული, როდესაც მსჯელობს მისგან მიღებული სიბრძნის, რწმენის, კურნების, სასწაულქმედების, ენათა გარჩევისა თუ განმარტებისა და სხვა ნიჭებზე. იგი ასკვნის: „ხოლო ამას ყოველსა შეეწევის ერთი და იგივე სული, განუყოფს თითოეულად კაცად-კაცადსა, ვითარცა ჰნებავს“ (I კორ. 12,11).

სულიწმიდაზე, როგორც ღმერთზე, საუბრობს პეტრე მოციქული, როდესაც თავისი მამულის საფასურის დამმალავ ანანიას მიმართავს: „რაჲსათჳს აღავსო გული შენი ეშმაკმან ცრუებად სულისა წმიდისა... არა ეცრუვე შენ კაცსა, არამედ ღმერთსა“ (საქმ. 5,3-4).

სულის, მამისა და ძისა ერთარსობასა და თანადიდებულებაზე მიუთითებს შემდეგი ადგილები:

„...ნათელს სცემდით მათ სახელითა მამისაჲთა, და ძისაჲთა და წმიდისა სულისაჲთა“ (მთ. 28,19);

„მადლი უფლისა ჩვენისა იესუ ქრისტესი, და სიყუარული ღმრთისა და მამისა და ზიარება სულისა წმიდისა თქუენ ყოველთა თანა“ (2 კორ. 13,13).

ამ მაგალითებში ერთდროულად სახელდება ყოვლადწმიდა სამების სამივე პირი. თავად მაცხოვარმა სულიწმიდის საღვთო ღირსება შემდეგი სიტყვებით გამოხატა: „და რომელმან თქუას სიტყუაჲ ძისა კაცისათჳს, მიეტეოს მას; ხოლო რომელმან თქუას სულისა წმიდისათჳს, არა მიეტეოს მას არცა ამას სოფელსა, არცა მერმესა მას“ (მთ. 12,32).

დოგმატური ღვთისმეტყველების მეორე ნაწილზე გადასვლა

თავად ღმერთის შიდაცხოვრების გასააზრებლად მიმართული ადამიანური აზრი იბნევა უსუსურობისაგან და მხოლოდ იმას აცნობიერებს, რომ განუზომელია და ამოუცნობი საღვთო სიდიადე. ხვდება, რაოდენ უსასრულო და გადაულახავია სხვაობა ქმნილებასა და ღმერთს შორის - იმდენად დიდი, რომ შედარებაზე ფიქრიც კი შეუძლებელია. სამყაროში ღმერთისა და მისეული ქმედებების შეცნობისაკენ მიმართული მორწმუნე ადამიანის აზრი ყველგან და ყველაფერში ღვთაებრივ ძალას, გონს, მადლსა და წყალობას ხედავს: „რამეთუ უხილავი იგი მისი დაბადებითგან სოფლისაჲთ ქმნულთა მათ შინა საცნაურად იხილვების...“ (რომ, 1,20).

ეკლესიური ადამიანი იხედება თავის სულში, ღრმავდება თავისთავში, ლოცვით იკრებს ყურადღებას და სულიერი ზრდის მიხედვით შემძლებელი ხდება, შეიგრძნოს ენით უთქმელი სიახლოვე უფლისა თავის ქმენილებასთან, განსაკუთრებით კი ადამიანთან.

დასასრულ, მორწმუნე ადამიანის სულიერ ხედვას წარმოუდგება უფსკრული - უკიდეგანო და ნათელი, თითოეული ჩვენგანისადმი ღვთიური, ზეაღმატებული სიყვარულისა. იგი გაცხადდა მაშინ, როცა ჩვენს გადასარჩენად ამა სოფლად ძე ღვთისა მოვიდა და ჯვარზე სიკვდილი იტვირთა.

დოგმატური ღვთისმეტყველების II ნაწილის მთავარი მიზანია ღვთაებრივი სიბრძნისა და სახიერების, მისი ახლომყოფობისა და სიყვარულის შეცნობა; აგრეთვე, იმ აუცილებელი ცოდნის მიღება, რაც ადამიანს ღმერთთან დაახლოებასა და გადარჩენისათვის სჭირდება.

ამრიგად, მეორე ნაწილში მოთხრობილია ღმერთზე, როგორც შემოქმედსა და განმგებელზე, ჩვენს მაცხოვარსა და განმწმენდელზე, სამყაროს მსაჯულზე.

ღმერთი და მისი გამოცხადებანი სამყაროში

3. ღმერთი - სამყაროს შემოქმედი

„დასაბამად ქმნნა ღმერთმან ცაჲ და ქუეყანაჲ“ (შესაქ. 1,1). სამყაროს წარმოშობის თაობაზე ძველი მითოლოგიური თქმულებებისაგან დამოუკიდებლად და სამყაროსეული წესრიგის დაწყება-განვითარების შესახებ ერთიმეორის შემცვლელი ჰიპოთეზებისაგან განცალკევებით, დიდებულად აღმართულა მოსეს ღვთივსულიერი ნაამბობი, რომელიც ამავე თემას ეხება და ბიბლიის პირველ გვერდებზეა წარმოდგენილი. იგი ერთობ მოკლეა, მაგრამ იტევს სამყაროს შექმნის მთელს ისტორიას. ნაამბობის ენა უმარტივესია, მისი ლექსიკა სულ რამდენიმე ასეული სიტყვისაგან შედგება და მასში საერთოდ არ გვხვდება რელიგიურ ჭეშმარიტებათა გამოსახატავად ასე აუცილებელი განყენებული ცნებები. მაგრამ ამგვარი სიმარტივე ვერაფერს აკლებს მის მარადიულ მნიშვნელობას.

ღვთისმხილველი მოსეს პირდაპირი მიზანი იყო, შესაქმის შესახებ გადმოცემის საშუალებით თავისი ხალხისთვის, მათ მიერ კი მთელი კაცობრიობისთვის წარმოეჩინა ძირითადი ჭეშმარიტებანი ღმერთზე, სამყაროსა და ადამიანებზე.

მთავარი ჭეშმარიტება კი ის არის, რომ ღმერთი სამყაროსგან დამოუკიდებელი, ერთიანი სულიერი არსებაა. შესაქმის პირველივე სიტყვები „დასაბამად ქმნნა ღმერთმან“ (შესაქ. 1,1) ადასტურებენ, რომ ღმერთი არის ერთადერთი, დროზე უწინარესი, მარადიული, თვითმყოფადი; იგია ყოველივეს არსებობის წყარო, სული სამყაროსმიღმიერი, რადგან არსებობდა სამყაროს შექმნამდე, იყო სივრცეში დაუსაზღვრებელი, გამიჯნული ცისგანაც კი, რადგან ეს უკანასკნელი დედამიწასთან ერთად შეიქმნა. ღმერთი არის პიროვნული, გონიერი არსება.

სამყაროს შექმნის ეტაპების თანამიმდევრულად წარმოდგენის შემდგომ შესაქმისაღმწერელი თავის თხრობას შემდეგი სიტყვებით ამთავრებს: „და იხილა ღმერთმან ყოველნი რაოდენნი ქმნნა, და აჰა, კეთილ ფრიად“ (შესაქ. 1,31).

სამყაროს შექნის შესახებ მოსეს მიერ ჩამოყალიბებული დიდებული სქემიდან რამდენიმე უშუალო დასკვნა გამომდინარეობს, კერძოდ:

1. თუ როგორ წარმოიშვა სამყარო:

ა. სამყარო მუდმივად არ არსებობს, იგი დროში წარმოიქმნა;

ბ. სამყარო თავისით არ შექმნილა, იგი ამას ღვთის ნებას უნდა უმადლოდეს;

გ. სამყარო მყისიერად არ წარმოშობილა, იგი თანდათანობით იქმნებოდა უმარტივესიდან რთულისაკენ;

დ. სამყარო აუცილებლობით არ შექმნილა, იგი საღვთო თავისუფალი ნების ნაყოფია;

ე. სამყარო შეიქმნა ღვთის სიტყვით და ცხოველმყოფელი სულის მონაწილეობით.

2. თუ როგორი ბუნებისაა სამყარო:

ა. სამყარო თვისობრივად განსხვავდება ღმერთისაგან, იგი მისი არსების არც ნაწილია, არც ემანაცია და არც სხეული;

ბ. სამყარო შეიქმნა არა რაღაც მუდამ არსებული მასალისგან, არამედ სრული არყოფნიდან შემოვიდა მყოფობაში;

გ. ღვთის ბრძანებით ყოველივე დედამიწაზე არსებული შექმნილია მიწიერი სტიქიონებიდან, „გამოყვანილია“ წყლისა და მიწისაგან, გარდა ადამიანის სულისა, რომელიც თავისთავში ღვთის ხატებასა და მსგავსებას ატარებს.

3. თუ როგორია შესაქმის შედეგები:

ა. სხვადასხვაა ღვთაებრივი ბუნება და სამყარო. სამყაროც თავის მხრივ ღვთისგან განსხვავებული ბუნების მქონედ რჩება;

ბ. სამყაროს შექმნით ღმერთს არაფერი დაჰკლებია და არც არაფერი შეჰმატებია;

გ. სამყაროში, თვით ღმერთის გარდა არაფერია შეუქმნელი;

დ. ყოველივე შეიქმნა „ფრიად კეთილად“, რაც ნიშნავს, რომ ბოროტება სამყაროს შექმნისას არ გაჩენილა.

ჭეშმარიტი რელიგიის არსებობა მხოლოდ სამყაროს შექმნის შესახებ მოსეს მონათხრობში მოყვანილ საფუძვლებზე დაყრდნობით არის შესძლებელი.

პიროვნული ღმერთის აღიარების გარეშე ვერ შევძლებდით მისდამი სიყვარულს, დიდებისა და მადლობის აღვლენას, ლოცვას, მის საშველად მოხმობას. ჩვენ, ალბათ, იმ ობლებს დავემსგავსებოდით, რომელთაც არც დედა ახსოვთ და არც მამა.

სამყარო ღმერთივით დაუსაბამო რომ ყოფილიყო, მაშინ რაღაცით მისი თანასწორი იქნებოდა და დამოუკიდებლად იარსებებდა. ამ შემთხვევაში სამყარო, თავისი ცვლილებებით, ბოროტებით, ხრწნადობითა და სიკვდილით, ნახევარღმერთად მოგვევლინებოდა. ეს კი საღვთო შეზღუდულობამდე მიგვიყვანდა, ანუ გამოიწვევდა ღმერთის, როგორც შემოუსაზღვრელი არსების შესახებ იდეის დამახინჯებასა და ორღმერთიანობის დაშვებას.

სამყარო რომ საღვთო არსიდან ემანაციით ყოფილიყო შობილი, იგი თავად იქნებოდა საღვთო ღირსების მქონე. სამყარო რომ ღმერთი იყოს, ჩვენც ღვთაებები ვიქნებოდით მასში და ღმერთიც აღარ გვეყოლებოდა - აღარ იქნებოდა ჩვენზე აღმატებული არსება.

მაგრამ სამყაროს დასაბამი აქვს - ის დროშია შექმნილი. ჩვენს ზემოთ სუფევს უზენაესი, მარადიული, ყოვლადბრძენი, ყოვლისშემძლე, ძალა სახიერი, რომლისკენაც სიხარულით მიილტვის მორწმუნე ადამიანის სული. იგი მიეახლება მას და სიყვარულით მოუხმობს: „ვითარ განდიდნეს საქმენნი შენნი, უფალო, და ყოველივე სიბრძნით ჰქმენ; აღივსო ქუეყანაჲ დაბადებულითა შენითა... იყავნ დიდებაჲ უფლისაჲ უკუნისამდე“ (ფს. 103,24,31).

როგორ შეიქმნა სამყარო

სამყარო არარასგან შეიქმნა, მაგრამ „გან“ თანდებული უკვე რაღაცის არსებობაზე მიგვანიშნებს, „არარა“ კი არარსებული მასალაა. ამიტომ უმჯობესი იქნებოდა გვეხმარა მამათა ჩვეული გამოთქმა - არმყოფობიდან მყოფობაში შემოსვლა. თუმცა ზემოხსენებული გამოთქმის გამოყენება პირობითად მიღებული და სავსებით დასაშვებია მისი სიმარტივისა და სიმოკლის გამო.

შექმნა რომ სრული არყოფნიდან შემოსვლაა, ამის შესახებ საღვთო წერილში ბევრგან საუბრობენ:

„ღმერთმან ყოველივე არაფრისგან შექმნა...“ (2 მაკ. 7,28);

„არა საჩინოჲსგან ხილულად შექმნულად“ (ებრ. II,3);

„უწესნ არაარსსა მას, ვითარცა არსსა“ (რომ. 4,17).

თვით დროსაც თავისი დასაბამი სამყაროს შექმნიდან მიეცა, მანამდე იყო მარადისობა. წმიდა წერილიც ამას ამბობს: „რომლისგანცა (ძისა თჳსისა მიერ) შექმნა საუკუნენი“ (ებრ. 1,2). აქ სიტყვა „საუკუნენი“ აღნიშნავს „დროს“. მაშასადამე, შეიძლება ითქვას, რომ სამყარო და დრო ერთდროულად შეიქმნა.

შესაქმის დღეთა შესახებ ნეტარი ავგუსტინე ამბობს: „რანაირი არიან ეს დღეები, ამის წარმოდგენა ჩვენთვის უკიდურესად ძნელი ან საერთოდ შეუძლებელიც კია. მათზე უფრო მეტის თქმა არ ძალგვიძს“¹.

„ვხედავთ, რომ ჩვეულებრივ დღის ბოლოს, მზის ჩასვლის შემდეგ, საღამო დგება და მზის ამოსვლისას დილა თენდება. მაგრამ გადმოგვცემენ, რომ მზე მეოთხე დღეს შეიქმნა, ანუ პირველმა სამმა დღემ უმიზეზოდ ჩაიარა. მართალია, ნახსენებია, რომ ღვთის სიტყვით დასაწყისშივე შეიქმნა ნათელი, რომ ღმერთმა იგი ბნელისგან გაჰყარა და ნათელს დაარქვა დღე, ბნელს კი - ღამე, მაგრამ რა სახის იყო ეს ნათელი, რა თანმიმდევრობით და რანაირად შეიქმნა საღამო და დილა - ამის შეცნობა არ ძალგვიძს; არ შეგვიძლია ჩავწვდეთ სინამდვილეს. მაგრამ შეუორგულებლად უნდა გვჯეროდეს, რომ ასეა...“².

ღმერთმა სამყარო შექმნა თავისი გონით, ნებით, სიტყვითა და ბრძანებით³. „რამეთუ მან თქუა და იქმნეს, თავადმან ბრძანა და დაებადნეს“ (ფს. 148,5). აქ სიტყვა „თქუა“ აღნიშნავს „მინიშნებას“, „წამისყოფას“. როგორც ეკლესიის მამები აღნიშნავს „მინიშნებას“, „წამისყოფას“. როგორც ეკლესიის მამები შენიშნავენ, ღვთის „ნათქვამი“ რაღაც დანაწევრებულ ბგერებად ან ჩვენეული სიტყვის მნიშვნელობით არ უნდა გავიგოთ. არა, ამ შემოქმედებითი სიტყვით ხდება არარადან სამყაროს შემქმნელი ყოვლისშემძლე ღვთის ნების მინიშნება ან გამოხატვა.

ღირსი იოანე დამასკელი წერს: „სახიერი და ზეკეთილი ღმერთი არ დასჯერდა თავისი თავის ჭვრეტას, სიკეთის სიუხვებისა გამო ისურვა ისეთი რამის შექმნა, რაც სამომავლოდ მისი ქველმოქმედებისა და სიკეთის თანაზიარი გახდებოდა. ღმერთს არმყოფობიდან მყოფობაში შემოჰყავს და ქმნის ყოველივეს მოუკლებლივ: ხილულს, არხილულს და ამავე ხილულისა და უხილავისაგან შედგენილ ადამიანს. ქმნის აზრობრივად, მის საქმედ ქცევას აღასრულებს სიტყვა და განასრულებს სული“⁴.

ამრიგად, ღმერთის ზრახვა სამყაროზე მარადის არსებობდა, თუმცა მან იგი დროში შექმნა⁵. მაგრამ ჩვენ ვერიდებით გამოთქმას - „შექმნა თავსი გონიდან“, რათა ვინმეს არ ვაფიქრებინოთ, რომ ღმერთმა სამყარო თავისი არსებიდან შექმნა. საღვთო წერილი უფლებას არ გვაძლევს, ვილაპარაკოთ სამყაროს „წინასაუკუნო“ მყოფობაზე, იმავე მიზეზით უნდა ვაღიაროთ, რომ მიუღებელია შეხედულება „კაცობრიობის წინასაუკუნო არსებობაზე“, რომელიც ჩვენს ღვთისმეტყველებაში ერთ-ერთი თანამედროვე ფილოსოფიურ-საღვთისმეტყველო სწავლებიდან ცდილობს შემოჭრას.

ეკლესია, წმიდა წერილიდან გამომდინარე, აღიარებს შესაქმეში ყოვლადწმიდა სამების სამივე პირის თანამონაწილეობას. სარწმუნოების სიმბოლოში ვკითხულობთ: „მრწამს ერთი ღმერთი, მამაჲ ყოვლისა მპყრობელი, შემოქმედი ცათა და ქუეყანისაჲ, ხილულთა ყოველთა და არახილულთა. და ერთი უფალი იესუ ქრისტე, ძე ღვთისა..., რომლისაგან ყოველი შეიქმნა. და სულიწმიდა, უფალი და ცხოველს-მყოფელი...“ ირინეოს ლიონელი წერს: „ძე და სულიწმიდაჲ თითქოს მამის ხელნი არიან“⁶. ამავე აზრს გამოთქვამს მამა იოანე კრონშტადტელიც⁷.

შესაქმისთვის აღძრვა

საღვთო გონში შესაქმისთვის აღძრვის შესახებ „მართლმადიდებლური აღსარება“ და „ვრცელი მართლმადიდებლური კატეხიზმო“ შემდეგს გადმოგვცემს: სამყარო ღმერთმა შექმნა, „რათა სხვათაც განედიდებინათ უფალი და თანაზიარნი ყოფილიყვნენ მისი სიკეთისა“⁸. ღვთის სიკეთესა და წყალობას მრავალი ფსალმუნი ეძღვნება. მაგალითად, 102,1 და 103,1 („აკურთხევს სული ჩემი უფალსა“), რომლებიც მოგვიწოდებენ, განვადიდოთ უფალი, მისი საღვთო განგებულება და ვმადლობდეთ ჩვენი არსებობის გამო. იმავე აზრს გამოხატავენ ეკლესიის მამები. მაგალითად, ნეტარი თეოდორიტე წერს: „უფალ ღმერთს არ სჭირდება ქება-დიდება. მან თავისი სიკეთის გამო მიანიჭა მყოფობა ანგელოზებს, მთავარანგელოზებსა და ყოველ ქმნილებას“ და განაგრძობს: „ღმერთს არაფერი სჭირდება, მან - უფსკრულმან სიკეთისა - კეთილ-ინება და არარსებულს არსებობა უწყალობა“. წმიდა იოანე დამასკელის მიხედვით: „სახიერი და ზეკეთილი ღმერთი არ დასჯერდა თავისთავის ჭვრეტას, სიკეთის უხვებისა გამო ინება არსებათა შექმნა, რომლებიც მისი ქველმოქმედებისა და სიკეთის თანაზიარნი იქნებოდნენ“⁹.

შესაქმის სრულყოფილების შესახებ

საღვთო წერილი და წმიდა მამები გვასწავლიან, რომ ყოველივე ღმერთის მიერ შექმნილი სიკეთეს ატარებს და თან მიუთითებენ სამყაროს, როგორც კეთილად შექმნილის კეთილწყობაზე. თავისთავად ზნეობრივ თავისუფლებას მოკლებული უგუნური ქმნილება არც კეთილია, არც ბოროტი. გონიერი და თავისუფალი ბოროტი მაშინ ხდება, როცა ღმერთს განუდგება; ანუ მიზეზი ცოდვისადმი მიდრეკილებაა და არა ის, რომ ბოროტად შეიქმნა. „და იხილა ღმერთმან, რამეთუ კეთილ“ (შესაქ. 1,10,12,21,25,31).

ღმერთმა სრულყოფილი სამყარო შექმნა. თუმცა გამოცხადება არ გვეუბნება, იყო თუ არა შესაქმის დღეების სამყარო, მისი მოგვიანო თუ ამჟამინდელი სახე იმდენად სრული, რომ შემდგომი სრულყოფა აღარ სჭირდებოდა, ან ამის უნარი არ შესწევდა. მიწიერი სამყაროს უზენაესი წარმომადგენელი - ადამიანი სიცოცხლის ახალ, უფრო მაღალ ფორმას განეკუთვნება. საღვთო გამოცხადება გვასწავლის, რომ სამყაროს ამჟამინდელი მდგომარეობა სამომავლოდ შეიცვლება. იგი საუკეთესო და სრულყოფილი გახდება, იქნება „ახალი ცანი და ახალი ქუეყანა“ (2 პეტ. 3,13) და „დაბადებული გან-ვე-თავისუფლდეს მონებისაგან ხრწნილებისა...“ (რომ. 8,21).

შეკითხვას - „როგორი იყო საღვთო ცხოვრება სამყაროს შექმნამდე?“ - ნეტარი ავგუსტინე უპასუხებს: „ყველაზე კარგი პასუხი იქნება - არ ვიცი“. წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი მსჯელობს: „იგი ჭვრეტდა თავისი სიკეთის სანუკვარ ნათელს“ ... „რადგანაც შეუძლებელია ღმერთის უმოქმედობა და არასრულყოფილება, მაშინ რით იყო საღვთო გონი დაკავებული იქამდე, როცა დროთა სიცარიელეში გამეფებულმა უზენაესმა შექმნა სამყარო და ნაირგვარად მორთო? - იგი ჭვრეტდა თავისი სახიერების სანუკვარ ნათელს; ეს სამმნათობი ღმერთის ის სრულყოფილი თანა-ნათელცისკროვანებაა, რომელიც უწყის მან, ერთმა ღმერთმა თავისსავე დიად წარმოსახვაში სამყაროს მაშინაც აწმყო დროში განიხილავდა, მიუხედავად იმისა, რომ იგი მოგვიანებით შექმნა. ღმერთს თვალწინ აქვს გადაშლილი ყოველივე, რაც იქნება, იყო და არის“¹⁰.

შეკითხვაზე - „რით გამოიხატებოდა საღვთო ყოვლისშემძლეობა, როცა სამყარო არ არსებობდა?“, წმ. მეთოდე პათარელი შენიშნავს: „ღმერთი ყოვლისშემძლეა თავისსავე შექმნილისგან სრულიად დამოუკიდებლად“.

ანგელოზთა სამყაროს შექმნა, მათი ბუნება და დანიშნულება

ქმნილ არსებათა კიბის ზედა, უმაღლეს საფეხურზე წმიდა, უხორცო სულები დგანან. ისინი, ჩვენთან შედარებით, აღმატებული და სრულყოფილი არსებანი არიან, უხილავად მოქმედებენ და ადამიანთა ცხოვრებაზე ფრიად მნიშვნელოვან ზეგავლენას ახდენენ.

რა არის ჩვენთვის ცნობილი მათზე, როგორ და როდის მოხდა მათი წარმოშობა, ყველას ერთნაირი ბუნება მიენიჭა თუ არა და როგორია იგი, რისთვის არიან მოწოდებულნი და როგორ არსებობენ?

ანგელოზები წმიდა წერილში

„ანგელოზი“ მაუწყებელს ნიშნავს (ბერძნ. სიტყვიდან  - αγγελλω უწყება). ძირითადად ამ სიტყვით განისაზღვრება კაცობრიობის მიმართ მათი მსახურების შინაარსი. და კაცთა მოდგმამაც, ჯერ კიდევ სამოთხეში ყოფნის დღეებიდან იცოდა მათი არსებობის შესახებ. ეს ფაქტი ასახულია არა მარტო იდეურ, არამედ სხვა რელიგიებშიც.

ცოდვით დაცემული ადამიანების სამოთხიდან განდევნის შემდეგ ედემის ბაღის შესასვლელთან დადგა ქერუბიმი, „მოტყინარე მახჳლითა იქცევისი, დაცვად გზასა ხისა ცხორებისასა“ (შესაქ. 3,24). აბრაამმა, როცა გააგზავნა მსახური ნაქორთან, დააიმედა, რომ უფალი თავის ანგელოზს „წარავლენდა წინაშე მისსა“ და ისიც გზას კეთილად განვლიდა (შესაქ. 24,7). იაკობი ანგელოზებს ხედავდა ძილშიც (როცა მესოპოტამიაში მიმავალმა სიზმრად საიდუმლო კიბე იხილა, შესაქ. 28) და ცხადშიც (როდესაც საკუთარი სახლში, ესავთან მიმავალმა დაინახა ღვთის ანგელოზთა ბანაკი. შესაქ. 32,1-2). ფსალმუნთა წიგნში ანგელოზები ბევრჯერ იხსენიებიან, მაგ., „აქებდით მას ყოველნი ანგელოზნი მისნი“ (ფს. 148,2); „რამეთუ ანგელოზთა მისთადა უბრძანებიეს დაცვად შენდა ყოველთა შინა გზათა შენთა“ (ფს. 90,11). მათ შესახებ, აგრეთვე, ვკითხულობთ იობისა და წინასწარმეტყველთა წიგნებში. უფლის ტახტს გარშემორტყმული სერაბიმნი ესაია წინასწარმეტყველს ეჩვენენ (ეს. 6), ქერუბიმნი კი იეზეკიელ წინასწარმეტყველმა უფლის სახლის ხილვისას ნახა (იეზ. 10).

ანგელოზთა შესახებ ბევრ ცნობას გვაწვდის და მრავალგზის ახსენებს მას ახალი აღთქმის გამოცხადება. მაგალითად, ანგელოზმა აუწყა ზაქარიას ნათლისმცემლის ჩასახვა; ამცნო ყოვლადწმიდა ქალწულ მარიამს მაცხოვრის შობა; იგი ეცხადებოდა ძილში იოსებს; ანგელოზთა მრავალრიცხოვანმა მხედრობამ გალობით განადიდა ქრისტეს შობა; ანგელოზმა ახარა მწყემსებს მაცხოვრის შობა; შეაჩერა ჰეროდესთან დასაბრუნებლად გამზადებულნი მოგვნი. ისინი ემსახურებოდნენ იესო ქრისტეს მისი უდაბნოში გამოცდის დროს; გეთსიმანიის ბაღში მოევლინა მაცხოვარს ანგელოზი, რათა განემტკიცებინა იგი; ანგელოზებმა ამცნეს მენელსაცხებლე დედებს იესო ქრისტეს აღდგომა, მოციქულებმაც უფლის ამაღლებისა და მეორედ მოსვლის შესახებ მათგან შეიტყვეს; მათვე ახსნეს პეტრესა და სხვა მოციქულებს ჯაჭვნი (საქმ. 5,19), იგივე განმეორდა ცალკე პეტრე მოციქულის მიმართაც (საქმ. 12,7-15). ანგელოზი მოევლინა კორნილიუსს და ამცნო - საღვთო წერილის მასწავლებლად პეტრე მოციქული მოეწვია (საქმ. 10,3-7); აუწყა პავლე მოციქულს, რომ მას კეისრის წინაშე წარდგომა ელოდა (საქმ. 27,23-24). ანგელოზთა ხილვა საფუძვლად უდევს წმ. იოანე ღვთისმეტყველის მიერ აპოკალიფსისში აღწერილ გამოცხადებებს.

ანგელოზთა შექმნა

სარწმუნოების სიმბოლოში ვკითხულობთ: „მრწამს ერთი ღმერთი... შემოქმედი ცათა და ქვეყანისაჲ, ხილულთა ყოველთა და არახილულთა“. უხილავი, ანგელოზთა სამყარო ღმერთმა ხილულ სამყაროზე უწინარეს შექმნა. „ოდეს იქმნნეს ვარსკვლავნი, მაქებდეს მე ხმითა დიდითა ყოველნი ანგელოზნი ჩემნი“ - ეუბნება უფალი იობს (იობ. 38,7). პავლე მოციქული წერს: „რამეთუ მის მიერ დაებადნა ყოველივე ცათა შინა და ქუეყანასა ზედა, ხილულნი და არა-ხილულნი, ანუ თუ საყდარნი, ანუ თუ უფლებანი, გინა თუ მთავრობანი, გინა თუ ხელმწიფებანი - ყოველივე მის მიერ და მისა მიმართ დაებადნა“ (კოლ. 1,16). ეკლესიის ზოგი მამის აზრით, შესაქმის წიგნის პირველ სიტყვებში - „დასაბამად ქმნნა ღმერთმან ცაჲ და ქუეყანაჲ“ - ლაპარაკია არა ფიზიკურ ცაზე, რომელიც შემდგომ შეიქმნა, არამედ ამ სიტყვაში უხილავ, ზეციურ ძალთა საცხოვრისი მოიაზრება. ეკლესიის ბევრი მასწავლებელი ფიქრობს, რომ ღმერთმა ანგელოზები ხილულ სამყაროზე ადრე შექმნა (წმ. ამბროსი მედიოლანელი, ნეტარი იერონიმე, გრიგოლ დიდი, ანასტასი სინელი). სამყაროს შექმნის დროს ისინი უკვე წარდგომილნი იყვნენ შემოქმედის წინაშე და ემსახურებოდნენ მას. წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი ამგვარად მსჯელობს: „საღვთო სახიერება არ დასჯერდა თავისთავის ჭვრეტას, სიკეთე მას სულ უფრო და უფრო უნდა განეფინა, რათა შეძლებისდაგვარად ბევრს რგებოდა იგი (ასეთია უზენაესი სიკეთე). ღმერთმა ჯერ ანგელოზთა ზეციური ძალები მოიფიქრა - და ზრახვა საქმედ იქცა, სიტყვით აღსრულდა და სულის მიერ განსრულდა... სათნო ეყვნენ რა მას პირველი ქმნილებანი, შემდგომ სხვაგვარი, ნივთიერი და ხილული სამყარო მოიაზრა. სხვა სიტყვებით - ცისა და დედამიწის და მათ შორის არსებულისაგან შედგენილი მწყობრი ნაგებობა მოიფიქრა“. წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველის ამ აზრს იმეორებს ღირსი იოანე დამასკელიც¹¹.

ანგელოზთა ბუნება

ანგელოზები თავიანთი ბუნებით გონიერი, მოქმედი სულები არიან, აქვთ ნება და ცოდნა; ემსახურებიან ღმერთს, ადიდებენ მას და აღასრულებენ მის განგებულებითს ნებას. ისინი უსხეულონი არიან და უხილავ სამყაროში მკვიდრობენ, ამიტომ არ ძალუძს მათი დანახვა ჩვენს ხორციელ მზერას. ღირსი იოანე დამასკელი გვასწავლის: „როდესაც ანგელოზები ღვთის ნებით ეცხადებიან ღირსეულ ადამიანებს, ჩნდებიან არა ნამდვილი სახით, არამედ იმგვარად გარდასახულნი, რომ მისი დანახვა შეძლონ ხორციელმა არსებებმა“¹². ტობითის წიგნში მოთხრობილია, თუ რა უთხრა ტობითსა და მის ძეს თანამდევმა ანგელოზმა თავისთავზე: „ყოველთა დღეთა გეჩუენებოდე თქუენ და არა ვჭამდ, არცა ვსუმედ, არამედ ხილვით ხოლო მხედვიდით თქუენ“ (ტობ. 12,19).

ღირსი იოანე დამასკელი მსჯელობს - „თუმცა ანგელოზს ჩვენთან შედარებით უსხეულო და უნივთო ეწოდება, ერთიანი, უდარებელი ღმერთის მიმართ ყოველივე ტლანქია და ნივთიერი. მხოლოდ ღმერთია სავსებით უნივთო და უსხეულო“¹³.

ანგელოზთა სრულყოფილების ხარისხი

ანგელოზები უაღრესად სრულყოფილი სულები არიან. თავიანთი სულიერი ძალებით ადამიანზე მაღლა დგანან, მაგრამ, როგორც ქმნილ არსებებს, მათაც შეზღუდულობის ბეჭედი აზით. უსხეულონი არიან და ადამიანებთან შედარებით ნაკლებ ექვემდებარებიან ადგილსა და სივრცეს; ასე ვთქვათ, ფრენით მყისიერად გადიან თვალუწვდენელ სივრცეებს და უმალ ჩნდებიან სამოქმედო ასპარეზზე. მაგრამ არც იმის თქმა შეიძლება, თითქოს ანგელოზები ყველგანმყოფნი იყვნენ და სივრცისა და ადგილისაგან სრულიად დამოუკიდებლად არსებობენ. წმიდა წერილში ასახულია, ანგელოზები როგორ ეშვებიან ზეციდან მიწაზე, ან მიწიდან ზეცად როგორ ადიან. მაშასადამე, მათ არ შეუძლიათ ერთდროულად ყოფნა ცაშიც და დედამიწაზეც.

წმიდა წერილი ადასტურებს, რომ ანგელოზები უკვდავნი არიან, მათ „არცაღა მერმე სიკუდილად ჴელ-ეწიფების“ (ლკ. 20,36). მაგრამ ეს არ არის საღვთო, თვითმყოფადი და უპირობო უკვდავება. ადამიანთა სულების მსგავსად, მათი უკვდავებაც მთლიანად ღვთის ნებასა და წყალობაზეა დამოკიდებული.

ანგელოზებს, როგორც უსხეულო სულებს, ფრიად ხელეწიფებათ შინაგანი თვითგანვითარება. მათი გონება ადამიანურთან შედარებით უფრო აღმატებულია. პეტრე მოციქულის სიტყვებით, მათი ძალა და შესაძლებლობანი ყოველგვარ მიწიერ მთავრობასა და უფლებას აჭარბებს (2 პეტ. 2,11). ანგელოზის ბუნება უფრო სრულია, ვიდრე ადამიანისა. ამას ფსალმუნთმთქმელიც ამბობს, როცა ადამიანის განდიდება სურს. იგი შენიშნავს, რომ ღმერთმა მას „მცირედ რამე დააკლო“ ანგელოზებთან შედარებით (ფს. 8,5).

მაგრამ მათ ამ აღმატებულ თვისებებსაც აქვს თავისი საზღვრები. წმიდა წერილი მიუთითებს, რომ ანგელოზები ვერ სწვდებიან საღვთო არსების სიღრმეებს, ეს მარტოოდენ „სულმა ღვთისამ“ იცის („ეგრეცა ღმრთისაჲ არავინ იცის, გარნა სულმანვე ღმრთისამან“ - I კორ. 2,11); მათ არ უწყიან, რა იქნება სამომავლოდ - ესეც მხოლოდ საღვთო ცოდნაა („ხოლო დღისა მისთჳს და ჟამისა არავინ იცის, არცა ანგელოზთა ცათა შინა...“ - მარკ. 13,32); აგრეთვე, სურვილის მიუხედავად, ისინი ბოლომდე ვერ აცნობიერებენ გამოსყიდვის საიდუმლოს, „...რომლისათჳს გული უთქუამს ანგელოზთა ხილვად“ (I პეტ. 1,12); ვერ ხვდებიან ყველა ადამიანურ განზრახვას (3 მეფ. 8,39); და ბოლოს, არ შეუძლიათ ღვთის ნების გარეშე, დამოუკიდებლად აღასრულონ სასწაულები („კურთხეულ არს უფალი ღმერთი ისრაელისაჲ, რომელმან ყვის საკჳრველი მხოლომან“ - ფს. 71,18).

ანგელოზთა რიცხვი. ანგელოზთა ხარისხები

წმიდა წერილის მიხედვით უზარმაზარია ანგელოზთა სამყარო. როდესაც დანიელ წინასწარმეტყველმა სიზმარში „ძუელთა დღეთა“ იხილა, მას თვალწინ გადაეშალა „ათასნი ათათასნი“, რომელიც „ჰმსახურებდეს მას და ბევრნი ბევრთანი წარდგომილ იყვნეს წინაშე მისსა სამსჯავროს“ (დან. 7,9-10). ძე ღვთისას ამა სოფლად მოვლინებას ადიდებდა ანგელოზთა „სიმრავლე ერთა ცისათა“ (ლკ. 2,13).

„წარმოიდგინე, - ამბობს წმ. კირილე იერუსალიმელი, - რაოდენ მრავალრიცხოვანნი არიან რომაელნი და ამჟამად მცხოვრები სხვა ტლანქი ხალხები. იფიქრე - ასი ან ათასწლეულის განმავლობაში რამდენი ადამიანი აღესრულა. წარმოიდგინე - ადამიდან მოყოლებული დღევანდლამდე რამდენი დასამარდა - უზარმაზარია მათი რიცხვი. მაგრამ ანგელოზთა რაოდენობა მასთან შედარებით გაცილებით დიდია. კაცთა მოდგმა მხოლოდ ერთი ცხოვარია, როცა ანგელოზნი ოთხმოცდაცხრამეტნი არიან. დიდ სივრცეს მრავალრიცხოვანი მკვიდრნიც უნდა ჰყავდეს. ჩვენს მიერ დასახლებული დედამიწა ცის შუაგულში არსებულ რაღაც წერტილს მოგვაგონებს. რამდენადაც გარემომცველი ცა აღემატება სივრცობრივად დედამიწას, იმდენადვე მეტია ზეციურ მკვიდრთა რიცხვიც. ცანი ცათანი ანგელოზთა წარმოუდგენელ რაოდენობას იტევს. თუ დაწერილია, რომ „ათასნი ათათასნი ჰმსახურებდეს მას და ბევრნი ბევრთანი წარდგომილ იყვნეს წინაშე მისსა“ (დან. 7,10) - ეს მხოლოდ იმიტომ, რომ წინასწარმეტყველმა ვეღარ შეძლო უფრო აღმატებული რიცხვის დასახელება“ ¹⁴.

ანგელოზთა ამგვარი მრავალრიცხოვნება ბუნებრივად გვაფიქრებინებს, რომ ნივთიერი სამყაროს მსგავსად ზეციურ ძალთა სამყაროშიც არსებობს სრულყოფის განსხვავებული ხარისხები, სხვადასხვა საფეხურები თუ იერარქიული წყობა. მაგალითად, საღვთო წერილი ზოგ მათგანს „ანგელოზს“ უწოდებს, სხვას  - „მთავარანგელოზს“ (I თეს. 4,15; იუდა 4,9).

მართლმადიდებელი ეკლესია სახელმძღვანელოდ მიმართავს ძველი ეკლესიის მწერალთა და მამათა მოსაზრებებს, განსაკუთრებით წმ. დიონისე არეოპაგელის ავტორობით შექმნილ თხზულებას „ზეციური იერარქიის შესახებ“ და მათზე დაყრდნობით ანგელოზთა სამყაროს ცხრა ხარისხად ან დასად ყოფს; მათ თავის მხრივ სამ იერარქიულ ტრიადად (მწყობრად) ანაწილებს, რომელთაგან თითოეული სამი დასისგან შედგება. პირველ იერარქიულ ტრიადაში ღმერთთან ყველაზე დაახლოებულნი: საყდარნი, ქერუბიმნი და სერაბიმნი ერთიანდებიან. მეორე, შუა ტრიადაში - უფლებანი, ძალნი და ხელმწიფებანი. ჩვენთან ყველაზე ახლოს მდგომ მესამე ტრიადაში კი მთავრობანი, მთავარანგელოზნი და ანგელოზნი¹⁵. ანგელოზთა ცხრა დასად გადანაწილებას ვხვდებით „მოციქულთა კანონებში“, იგივეს იმეორებენ „მოციქულთა განწესებანი“, წმ. ეგნატე ღმერთშემოსილი, წმ. იოანე ოქროპირი, მოგვიანებით - წმ. გრიგოლ დიოლოღოსი, ღირსი იოანე დამასკელი და სხვანი. აი, წმ. გრიგოლ დიოლოღოსის სიტყვები: „საღვთო წერილის მიხედვით ვიცით, რომ არსებობენ ანგელოზები, მთავარანგელოზები, ძალნი, უფლებანი, მთავრობანი, ხელმწიფებანი, საყდარნი, ქერუბიმნი და სერაბიმნი. ამიტომ ვაღიარებთ ანგელოზთა ცხრა დასს. ანგელოზთა და მთავარანგელოზთა არსებობა წმიდა წერილის თითქმის ყველა გვერდზე დასტურდება. როგორც ცნობილია, წინასწარმეტყველთა წიგნებში ხშირად ახსენებენ ქერუბიმებსა და სერაბიმებს. კიდევ ოთხი დასის სახელი მოჰყავს პავლე მოციქულს ეპისტოლეებში ეფესელთა და კორინთელთა მიმართ: „უზეშთაეს ყოველთა მთავრობათა და ხელმწიფებათა და ძალთა და უფლებათა...“ (ეფ. 1,21) და „...ანუ თუ საყდარნი, ანუ თუ უფლებანი, გინა თუ მთავრობანი, გინა თუ ხელმწიფებანი“ (კოლ. 1,16). როდესაც ეფესელთა მიმართ ეპისტოლეში ნახსენებ ოთხ დასს: მთავრობებს, უფლებებს, ძალებსა და ხელმწიფებებს - დაემატება საყდარნი, მივიღებთ ცალკე ხუთ დასს. ხოლო ანგელოზთა, მთავარანგელოზთა, ქერუბიმთა და სერაბიმებთან ერთად ცხრა დასი გამოვა“¹⁶.

და მართლაც, წმიდა წერილის წიგნებში გვხვდება ზემოჩამოთვლილი დასები, ოღონდ ცხრაზე მეტი არ მოიხსენიება. აი, ადგილები სადაც ნახსენები არიან ქერუბიმნი: შესაქმე - 3, ფსალმუნნი - 70 და 98, იეზეკიელი - 1 და 10; სერაბიმები: ესაია - 6; ძალნი: ეპისტოლე ეფესელთა მიმართ - 1 და რომაელთა მიმართ - 8; საყდარნი, მთავრობანი, ხელმწიფებანი, უფლებანი: კოლასელთა - 1, ეფესელთა 1 და 3; მთავარანგელოზები: 1 თესალონიკელთა - 4 და იუდა - 9 მუხლი; ანგელოზები: 1 პეტრე - 3 და რომაელთა მიმართ - 8 და სხვა. მაშასადამე, ეკლესიის სწავლებით ანგელოზთა დასების რაოდენობა ჩვეულებრივ ცხრა რიცხვით შემოისაზღვრება.

ეკლესიის ზოგიერთი მამა გამოთქვამს პირად, კეთილწესიერ თვალსაზრისს, რომ ანგელოზთა ცხრა დასი მხოლოდ საღვთო წერილში გამოცხადებულ სახელებსა და დასებს მოიცავს, მაგრამ მათ გარდა არსებობს ანგელოზთა ბევრი ისეთი დასი და სახელიც, რომელიც სააქაოდ არ გვეუწყა და უკვე საიქიოდ გახდება გასაგები. ამ მოსაზრებას ავითარებენ წმ. იოანე ოქროპირი, ნეტარი თეოდორიტე, თეოფილაქტე ბულგარელი. ოქროპირი ამბობს: „არის, ჭეშმარიტად არის სხვა ძალები, რომელთა სახელებიც კი არ ვიცით... ზეცად მკვიდრობენ არა მარტო ანგელოზები, მთავარანგელოზები, საყდარნი, ხელმწიფებანი, მთავრობანი, არამედ იქვეა ურიცხვი განსხვავებული გვარი და წარმოუდგენლად უამრავი კლასი, რომელთა აღწერა სიტყვით საერთოდ შეუძლებელია. საიდან ჩანს, რომ ზემოთ ნახსენებზე მეტი ძალნი არსებობენ და რომ ზოგი მათგანის სახელიც კი არ ვიცით? პავლე მოციქული საუბარობს ერთ თემაზე - ამოწმებს ქრისტეს შესახებ და იქვე ახსენებს მეორე საკითხსაც: „... და დასუა მარჯუენით მისა ზეცათა შინა, უზეშთაეს ყოველთა მთავრობათა და ხელმწიფებათა და ძალთა და უფლებათა, და ყოვლისა სახელისა, რომელი სახელდებულ არს არა ხოლო თუ ამას სოფელსა, არამედ მერმესაცა ამას“ (ეფ. 1,20-21). ხედავთ, რომ არსებობს რაღაც სახელები, რომლებიც ახლა არ ვიცით, მაგრამ შემდგომში გავიგებთ? ამიტომაც თქვა: „ყოვლისა სახელისა რომელი სახელდებულ არს არა ხოლო თუ ამას სოფელსა, არამედ მერმესაცა ამას“ - ეს გამონათქვამი ეკლესიის მიერ პირად მსჯელობად განიხილება.

საერთოდ, ძველნი მწყემსნი მიიჩნევდნენ, რომ ზეციური იერარქიის შესახებ სწავლება საიდუმლოა. წმ. დიონისე ნაშრომში „ზეციური იერარქიის შესახებ“ ასე მსჯელობს: „ზეციურ არსებათა რამდენი დასი არსებობს, როგორია ისინი და რარიგად აღესრულება იერარქიის საიდუმლო, ეს ზუსტად მხოლოდ ღმერთმა უწყის - იგია მიზეზი ამ იერარქიისა. საკუთარი მადლმოსილება და ნათელი ზეციურმა არსებებმაც იციან, მათვე უწყიან, თუ ვინ არიან წმიდა და არაამქვეყნიურ დასთა მთავარნი. ჩვენთვის მხოლოდ იმის თქმა შეიძლება, რა ცოდნაც ღმერთის წყალობით გამოგვიცხადეს ანგელოზებმა თავისთავზე“¹⁷. ამგვარადვე მსჯელობს ნეტარი ავგუსტინეც: „შეუორგულებლად მწამს, რომ ზეციურ სავანეებში არსებობენ საყდარნი, ხელმწიფებანი, მთავრობანი და უფლებანი. რომ ისინი ერთმანეთისგან განსხვავდებიან - ესეც უეჭველად მიმაჩნია. მაგრამ როგორნი არიან და ზუსტად რითი განირჩევიან - ეს არ ვიცი“.

წმიდა წერილში ზოგ უმაღლეს ანგელოზს საკუთარი სახელი აქვს მინიჭებული. კანონიკურ წიგნებში ორი ასეთი სახელი გვხვდება: „მიქაელი“ (ღვთისებრი, დან. 10,13; 12,1; იუდ. 9; გამოცხ. 12,7-8) და „გაბრიელი“ (კაცი ღვთისა, დან. 8,16; 9,21; ლკ. 1,19,26). არაკანონიკურ წიგნებში ანგელოზთა სამი სახელია ნახსენები: „რაფაელი“ (ღვთის შემწეობა, ტობ. 3,16; 12,12-15), „ურიელი“ (ცეცხლი ღვთისა - 3 ეზრ. 4,1; 5,20) და „სალაფიელი“ (ღვთისადმი ლოცვა - 3 ეზრ. 5,16). გარდა ამისა, კეთილწესიერი გადმოცემით ვიცით კიდევ ორი ანგელოზის სახელი: „იეგუდიელი“ (დიდება ღვთისა) და „ვარახიელი“ (კურთხევა ღვთისა). ისინი წმიდა წერილში არ გვხვდება (მხოლოდ ეზრას მე-2 წიგნში 4,36 იხსენიება „იერემიელი“ - საღვთო სიმაღლე). ამრიგად, მოციქულ იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადებაში ჩაწერილი სიტყვების შესაბამისად გამოცხადებულია შვიდი უმაღლესი ანგელოზის სახელი. „მადლი თქუენდა და მშჳდობაჲ ღმრთისაგან, რომელი არს და რომელი იყო და რომელი მომავალ არს, და შჳდთა მათ სულთაგან, რომელნი წინაშე საყდარსა მისსა არიან“ (გამოცხ. 1,4).

ანგელოზთა მსახურება

დასასრულ, მაინც რა არის სულიერი სამყაროს არსებათა დანიშნულება? ცხადია, ღმერთმა ისინი იმისთვის განაწესა, რომ მისი დიდება და ბრწყინვალება უსრულყოფილესად აესახათ და საღვთო ნეტარების თანაზიარნი ყოფილიყვნენ. თუ ხილულ ცაზე ითქვა, რომ „ცანი უთხრობდნენ დიდებასა შენსა“, საამისოდ სულიერი ზეცა ხომ უფრო გამოდგება. ამიტომ წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი მათ „სრულყოფილი ნათლის ციმციმს“, ან „მეორე ნათელს“ უწოდებს.

კაცთა მოდგმასთან შედარებით უფრო დაახლოებული დასების ანგელოზები წმიდა წერილში გვევლინებიან, როგორც ღვთის ნების მაუწყებლები. ისინი წარმართავენ ადამიანებს და მათ გადარჩენას ემსახურებიან. პავლე მოციქული წერს: „ანუ არა ყოველნივე არიანა მოხარკე სულებ, მსახურად მოვლინებულ მათთჳს, რომელთა-იგი დამკვიდრებად არს ცხორებაჲ?“ (ებრ. 1,14).

ანგელოზები მარტო ღვთისადმი სადიდებელს არ აღავლენენ, ისინი ემსახურებიან მას, განაგოს ნივთიერი და გრძნობადი სამყაროს საქმენი. ამის შესახებ ხშირად ლაპარაკობენ წმიდა მამები: „ერთნი დიადი ღმერთის წინაშე წარდგომილ არიან, სხვანი თანაშემწეეობენ და მთელი სამყარო უპყრიათ“¹⁸. ანგელოზები „დადგინებულნი არიან, რათა მართონ სტიქიონები და ზეცანი, სამყარო და ყოველივე მასში არსებული“ (ათინაგორა ათენელი); „თითოეული სამყაროს რაღაც ნაწილის მმართველად დადგინდა, ანუ სამყაროში მხოლოდ ერთი რაიმეს მიუჩინეს - თუ როგორ, ეს მხოლოდ ყოველთა განმაწესებელმა და დამადგინებელმა უწყის. ყოველთა აღმაშენებლის წამისყოფით ანგელოზები ყოველივეს ერთი საბოლოო მიზნისაკენ წარმართავენ“¹⁹. ზოგ საეკლესიო მწერალთან გვხვდება აზრი განსაკუთრებულ ანგელოზთა არსებობის შესახებ, რომლებიც ბუნების ორგანული, არაორგანული და ცხოველთა სამყაროების მეთვალყურეებად იქნენ დადგენილნი (ორიგენე, ნეტარი ავგუსტინე). ეს აზრი დასაბამს აპოკალიფსისიდან იღებს, სადაც ლაპარაკია ღვთის ნების თანახმად სხვადასხვა მიწიერ სტიქიონთა მმართველ ანგელოზებზე. საიდუმლოთა მხილველი გამოცხადება წერს: „და მესმა ანგელოზთა მისგან წყალთაჲსა, რომელი იტყოდა...“ (გამოცხ. 16,5), „და შემდგომად ამისა ვიხილენ ოთხნი ანგელოზნი, მდგომარენი ოთხთა კიდეთა ქუეყანისათა, და ეპყრნეს ოთხნი იგი ქარნი ქუეყანისანი, რაჲთა არა ქროდიან ქუეყანასა ზედა, არცა ზღუასა, არცა ხეთა“ (გამოცხ. 7,1) და „და სხუაჲ ანგელოზი გამოვიდა საკურთხევლისგან, რომელსა აქუნდა ჴელმწიფებაჲ ცეცხლსა ზედა და ჴმა-უყო ჴმითა დიდითა...“ (გამოცხ. 14,18). დანიელ წინასწარმეტყველის ხილვის თანახმად, არიან ანგელოზები, რომელთაც ღმერთი დედამიწაზე ხალხებისა და სამეფოების ბედის დაცვას ანდობს (დან. 10;11;12).

მართლმადიდებელი ეკლესიის რწმენით, თავისი მფარველი ანგელოზი ჰყავს თითოეულ ადამიანს, თუ მან იგი თავისი უწმინდური ცხოვრებით არ განაგდო. უფალმა იესო ქრისტემ ბრძანა: „ეკრძალენით, ნუუკუე ვინმე შეურაცხ-ჰყოთ ერთი მცირეთა ამათგანი. გეტყჳ თქუენ, რამეთუ ანგელოზნი მათნი ცათა შინა მარადის ხედვენ პირსა მამისა ჩემისასა, რომელ არს ცათა შინა“ (მათე 18,10).

ადამიანი - გვირგვინი შესაქმისა

ადამიანი მიწიერ ქმენილებათა კიბის უმაღლეს საფეხურზე დგას და თავისი მდგომარეობით ყოველ მიწიერ არსებაზე მეუფებს. თავად მიწიერი, ნიჭით ზეციურ არსებებს უახლოვდება: „დააკლე იგი მცირედ რაჲმე ანგელოზთა...“ (ფს. 8,5). მოსე წინასწარმეტყველი ადამიანის შექმნას ამგვარად აღწერს: მას შემდეგ, რაც მიწიერი არსებები შექმნა, „თქუა ღმერთმან: ვქმნეთ კაცი ხატისაებრ ჩუენისა და მსგავსებისაებრ. და მთავრობდეს თევზთა ზღვისათა და მფრინველთა ცისათა და პირუტყვთა და მხეცთა ყოვლისა ქუეყანისა, ყოველთა ქუეწარმავალთა მავალთა ქუეყანასა ზედა... და შექმნა ღმერთმან კაცი იგი სახედ თჳსად და ხატად ღმრთისა შექმნა იგი...“ (შესაქ. 1,26-27). უკვე თავისთავად ეს საღვთო ბჭობა, რასაც სხვა მიწიერ არსებათა შესაქმის დროს ადგილი არ ჰქონია, ნათლად მიანიშნებს, რომ ადამიანი დედამიწაზე განსაკუთრებული, გამორჩეული, აღმატებული და უსრულყოფილესი, სამყაროში უმაღლესი დანიშნულების მქონე ქმნილება უნდა ყოფილიყო. საღვთო ბჭობით დადგინდა, ადამიანი ღვთის ხატად და მსგავსად შექმნილიყო და ამით კიდევ უფრო იკვეთება აზრი ადამიანის მაღალი მოწოდებისა და განსაკუთრებული მნიშვნელობის შესახებ - იგი, მართლაც, ღვთის ხატად არის შექმნილი ყოველ ხატში აუცილებლად პირველსახესთან მსგავსება იგულისხმება. მაშასადამე, ღვთის ხატის არსებობა ადამიანში ადასტურებს, რომ მის სულიერ ბუნებაში თავად საღვთო თვისებები აისახება. დასასრულ, შესაქმის მეორე თავში ადამის შექმნის ერთგვარად ზედმიწევნითი გადმოცემა კიდევ ერთხელ წარმოაჩენს ადამიანის ბუნების გამორჩეულ უპირატესობებს: „და შექმნა უფალმან ღმერთმან კაცი მტუერისა მიმღებელმა ქუეყანისაგან და შთაბერა პირსა მისსა სული სიცოცხლისაი და იქმნა კაცი იგი სულად ცხოველად“ (შესაქმ. 2,7). აქ განირჩევა ორგვარი ქმედება ან ქმედების ორი მხარე, რომლებიც, უნდა ვიფიქროთ, რომ ერთდროულად მიმდინარეობდნენ; ესენია - სხეულის შექმნა და მისი განცხოველება. ღირსი იოანე დამასკელი შენიშნავს „თანადროულად შეიქმნა სული და სხეული და არა ჯერ სული და შემდგომ სხეული, როგორც ორიგენე ლაყბობს“ ²⁰. შესაქმის წიგნის მიხედვით, ღმერთი ადამიანს სრულიად განსაკუთრებულად, უკვე არსებული მიწისა და სტიქიონთა საწყისებიდან ქმნის. ამას ახორციელებს თავისი უშუალო ქმედებით და არა ოდენ ბრძანებით, ან სიტყვით, როგორც ეს სხვა არსებათა შესაქმის დროს მოხდა. ამით ხდება მინიშნება, რომ თავისი სხეულებრივი ორგანიზაციით ადამიანი შექმნიდანვე არის ყველა ქმნილებაზე აღმატებული არსება. შემდეგ ნათქვამია, რომ ღმერთმა „შთაბერა პირსა მისსა სული სიცოცხლისაჲ. და იქმნა კაცი იგი სულად ცხოველად“ (შესაქმ. 2,7). ხატოვანი გამოთქმით, თავად ღვთიურ ბაგეთაგან სიცოცხლის სულის მიმღები ადამიანი არის მიწიერისა და ზეციურის, მატერიალურისა და სულიერის ცხოველი ნაზავი.

ამიტომ უთმობს წმიდა წერილი ადამიანის სხეულის მნიშვნელობას განსაკუთრებულ ყურადღებას. სხეული სულის თანამგზავრი, მისი ორგანო და თანამშრომელიც კი უნდა იყოს. თავად სულზეა დამოკიდებული, დამდაბლდეს და სხეულის მონა გახდეს, თუ ნათელმოსილ სულს დაუქვემდებაროს მორჩილ შემსრულებლად და თანაშემწედ ქცეული სხეული. სულის წყალობით შეიძლება სხეული უწმიდურებისა და სიბილწის ცოდვის ჭურჭელი შეიქნას, ან მასთან ერთად ღვთის განდიდების თანამონაწილე გახდეს. ამას გვასწავლის წმიდა წერილი (რომ. 3,14; გალ. 3,3; I კორ. 9,27; გალ. 5,24; იუდ. 7-8 მუხლი;  I კორ. 3,16-17; I კორ, 6,20). ხორციელი სიკვდილით ადამიანის სულსა და სხეულს შორის კავშირი საბოლოოდ არ წყდება. ოდესმე დადგება ჟამი და ადამიანთა სხეულები აღდგებიან, მიიღებენ ჩვეულ სახეს და სამუდამოდ შეუერთდებიან თავიანთ სულებს, რათა მარადიულ ნეტარებას ან ტანჯვას ეზიარონ იმისდა მიხედვით, თუ მიწიერი ცხოვრების განმავლობაში რა მოიმოქმედეს ადამიანებმა - სიკეთე თუ ბოროტება (2 კორ. 5,10).

უფრო ამაღლებულ თვალთახედვას გვინერგავს საღვთო წერილი სულის ბუნების შესახებ. მისი შექმნისას ღმერთს მიწიერი არაფერი აუღია - სული ადამიანს მან, როგორც შემოქმედმა, შთაბერვით მიანიჭა. ნათელია, რომ საღვთო წერილის მიხედეით სული არის სხეულისაგან და ყოველივე ნივთიერისა და სტიქიონთაგან სრულიად განსხვავებული - იგი არამიწიერია და გააჩნია არაამქვეყნიური, ზეციური ბუნება, ყოველივე მიწიერთან შედარებით ადამიანის სულის უდიდესი უპირატესობა უფალმა იესო ქრისტემ შემდეგი სიტყვებით გამოხატა: „რაჲ სარგებელ ეყოს კაცსა, უკუეთუ სოფელი ყოველი შეიძინოს და სული თჳსი იზღჳოს? ანუ რაჲ მისცეს კაცმან ნაცვლად სულისა თვსისა?“ (მთ. 16,26). უფალი მოძღვრავდა მოწაფეებს: „ნუ გეშინინ მათგან, რომელთა მოსწყვიდნენ ხორცნი, ხოლო სულისა ვერ ჴელ-ეწიფების მოკლვად“ (მთ. 10,28).

სულის მაღალ ღირსებაზე წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი ამგვარად მსჯელობს: „სული ღვთიური შთაბერვაა, იგი ზეციურია და იძულებულია, მტვერს შეერიოს, ღვთაებრივი ნათელია ჩაუქრობელი, თუმცა კი მღვიმეშია გამომწყვდეული... ბრძანა სიტყვამ (ღმერთმა) და აიღო ახალშექმნილი მიწის პეშვი, უკვდავი ხელებით გამოძერწა ჩემი ხატება და მასში უხილავი ღვთაებრივი ნაკადი - სული წარმართა, რითაც თავის სიცოცხლესთან წილნაყარი გამხადა“²¹.

ოღონდ წმიდა მამათა ამგვარ ამაღლებულ, ხატოვან გამოთქმებზე დაყრდნობით არ უნდა დავასკვნათ, რომ სული „ღვთაებრივია“ (ამ სიტყვის პირდაპირი მნიშვნელობით) და შესაბამისად იგი მუდამ მყოფთბდა - მანამდეც, სანამ მიწიერ ადამიანში - ადამში განხორციელდებოდა (ამგვარი თვალსაზრისი გვხვდება ვ.ს.სოლოვიოვის მხარდამჭერ ერთ-ერთ თანამედროვე საღვთისმეტყველო-ფილოსოფიურ მიმდინარეობაში) თავისთავად გამოთქმა „სულის ზეციური წარმომავლობა“ არ ნიშნავს, რომ იგი არსით ღვთიურია. უბრალოდ გამოთქმა „შთაბერა სული სიცოცხლისა“ არის ადამიანური აღქმისათვის მისადაგებული ანთროპომორფული ფრაზა და არ უნდა იქნას გაგებული, თითქოს ღმერთმა სული მას თავისი საღვთო სუბსტანციიდან მიანიჭა. არც სუნთქვაა ადამიანის, როგორც ფიზიკური არსების, ელემენტების ამოსუნთქვა. ასევე არ შეიძლება ბიბლიური გამონათქვამიდან დავასკვნათ, რომ სული საღვთო არსიდან წარმოიშვა და მისი შემადგენელი ნაწილია. წმიდა იოანე ოქროპირი წერს: „არიან უგუნურნი, რომლებიც საკუთარ მოსაზრებებს ისე გაუტაციათ, რომ ღვთისთვის სათნოდ აღარაფერს მოიაზრებენ. (წმიდა წერილში) გამოთქმათა მისადაგებას უყურადღებოდ ეკიდებიან და კადნიერად ლაპარაკობენ სულის საღვთო არსებიდან წარმოქმნაზე. ო, სიშლეგევ! ო, უგუნურებავ! რამდენი დამღუპველი გზა უჩვენა ეშმაკმა თავისი მსახურების მოსურნეთ! ამის გასაგებად შეხედე, როგორ ურთიერთსაპირისპიროდ არის ეს ხალხი მომართული: ერთნი ჩასჭიდებიან გამოთქმას „შთაბერა“ და ამბობენ, რომ სულები საღვთო არსიდან წარმოიშვნენ; მეორენი, პირიქით, ამტკიცებენ, რომ სულები შეიძლება უდაბლეს პირუტყვთა არსად გარდაიქმნან. ამ სიგიჟეზე უარესი რა შეიძლება იყოს?!“²².

თუ როგორ უნდა გავიგოთ ანთროპომორფული გამოთქმები ღმერთზე, ამის შესახებ ვისაუბრეთ თავებში „საღვთო თეისებები“ და „ღმერთი - სული“. აქ კი გამოვიყენოთ ნეტარი თეოდორიტეს მსჯელობა: „როდესაც მოსეს მონათხრობში ვისმენთ, რომ ღმერთმა აიღო მიწიდან მტვერი და შექმნა ადამიანი, ამ გამოთქმის აზრის გამოძიებისას ვხვდებით, თუ რაოდენ გამორჩეულად კეთილგანწყობილია ღმერთი კაცთა მოდგმის მიმართ. შესაქმის აღწერისას დიდი წინასწარმეტყველი შენიშნავს, რომ ღმერთმა ყოველი სხვა ქმნილება „თქუა“ და შექმნა, ადამიანი კი თავისი ხელებით გამოძერწა. როგორც [უფლის] „ნათქვამში“ ვგულისხმობთ მხოლოდ ნებას და არა ბრძანების გაცემას, მსგავსადვე ხელებით ქმედება სხეულის აგების საქმისადმი მისი უდიდესი ყურადღების მიმანიშნებელია. საღვთო ნებით ახლაც ისახება ნაყოფი დედის წიაღში და ბუნება დასაბამითვე მის მიერ დადგენილ კანონებს აღასრულებს, მისივე ნებით შეიქმნა მიწისაგან ადამიანის სხეული და მტვერი ხორცად იქცა“. სხვაგან ნეტარი თეოდორიტე უფრო განზოგადებული ფორმით მსჯელობს: „არ ვამბობთ, თითქოს ღვთაებას ხელები ქონდეს... მაგრამ ვამტკიცებთ, თითოეული ამგვარი გამოთქმა მიანიშნებს, რომ სხვა ქმნილებებთან შედარებით საღვთო მზრუნველობა ადამიანის მიმართ მეტია“²³.

სული, როგორც სხეულისაგან განსხვავებული, თვითმყოფადი სუბსტანცია

სულის თვითმყოფადობისა და თვითღირებულებათა გასააზრებლად ეკლესიის ძველი მამები და მასწავლებლები ზედმიწევნით მიჰყვებოდნენ წმიდა წერილს. ისინი განმარტავდნენ და ცხადყოფდნევნ, თუ რა განსხვავებაა სულსა და სხეულს შორის, რათა უკუეგდოთ მატერიალისტური აზრი, რომლის მიხედვითაც სული საკუთარ სუბსტანციას ანუ ბუნებას მოკლებულია და მხოლოდ სხეულის ნაწილთა ჰარმონიულ გამოხატულებას ან სხეულის ფიზიკური ქმვდების შედეგს წარმოადგენს. ეკლესიის მამათა უბრალო დაკვირვებებიც ცხადყოფს, რომ

ა. სულს ახასიათებს სხეულებრივ მისწრაფებათა მართვა, სხეული კი ბრძანებას ემორჩილება (ათინაგორა და სხვანი);

ბ. სხეული იარაღი თუ ინსტრუმენტია ხელოვანის ხელში, თავად ხელოვანი კი სულია (წმ. ირინეოს ლიონელი, წმ. გრიგოლ ნოსელი, წმ. კირილე იერუსალიმელი და სხვანი);

გ. ძილის დროს სული ერთგვარად ივიწყებს სხეულის არსებობას, მისგან განყენებულად შრომობს, ქმნის, ოცნებობს და აზროვნებს (ტერტულიანე);

დ. სული სხეულს უპირობოდ არ ემორჩილება, შეუძლია მისთვის უცხო და მტრულ მისწრაფებებს შეებრძოლოს და მათზე გამარჯვება მოიპოვოს. ამით დასტურდება, რომ სული და სხეული ერთი და იგივე არ არის. სული უხილავი, ყოველივე სხეულებრივზე აღმატებული, გამორჩეული ბუნების მქონეა (ორიგენე);

ე. სულს ხელს ვერ შეახებ, იგი მოუხელთებელია, სისხლი, ჰაერი ან ცეცხლი კი არ არის, არამედ თვითმოძრავი საწყისია (ლაქტანციუსი);

ვ. სული არის ძალა, რომელსაც ორგანიზმის ყველა ნაწილი მოჰყავს სრულ ერთობასა და თანხმობაში (წმ. ათანასე დიდი, წმ. ბასილი დიდი);

ზ. სული გონიერია, არის თვითშემცნობი და გააჩნია თავისუფალი ნება (ორიგენე და სხვანი);

თ. ადამიანი სხეულით დედამიწაზეა, გონებით ზეციურზე ფიქრობს და მას შეჰყურებს. სხეულით მოკვდავი უკვავებაზე მსჯელობს; არცთუ იშვიათად სათნოებათა სიყვარულის გამო ტანჯვასა და სიკვდილზე მიდის. სხეულით წარმავალია, გონებით კი მარადიული. მიილტვის მარადისობისკენ და არ აინტერესებს, რა ხდება მის ფერხთით - სხეული კი მსგავსს ვერაფერს განიზრახავდა (წმ ათანასე დიდი);

ი. სულის ბუნებაზე საუბრისას ეკლესიის წმიდა მამები და მასწავლებლები მიუთითებენ, რომ იგი მარტივია და უნივთო, სხეულისა კი პირიქით - შედგენილია და მატერიალური, ტლანქი. საერთოდ, უხილავი და ყოველგვარ ფორმას მოკლებული სული სხეულისათვის მისაღებ საზომებით (სივრცე, წონა და ა.შ.) არ განიზომება (ორიგენე და სხვანი).

სხეულის მდგომარეობა სულზეც აისახება. მას შეუძლია სული ქმედებათა დასუსტება და გამრუდებაც კი. ასე ხდება დაავადებების, სიბერის ან სიმთვრალის დროს. ამ მოვლენის განხილვისას ეკლესიის მამები სხეულს ხშირად ადარებენ მართვად იარაღს. სულის განსხვავებული სიმძაფრით გამოვლენა სხეულში მხოლოდ ამ უკანასკნელის, როგორც იარაღის, გაუმართაობაზე მეტყველებს. სხეულში სულის გამოსავლენად არახელსაყრელი მდგომარეობა შეიძლება მივამსგავსოთ ზღვაზე უცებ ამოვარდნილ ქარიშხალს, რომელიც მესაჭეს მისი ოსტატობის გამოვლენაში უშლის ხელს. ამის მაგალითად, აგრეთვე, გამოდგება აუწყობელი ქნარი, რომელიც ყველაზე დახვეწილი მუსიკოსის ხელშიც კი ვერ გამოსცემს კეთილხმოვანებას (ლაქტანციუსი). არც უხეირო ცხენები აძლევენ მხედარს სიჩაუქის გამოვლენის საშუალებას (ნეტარი თეოდორიტე).

ზოგი ძველი მამა (წმ. ამბროსი მედიოლანელი, პაპი გრიგოლ დიდი, ღირსი იოანე დამასკელი) აღიარებდნენ სულის არამატერიალურ ბუნებას (განსხვავებით სხეულისგან) იმავდროულად თვლიდნენ, რომ ის გარკვეულწილად მაინც სხეულებრივი ანუ ნივთიერი ბუნებისაა. ამ სავარაუდო თვისების წარმოჩენით მამებს სურდათ, ეჩვენებინათ, რომ ადამიანისა და ანგელოზის სულიერება განსხვავდება უწმიდესი საღვთო სულიერებისგან, რომელთან შედარებითაც ყოველივე ნივთიერი და ტლანქი გვეჩვენება.

ცალკეულ ადამიანთა სულების წარმომავლობის შესახებ

საღვთო წერილში ბოლომდე არ არის ახსნილი თითოეული ადამიანის სულის წარმომავლობა; ეს „საიდუმლოა, რომელიც მხოლოდ ღმერთმა უწყის“ (წმ. კირილე ალექსანდრიელი). არც ეკლესია გვთავაზობს ამ საკითხის შესახებ მკაცრად განსაზღვრულ სწავლებას. მან მხოლოდ გადაჭრით უარყო პლატონის ფილოსოფიიდან მემკვიდრეობით მიღებული ორიგენესეული თვალსაზრისი სულთა წინასწარ არსებობის შესახებ, რომლის თანახმადაც ისინი დედაშიწაზე ზეციური სამყაროდან მოდიან. ორიგენესა და ორიგენისტების ეს სწავლება დაგმო V მსოფლიო კრებამ.

მაგრამ აღნიშნული კრების განჩინება არ ადგენს შემდეგს - იქმნება თუ არა ადამიანის სული მშობელთა სულებისგან და მხოლოდ ამ გაგებით არის იგი ახალი საღვთო ქმნილება, თუ უშუალოდ თავად ღმერთი ქმნის თითოეულ სულს, რომელიც გარკვეულ მომენტში უერთდება შექმნის პროცესში მყოფ, ან უკვე შექმნილ სხეულს. ეკლესიის მამათა (წმ. კლიმენტი ალექსანდრიელი, წმ. იოანე ოქროპირი, წმ. ეფრემ ასური, ნეტარი თეოდორიტე) აზრით, თითოეულის სულს თავად ღმერთი ქმნის. ამასთან, ზოგი მათგანის თვალსაზრისით, სულის სხეულთან შეერთება სხეულის შექმნიდან მეორმოცე დღეს ემთხვევა. რომაულკათოლიკური ღვთისმეტყველება გადაჭრით მიემხრო ღმერთის მიერ თითოეული სულის შექმნის თვალსაზრისს - იგი დოგმატური სახით გადმოცემულია პაპის ზოგიერთ ბულაში. პაპმა ალექსანდრე VII ამას დაუკავშირა სწავლება ყოვლადწმიდა ქალწულ ღვთისმშობლის უბიწოდ ჩასახვაზე. ეკლესიის ზოგიერთი მამა და მასწავლებელი (ტერტულიანე, წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი, წმ. გრიგოლ ნოსელი, ღირსი მაკარი, ანასტასი მღვდელი) თვლის, რომ ორივე სუბტსტანცია - სული და სხეული, ერთდროულად იღებს დასაბამს და ვითარდება. სული იქმნება მშობელთა სულებიდან, როგორც სხეული - მათივე სხეულებიდან. აქ „შექმნაში“ მოიაზრება საღვთო შემოქმედებითი ძალის მოქმედება ფართო გაგებით, რომელიც ყოველგვარი სიცოცხლისათვის დამახასიათებელი და აუცილებელია. ასეთი შეხედულების არსებობის საფუძველს ღმერთის მიერ პირველმშობელი ადამის სახით მთელი კაცთა მოდგმის შექმნა გვაძლევს: „და შექმნნა ერთისაგან სისხლისა ყოველნი ნათესავნი კაცთანი “ (საქმ. 17,26). აქედან გამოდის, რომ ადამში პოტენციურად ჩაიდო თითოეული ადამიანის სული და სხეული. მაგრამ საღვთო განჩინებით, სულისა და სხეულის შექმნა და განგება ხორციელდება ყოვლისმპყრობელი ღმერთის მიერ „რამეთუ იგი თავად მოსცემს ყოველთა ცხორებასა და სულსა ყოვლით კერძო“ (საქმ. 17,25), ანუ უფალი შექმნილს განაგებს.

წმ. გრიგოლ ღვთისმეტეველი ამბობს: „თავდაპირველად მტვრისგან შეზავებული ჩვენი სხეული შემდგომში ადამიანთა სხეულების ნაკადად გადაიქცა. პირველქმნილი ძირიდან არ წყდება ერთ ადამიანში სხვათა დატევნა. ასევეა ღვთივშთაბერილი სულიც - იგი შექმნის მომენტიდან ხდება ადამიანის შემადგენელი ნაწილი, იბადება ხელახლა, პირველსაწყისი თესლიდან მრავალთათვის გასცემს წილს (ცხადია, აქ გრიგოლ ღვთისმეტყველმა სულიერი თესლი იგულისხმა) და ყოველთვის ინარჩუნებს მარადიულ სახეს მოკვდავში. როგორც ჩაბერვა გამოსცემს ხმებს მუსიკალური საკრავის სიდიდის მიხედვით, ასევეა სულიც - საპყარ სხეულში იგი უძლურია, ჯანსაღში კი მთელი თავისი გონიერებით წარმოჩინდება“²⁴. ამავე აზრს იზიარებს წმ. გრიგოლ ნოსელიც.

სულის უკვდავების რწმენა განუყოფელია საერთოდ რელიგიისგან და მით უფრო ქრისტიანული სარწმუნოებისაგან, რომლის ერთ-ერთ ძირითად საგანსაც მასზე სწავლება შეადგენს.

იგი არ შეიძლებოდა ძველი აღთქმისათვის უცხო ყოფილიყო - ამას გამორიცხავს ეკლესიასტეს სიტყვები: „მიიქცეოდეს მტუერი მიწად, როგორ იყო, და სული დაუბრუნდებოდეს ღმერთს, რომელმაც შთაბერა“ (ეკლ. 12,7). „ხოლო ხისგან მისგან ცნობადისა კეთილისა და ბოროტისა არა შჭამოთ მისგან, რამეთუ, რომელსა დღესა შჭამოთ მისგან, სიკუდილითა მოსწყდეთ“ (შესაქ. 2,17) - შესაქმის მესამე თავის მთელი თხრობა (ღვთისგან გაფრთხილების ამ სიტყვებთან ერთად) პასუხობს შეკითხვას, თუ როგორ გამოჩნდა სამყაროში სიკვდილი. ასე რომ, თავად ეს ნაამბობი გვევლინვბა უკვდავების იდეის ამსახველად. ევას სიტყვებია: „ხოლო ნაყოფისაგან ხისა, რომელ არს შორის სამოთხისა, თქუა ღმერთმან, არა შჭამოთ მისგანი, არცა შეეხნეთ მას, რათა არა მოჰკუდე“ (შესაქ. 3,3); მაშასადამე, ადამიანის უკვდავება შესაძლებელი იყო - იგი ამისთვის იყო განკუთვნილი. იმავე აზრს გამოხატავს ფსალმუნთმთქმელი ღმერთის სიტყვებით: „მე ვთქუ: ღმერთნი სამე ხართ და შვილნი მაღლისანი თქუენ ყოველნი, ხოლო თქუენ ვითარცა კაცნი მოსწყდებით და ვითარცა ერთი მთავართაგანი დაეცემით“ (ფს. 81,6-7). იძულებულნი ვართ, ხაზი გავუსვათ ძველ აღთქმაში არსებულ მაგალითებს უკვდავების ეჭვშეუვალობაზე, რადგან ერთ-ერთი არსებული მოსაზრების თანახმად, ებრაელებს სულის უკუდავება არ სწამდათ. მოსეს ნაამბობი საწინააღმდეგოს ადასტურებს: ენოქის შესახებ იგი შენიშნავს: „არა იპოვა, რამეთუ გარდაცვალა იგი ღმერთმან“ (შესაქ. 5,24). ესე იგი, ისე გადასახლდა ღმერთთან, რომ სიკვდილი არ უხილავს. აბრაამის (შესაქ. 25,8), აარონისა და მოსეს (მეორე სჯ. 32,50) სიკვდილზე ბიბლიური გამოთქმა „შეეძინა ერსა თჳსსა“ უაზრობაა გავიგოთ, როგორც მათი დაკრძალვა თავიანთი ხალხის გვერდით ერთ საფლავში ან ერთ მიწაში. ამათგან თითოეული ძველი აღთქმის მართალი აღესრულა არა წინაპართა მიწაზე, არამედ ახალი გადასახლების ადგილას (აბრაამი) და მოგზაურობის დროს (აარონი, მოსე). პატრიარქი იაკობი მას შემდეგ, რაც მხეცთაგან თავისი ძის დაგლეჯის ამბავი შეიტყო, ამბობს: „შთავიდე ძისა ჩემისა თანა გლოვით ჯოჯოხეთად“ (შესაქ. 37,35) - ცხადია, ჯოჯოხეთში არა საფლავი, არამედ სულის სამყოფელი იგულისხმება. ძველ აღთქმაში სიკვდილის შემდგომ სულის მდგომარეობა გამოისახებოდა, როგორც ჯოჯოხეთშა ჩასვლა - იქ, სადაც უცხოა სიხარული და არ ისმის ღვთისადმი აღვლენილი ქება-დიდება. ყოველივე ამის შესახებ ვიგებთ იობისა და ფსალმუნთა წიგნების გარკვეული ადგილებიდან.

უკვე ძველ აღთქმაში მაცხოვრის მოსვლის დროის მოახლოებასთან ერთად კრთება იმედი, რომ მართალი ადამიანების სულებს ასცდებათ ასეთი პირქუში არსებობა. მაგალითად, წიგნში „სიბრძნე სოლომონისა“ ვკითხულობთ: „მართალნი სულნი ხელთა შინა ღმრთასათა და არა შეეხოს მათ ტანჯვა“ (სიბრ. 3,1) და „მართალნი საუკუნოდ ცხონდნენ და უფლის მიერ არს სასყიდელი მათი და ზრუნვა მათთვის მაღლისა მიერ“ (სიბრ. 5,16). ფსალმუნთა ამ სიტყვებში კი ნათლად და გარკევით იგრძნობა ჯოჯოხეთიდან ადამიანთა სულების სამომავლოდ გამოხსნის სასოება „და ხორცთაცა ჩემთა დაიმკვიდრონ სასოებით, რამეთუ არა დაუტვო სული ჩემი ჯოჯოხეთს, არცა სცე წმიდასა შენსა ხილვად განსახრწნელსა“ (ფს. 15,9-10; 48,15).

ძველი აღთქმისეული იმედი ჯოჯოხეთიდან გამოხსნისა ახალ აღთქმაში განხორციელდა: „ძე ღვთისა“ აღხდა მაღალსა, წარმოტყუენა ტყუე და მისცა იგი ნიჭად კაცთა“ (ეფ. 4,8-9). გამოსათხოვარ საუბარში უფალმა ბრძანა, რომ მიდის, რათა „განგიმზადოს თქუენ ადგილი“, რათა „სადაცა მე ვიყო, მუნ თქუენ იყვნეთ“ (ინ. 14,2-3); ავაზაკს კი მიუგო „დღეს ჩემთანა იყო სამოთხესა“ (ლკ. 23,43).

ახალ აღთქმაში სულის უკვდავება უფრო სრულად ცხადდება და საკუთრივ ქრისტიანული სარწმუნოების ერთ-ერთ ძირითად ნაწილს შეადგენს. ეს რწმენა ასულდგმულებს ქრისტიანს და მის სულს ძე ღვთისას სამეფოში მარადიული ცხოვრების იმედით აღავსებს. „რამეთუ ჩემდა ცხორება ქრისტე არს, - წერს პავლე მოციქული, - და სიკუდილი შესაძინელ. ხოლო ცხორებაჲ ესე ხორცითა ამით ესე არს ჩემდა ნაყოფ საქმისა, და რომელი გამოვირჩიო, არა უწყი. ხოლო შეპყრობილ ვარ ორთა ამათგან: გული უმეტეს განსლვად და ქრისტეს თანა ყოფად უფროჲს და უმჯობეს ფრიად“ (ფილიპ. 1,21-23). „რამეთუ უწყით, ვითარმედ, უკუეთუ ქუეყანისა ესე სახლი, საყოფელი ჩუენი დაირღუეს, აღშენებული ღმრთისა მიერ, მაქუს ჩუენ სახლი ხელთ-უქმნელი, საუკუნოჲ ცათა შინა და რამეთუ ამას შინა ვკუნესით და საყოფელი იგი ჩუენი ზეცით გამთ შემოსად გვსურის“ (2 კორ. 5,1-2).

ეკლესიის წმიდა მამები და მასწავლებლები, თავისთავად ცხადია, ერთხმად ქადაგებდნენ სულის უკვდავებაზე. მხოლოდ იმ განსხვავებით, რომ მათი ერთი ნაწილი მის ბუნებითს უკვდავებას აღიარებდა, მეორე და უმრავლესობა კი თვლიდა, რომ სულის უკვდავება საღვთო მადლის წყალობის შედეგია „უფალს ნებავს, რომ იგი (სული) ცოცხლობდეს“ (წმ. იუსტინე მოწამე), „სული უკვდავია მადლის წყალობით - იგი აქცევს მას უკვდავად“ (წმ. კირილე იერუსალიმელი და სხვანი). ამით ეკლესიის მამები განასხვავებდნენ ადამიანურსა და საღვთო უკვდავებას: ღმერთი უკვდავია თავისი ბუნებითი არსით და წმიდა წერილის მიხედვით მას „მხოლოსა აქუს უკვდავებაი“ (I ტიმ 6,16).

დაკვირვება ცხადყოფს, რომ სულის უკვდავებისა და ღვთისადმი რწმენა შინაგანად ყოველთვის იმდენად განუყოფელნი არიან, რომ პირველი მათგანის სიმძაფრეს მეორის ხარისხი განაპირობებს. რომელ ადამიანშიც მეტად ცოცხლობს ღვთისადმი რწმენა, მას მით უფრო მყარად და შეუორგულებლად სჯერა სულის უკვდავებისა და პირიქით, რაც უფრო სუსტია და უსიცოცხლო რწმენა ღვთისა, მით უფრო მეტი ორჭოფობითა და ყოყმანით მიეახლება ადამიანი სულის უკვდავების ჭეშმარიტებას. ხოლო ვინც საერთოდ დაკარგა ან თავისთავში ჩაახშო ღვთისადმი რწმენა, მას ჩვეულებრივ უკვე აღარ სჯერა სულის უკვდავებისა და საიქიო ცხოვრებისა. ეს გასაგებიცაა: რწმენის ძალას ადამიანი თავად სიცოცხლის წყარო - ღმერთისგან იღებს. ამ ცხოველმყოფელი ძალის ნაკადთან კავშირის გაწყვეტის შემდეგ ადამიანის აღვსებას რწმენის ძალით უკვე ვეღარ შეძლებს ნებისმიერი გონივრული დასაბუთება თუ მტკიცება.

შეიძლება სხვაგვარადაც დავასკვნათ: თავად ქრისტიანული სარწმუნოება იმ აღმსარებლობებსა და მსოფლმხედველობებში არის დასუსტებული, სადაც ითრგუნება სულის საიქიო ცხოვრებაზე რწმენის ძალა და არ ხდება მიცვალებულთა მოხსენიება. ვინც ღმერთისა ირწმუნა და საღვთო სიყვარული გააცნობიერა, ფიქრითაც კი არ დაუშვებს, თითქოს ზეციურ მამას მისი სიცოცხლის შეწყვეტა ნებავდეს და თავისთან კავშირის ნებას არ რთავდეს. ასეთი ადამიანი იმ ბავშვს მოგვაგონებს, რომელსაც დედა უყვარს და არ დაიჯერებს, თითქოს მის მოყვარულ მშობელს მისი სიცოცხლე არ სურდეს.

უნდა ითქვას, რომ აღმოსავლეთის მართლმადიდებელ ეკლესიაში, კერძოდ მის ცხოვრებასა და სწავლების სისტემაში სულის უკვდავების შეგნება ცენტრალურ ადგილს იკავებს. ეკლესიის განაწესის სულისკვეთება, აგრეთვე საღვთისმსახურო წიგნებისა და ლოცვათა შინაარსი იცავს და აცხოველებს მორწმუნეებში ამ შეგნებას, ემსახურება გარდაცვლილ ახლობელთა სულების საიქიო ცხოვრებისა და თავად ჩვენი უკვდავების რწმენის განმტკიცებას. რწმენა სულის უკვდავებისა ნათელ სხივად გასდევს მართლმადიდებელი ქრისტიანის მთელ სიცოცხლეს.

სამშვინველი და სული

წმიდა წერილში ადამიანის სულიერი საწყისი (სხეულებრივი საწყისის საპირისპიროდ) აღინიშნება ორი, თითქმის ერთი და იმავე მნიშვნელობის ტერმინით: „სამშვინველი“ და „სული“. მაგალითად, პავლე მოციქული ამ სიტყვებს ურთიერთსანაცვლოდ და მსგავსი მნიშვნელობით ხმარობს. ეს ჩანს შემდეგი ორი ტექსტის შედარებიდან „ადიდეთ უკუე ღმერთი ხორცითა მაგით თქუენითა და (სულითა თქეუნითა), რომელი იგი არს ღმრთისაჲ“ (I კორ. 6,20) და „...განვიწმიდნეთ თავნი ჩუენნი ყოვლისაგან შეგინებისა ჴორცთაჲსა და სულისა...“ (2 კორ 7,1). ამასთან, მისივე ნაწერებში ორ ადგილას არის ნახსენები სამშვინველი და სული ერთად. ისმის კითხვა: ხომ არ გვეუბნება მოციქული, რომ ადამიანის ბუნების შემადგენელ ნაწილად სამშვინველის გარდა სულიც გვევლინება? ზოგი წმიდა მამის ნაწერებში, განსაკუთრებით კი ასკეტური ხასიათის თხზულებებში, სული და სამშვინველი აგრეთვე განირჩევა ერთმანეთისგან. ზემონახსენები ციტატებიდან პირველი არის პავლე მოციქულის ეპისტოლეში ებრაელთა მიმართ: „რამეთუ ცხოველ არის სიტყუაჲ ღმრთისაჲ და ძლიერ და უმკვეთელეს უფროჲს ყოვლისა მახვლისა ორპირისა. და მისწუდების იგი ვიდრე განსაყოფელადმდე სამშჳნველისა და სულისა, ნაწევართა და ტჳნთა, და განმკითხველ გონებათა და ზრახვათა გულისათა“ (ებრ. 4,12), მეორე კი მისსავე ეპისტოლეში თესალონიკელთა მიმართ: „და სული თქუენი, სამშჳნველი და გუამი უბიწოდ მოსლვასა მის უფლისა ჩუენისა იესუ ქრისტესსა დაჰმარხჳნინ“ (I თეს. 5,23). ჯერ ერთი, ადვილად ჩანს, რომ „სულში“ იგულისხმება არა სამშვინველისაგან დამოუკიდებელი, ცალკე სუბსტანცია, არამედ მხოლოდ მისი უაღრესად შინაგანი, იდუმალებით მოცული მხარე. აქ შეიძლება პარალელი გაივლოს, ერთი მხრივ, სამშვინველისა და სულის, მეორე მხრივ კი, სხეულის ასოთა და ტვინის ურთიერთდამოკიდებულებასთან. ეს უკანასკნელი არის სხეულებრივი არსების ნაწილი, ანუ შემცველში შემავალი; ცხადია, მოციქულის მიერ სულიერი არსების ფარულ ნაწილად სულიც ამგვარადვე მოიაზრება. მეორეც, სიტყვაში „სული“ სავარაუდოდ იგულისხმება სამშვინველის ის განსაკუთრებული, გამორჩეულად აგებული ფარული ნაწილი, რომელიც ქრისტიანში სულიწმიდის მადლის მოქმედებით იქმნება. ეს ის სულია, რომლის შესახებ მოციქული სხვაგან ამბობს „სულსა ნუ დაავსებთ“ (I თეს. 5,19) და „სულითა მდუღარე იყვენით“ (რომ. 12,11). ასე რომ, მოციქული აქ მიმართავს არა საერთოდ ადამიანებს, არამედ მხოლოდ მორწმუნე ქრისტიანებს. მოციქულთან ასეთივე მნიშვნელობით გვხვდება შეპირისპირება „სულიერი ადამიანისა“ „მშვინვიერ“ ანუ ხორციელ ადამიანთან (I კორ.2,14-25). სულიერ ადამიანს აღორძინებული სამშვინველი აქვს, იგი თავისთავში მადლის თესლს აღვივებს, აღმოაცენებს და სულიერ ნაყოფს გამოიღებს. თავისი სულიერი ცხოვრებისადმი დაუდევარი დამოკიდებულებით შეიძლება სულიერი ადამიანიც ხორციელის ანუ მშვინვიერის დონემდე დავიდეს („ესრეთ უცნობელ ხართ, იწყეთ სულიერად და აწ ხორციელად აღასრულებთ?“ - გალ 3,3). ამიტომ უსაფუძვლოა ჩავთვალოთ, თითქოს პავლე მოციქულის აზრები ეწინააღმდეგებოდეს ადამიანის ბუნების ორგვარი შედგენილობის შესახებ სწავლებას.

აზრს, რომ ადამიანის სულიერი ცხოვრება მშვინვიერთან შედარებით არის უმაღლესი, მადლმოსილი ფორმა, სავარაუდოდ, უკვე პირველი საუკუნეებიდან იზიარებდნენ ქრისტიანობის ის მასწაეღაებლები და ეკლესიის მამები, რომლებიც სამშვინველის გარდა სულის არსებობასაც გამოჰყოფდნენ (ასეთები არიან: იუსტინე მოწამე, ტატიანე სირიელი, ირინეოს ლიონელი, ტერტულიანე, კლიმენტი ალექსანდრიელი, გრიგოლ ნოსელი, ეფრემ ასური, აგრეთვე, გვიანდელ ხანაში მოღვაწე მწერლები). ეკლესიის მამათა და მასწავლებელთა მნიშვნელოვანი უმრავლესობა პირდაპირ აღიარებს, რომ ადამიანური ბუნება ორი ნაწილისგან - სხეულისა და სულისგან - შედგება (წმ. კირილე იერუსალიმელი, წმ. ბასილი დიდი, წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი, წმ. იოანე ოქროპირი, ნეტარი ავგუსტინე, ღირსი იოანე დამასკელი). ნეტარი თეოდორიტე წერს: „აპოლინარიუსის (იგულისხმება ერეტიკოსი აპოლინარიუსი) სწავლებით ადამიანი შედგება სამი ნაწილისაგან სხეულის, ცხოველური სულისა და მოაზროვნე სულისგან, რომელსაც გონს უწოდებს, მაგრამ საღვთო წერილი იცნობს მხოლოდ ერთ სულს და არა ორს, რაც ნათლად არის ნაჩვენები პირველი ადამიანის შესაქმის ისტორიაში. ღმერთმა მტვრისგან შექმნა სხეული და შთაბერა სული - ამით გვაჩვენა, რომ ადამიანში ორი საწყისია და არა სამი“.

ღვთის ხატი ადამიანში

ღმრთივსულიერი მწერალი ადამიანის შესაქმის შესახებ მოგვითხრობს „და თქუა ღმერთმან: ვქმნეთ კაცი ხატებისაებრ ჩუენისა და მსგავსებისავბრ... და შექმნა ღმერთმან კაცი სახედ თვსად და ხატად ღმრთისად შექმნა იგი მამაკაცად და დედაკაცად ქმნა იგინი“ (შესაქ. 1,26-27).

მაინც რას ნიშნავს ღვთის ხატება ჩვენში? ეკლესიური სწავლება მხოლოდ იმას შეგვაგონებს, რომ ადამიანი საერთოდ არის შექმნილი „ხატად“, მაგრამ არ მიუთითებს, თუ ჩვენი ბუნების რომელ ნაწილშია იგი დამკვიდრებული. ეკლესიის მამები და მასწავლებლები ამ შეკითხვაზე განსხვავებულად პასუხობდნენ. ერთნი ღვთის ხატებას გონებაში პოულობდნენ, მეორენი -  თავისუფალ ნებაში, მესამენი კი მას უკვდავებაში ხედავდნენ. ამ აზრთა შეჯამებით სრულად წარმოვიდგენთ, თუ რას ნიშნავს წმიდა მამათა სწავლების მიხედვით ღვთის ხატი ადამიანში.

ღვთის ხატი, უწინარეს ყოვლისა, მხოლოდ სულში უნდა დავინახოთ და არა სხეულში. ღმერთი თავისი ბუნებით სრულიად უნივთო, ყოველგვარი სხეულისაგან თავისუფალი, უსპეტაკესი სულია. ამიტომაც განეკუთვნება ღვთის ხატის ცნება მარტოოდენ უნივთო სულს. ამ გაფრთხილების შეხსენებას ეკლესიის ბევრი მამა თვლის საჭიროდ.

ღვთის ხატის ტარების დასტურია ადამიანის სულის ისეთი მაღალი თვისებები, როგორებიცაა უკვდავება - პირველ რიგში, თავისუფალი ნება, გონება, წმიდა, უანგარო სიყვარულის ნიჭი.

ა. დაუსაბამო ღმერთმა ადამიანის სულს უკვდავება მიანიჭა, მაგრამ იგი უკვდავია არა ბუნებითად, არამედ საღვთო მადლით;

ბ. ღმერთი თავის ქმედებებში სრულიად თავისუფალია - მან ადამიანსაც მიანიჭა თავისუფალი ნება და მისცა გარკვეულ ფარგლებში თავისუფლად მოქმედების უნარი;

გ. ღმერთი ყოვლადბრძენია. ადამიანურ გონებასაც შეუძლია, არ შემოიფარგლოს მხოლოდ მიწიერი, ცხოველური მოთხოვნილებებით, საგანთა ხილული მხარის გაცნობით და სიღრმისეულად ჩაწვდეს, შეიმეცნოს და ახსნას მათი ფარული აზრი. ადამიანურ გონებას ძალუძს, ამაღლდეს უხილავისკენ და აზრი წარმართოს ყოველივე არსებულის მიზეზის - ღმერთისაკენ. გონება ადამიანურ ნებას გააზრებულსა და ჭეშმარიტად თავისუფალს ხდის. ადამიანს შეუძლია აირჩიოს თავისი უმაღლესი ღირსებისთვის საკადრრსი და არა ის, რისკენაც ქვენა ბუნება მოუხმობს;

დ. ღმერთმა ადამიანი თავისი სახიერების გამო შექმნა. თავის სიყვარულს ყოველთვის უზიარებდა და უზიარებს მას და საღვთო შთაბერვით სულის მიმღები ადამიანიც მიისწრაფის მონათესავე უმაღლესი საწყისის - ღმერთისკენ, ეძებს და ნატრობს მასთან ერთობას. გარკვეულწილად ამის მიმანიშნებელია მისი სხეულის ზეაღმართული, სწორი მდგომარეობა და ცისკენ მიპყრობილი მზერა. ამრიგად, ღვთის ხატი ადამიანში ღვთისაკენ სწრაფვასა და მისდამი სიყვარულში ვლინდება.

დასასრულ შეიძლება ითქვას, რომ სულის ყოველი კეთილშობილი თვისება და უნარი ღვთის ხატის ასახვას წარმოადგენს.

განსხვავდება თუ არა ერთმანეთისაგან „ხატი ღვთისა“ და „მსგავსება ღვთისა“? ეკლესიის წმიდა მამებისა და მასწავლებელთა უმეტესობა პასუხობს, რომ განსხვავდება. ისინი ხატს ღვთასას თავად სულის ბუნებაში პოულობენ, მსგავსებას კი - ადამიანის ზნეობრივ სრულყოფაში, მასში სათნოებათა, სიწმიდისა და სულიწმიდის ნიჭთა დამკვიდრებაში ხედავენ. ამრიგად, ღვთის ხატი ჩვენ უფლისაგან გვეძლევა შექმნისთანავე, ხოლო მსგავსება ჩვენ თავად უნდა შევიძინოთ. ღმერთი მხოლოდ ამის შესაძლებლობას გვაძლევს. გახდე „მსგავსი“, დამოკიდებულია ჩვენს ნებაზე და სათანადო მოღვაწეობით შესაძლებელი ხდება ამის მიღწევა. ამიტომაც არის ნათქვამი საღვთო „ბჭობაზე“: „ვქმნეთ კაცი ხატისაებრ ჩუენისა და მსგავსებისაებრ“, ხოლო თავად შექმნაზე „ხატად ღმრთისად შექმნა იგი“ (შესაქ. 1,26-27). წმ. გრიგოლ ნოსელის მსჯელობის თანახმად, ჩვენ საღვთო „ბჭობით“ მოგვეცა შესაძლებლობა, მისი „მსგავსნი“ გავხდეთ.

ადამიანის დანიშნულება

შემოქმედმა ადამიანი მთელს მიწიერ სამყაროზე აამაღლა, მიანიჭა გონება და თავისუფლება, განაშვენა თავისი ხატებით და ამით მისი განსაკუთრებული, მაღალი დანიშნულება გამოკვეთა. ადამიანის სულიერი თვალთახედვა ღმერთისა და სულიერი სამყაროსკენ არის მიმართული, სხეულებრივი კი ნივთიერ სამყაროს აღიქვამს.

ა. ადამიანის პირველი დანიშნულება ღვთის განდიდებაა. იგი მოწოდებულია, უერთგულოს ღმერთთან არსებულ კავშირს, შეიცნოს და განადიდოს შემოქმედი, სულით ისწრაფოდეს მისკენ, ხარობდეს მასთან ერთობით და მასში ცხოვრობდეს. „აღავსო ისინი ცოდნითა და სწავლით, - ამბობს ბრძენი ზირაქის ძე ღვთისგან ადამიანებისათვის ბოძებულ ნიჭებზე, - დაადგა თვალი მათ გულებს და თვისთა საქმეთა სიდიადე უჩვენა მათ, რათა ადიდონ სახელი წმიდისა და მოუთხრონ საქმეთა მისთა სიდიადეზე“ (ზირ. 17,7-8). თუკი ყოველი ქმნილება მოწოდებულია, შეძლებისდაგვარად განადიდოს შემოქმედი (ფს. 148), მით უმეტეს, ადამიანის, როგორც შესაქმის გვირგვინის, უეჭველი დანიშნულებაა, იყოს დედამიწაზე გონიერი, მოაზროვნე, ერთგული და სრულყოფილი იარაღი სადიდებელად ღვთისა.

ბ. ამისთვის ადამიანი თავისი პირველსახის ღირსი უნდა შეიქნას. სხვა სიტყვებით - იგი მოწოდებულია, ვიდოდეს სრულყოფილებისაკენ, გაუფრთხილდეს თავისთავში ღვთის მსგავსებას - ააღორძინოს და განაძლიეროს იგი. მისი დანიშნულებაა, კეთილ საქმეთა აღსრულებით განავითაროს და სრულქმნას ზნეობრივი ძალები. ადამიანი უნდა ზრუნავდეს, თავისთვის მოიპოვოს ჭეშმარიტი სიკეთე - ღმერთში ნეტარება. ამიტომ აუცილებლად უნდა ითქვას, რომ ღმერთში ნეტარება ადამიანის არსებობის მიზანია.

გ. ადამიანის ფიზიკური მზერა უშუალოდ სამყაროსკენ არის მიმართული. შესაქმის პირველი თავის მიხედვით, ადამიანი მიწიერ ქმნილებათა გვირგვინად და ბუნების მეუფედ არის დადგენილი. როგორ გამოიხატება ეს? ამის შესახებ საუბრობს მიტროპოლიტი მაკარი ნაშრომში „მართლმადიდებლური დოგმატური ღვთისმეტყველება“: „ადამიანი, როგორც შვილი და მემკვიდრე ზეციური მამის სახლში და შექმნილი ღვთის ხატად, დადგენილ იქნა შემოქმედსა და მიწიერ ქმნილებათა შორის ერთგვარ შუამავლად, მისი მოწოდებაა იყოს წინასწარმეტყველი, რათა სიტყვითა და საქმით ამცნოს დედამიწას უფლის ნება. ის მღვდელმთავარია - შეუძლია ყოველი მიწიერის სახელით აღავლინოს ღვთისადმი ქება, შესწიროს სამადლობელი მსხვერპლი, და აუწყოს დედამიწას ზეციური კურთხევანი. ადამიანის დანიშნულებაა, იყოს თავკაცი და მეფე - დაიტიოს თავისთავში ყოველი ხილული ქმნილების არსებობის მიზანი და, როგორც შუამავალმა, შეძლოს ყოველივეს ღმერთთან შეერთება. ამით შეინარჩუნოს მიწიერ ქმნილებათა მთელი ჯაჭვის მწყობრი კავშირი და წესრიგი“²⁶.

ასეთადაც იყო შექმნილი პირველი ადამიანი - მას შეეძლო, თავისუფლად, კეთილი ნებით, სიხარულით, სულის მოწოდებითა და არა იძულებით აღესრულებინა თავისი დანიშნულება.

დედამიწაზე ადამიანის მეფურ მდგომარეობაზე დაფიქრებული ფსალმუნთმთქმელი აღტაცებით დიდებისმეტყველებს შემოქმედზე: „უფალო, უფალო ჩუენო, ვითარ საკჳრველ არს სახელი შენი ყოველსა ქუეყანასა ზედა, რამეთუ ამაღლდა დიდად შუენიერებაი შენი ზესკნელს ცათა... რამეთუ ვიხილენ მე ცანი, ქმნულნი თითთა შენთანი, მთოვარე და ვარსკულავნი, რომელ შენ დააფუძნენ. რაჲ არს კაცი, რამეთუ მოიჴსენე მისი, ანუ ძე კაცისაჲ, რამეთუ მოხედავ მას? დააკლე იგი მცირედ რაიმე ანგელოზთა, დიდებითა და პატივითა გჳრგჳნოსან ჰყავ იგი. და დაადგინე იგი ზედა ქმნულსა ჴელთა შენთასა, ყოველივე დაამორჩილე ქვეშე ფერჴთა მისთა... უფალო, უფალო ჩუენო, ვითარ საკვირველ არს სახელი შენი ყოველსა ქუეყანასა ზედა“ (ფს. 8,1,3-6,10).

ქმნილების სიდიადიდან შემოქმედის უდარებელ სიდიადემდე

მოციქული გვასწავლის: „რამეთუ უხილავი იგი მისი დაბადებითგან სოფლისაჲთ ქმნულთა მათ შინა საცნაურად იხილვების...“ (რომ. 1,20). კაცობრიობის ისტორიის მანძილზე სამყაროს სიღრმისეულად შეცნობის მოსურნე უდიდესი მოაზროვნენი გაოგნებულნი ქვავდებოდნენ მისი დიადი, ჰარმონიული, მშვენიერი და გონივრული მოწყობის წინაშე. მათ იპყრობდა კეთილკრძალულებით ფიქრი, თუ რაოდენ კეთილი, დიადი და ყოვლადბრძენია შემოქმედი. წმ. ბასილი დიდი თავის თხზულებაში „საუბრები ექვსთა დღეთა“ განიხილავს შესაქმის წიგნის დასაწყის სიტყვებს: „დასაბამად ქმნნა ღმერთმან ცაჲ და ქუეყანაჲ“ (შესაქ. 1,1) და მსმენელებს მოუწოდვბს: „განვადიდოთ სამყაროს შემოქმედის ზესიბრძნე და ოსტატობა - იგი საუკეთესოთა შორის საუკეთესო ხელოვანია. ხილული სილამაზის წყალობით შევიცნოთ ყოველივე მშვენიერზე აღმატებული (ღმერთი). ამ გრძნობადი და შეზღუდული სხეულების სიდიადიდან დავასკვნათ, რაოდენ აღემატება ყოველგვარ წარმოდგენას უდიადესი და დაუსაბამო (ღმერთი)“. შემდეგ, მეორე საუბარზე გადასვლისას, წმიდანი თითქოს ჩერდება, შესაქმის სიღრმეებში შემდგომი შეღწევის ცდას უიმედოდ შეჰყურებს და ამბობს: „თუკი ასეთია წმიდათაში შესვლა და ასე ღირსად პატივსაცემი და დიდებული ტაძარში შესასვლელი... მაშინ როგორი იქნება წმიდათაწმიდა? ვინ არის საკურთხეველში შესვლის ღირსი? ვინ გაუსწორებს მზერას იდუმალებით მოცულს?!“²⁷.

ღვთის განგებულება საერთოდ სამყაროზე

„მამაჲ ჩემი მოაქამომდე იქმს და მეცა ვიქმ“ (ინ. 5,17) - უფალ იესო ქრისტეს ამ სიტყვებში ჩანს სამყაროზე საღვთო განგებულების უწყვეტობის ჭეშმარიტება. მართალია, „აკურთხა ღმერთმან დღე მეშვიდე და წმიდა-ჰყო იგი, რამეთუ მას შინა დასცხრა ყოველთაგან საქმეთა მისთა“ (შესაქ. 2,3), მაგრამ მას სამყარო ბედის ანაბარა არ მიუტოვებია. ღმერთი „თავად მოსცემს ყოველთა ცხორებასა და სულსა ყოვლით კერძო... რამეთუ მის მიერ ცხოველ ვიქცევით და ვართ“ (საქმ. 17,25,28). სამყაროს არსებობა ღვთიური ძალის ხელშია, იგი მონაწილეობს ქმნილ ძალთა ყოველ ქმედებაში. ღვთის ცხოველი ნების წყალობით ხდება ეგრეთწოდებულ ბუნების კანონთა მუდმივობის შენარჩუნება, სხვანაირად ისინი უძლურნი და უმოქმედონი იქნებოდნენ.

ღვთის განგებულება ყოველივეს მოიცავს სამყაროში: უფალი განაგებს არა მარტო დიადსა და უზარმაზარს, არამედ მცირეს და ერთი შეხედვით უმნიშვნელოსაც კი; განაგებს ცასა და დედამიწას, ანგელოზებსა და ადამიანებს და მათთან შედარებით უმცირეს ქმნილებებსაც: ფრინველებს, ბალახს, ყვავილებს, ხეებს. მთელი წმიდა წერილი გაჯერებულია საღვთო დაუღალავი განგებულებითი მოღვაწეობის შესახებ მაგალითებით.

ღმერთის სურვილით დგას სამყაროს უკიდეგანო სივრცე. უფალი აღავსებს ცასა და დედამიწას (იერ. 23,24), გარე-მიიქცევს პირს და შეძრწუნდებიან ყოველნი (ფს. 103,29).

საღვთო განგებულებით ცოცხლობს მცენარეთა სამყარო. ღმერთმა „შემოსნის ცანი ღრუბლითა და განუმზადის წვიმაჲ ქუეყანასა, რომელმან აღმოაცენის თივაჲ მთათა და მწუანე სამსახურებელად კაცთა“ (ფს. 146,8). იგი ზრუნვას არ აკლებს მინდვრის შროშანებსაც - ანიჭებს მათ და სხვა ყვავილებს გამაოგნებელ სილამაზეს (მთ. 6,29).

საღვთო განგებულება განეფინება მთელს ცხოველთა სამყაროს. „თუალნი ყოველთანი შენდამი ესვენ და შენ მოსცი საზრდელი მათი ჟამსა. აღაღებ შენ ხელსა შენსა და განაძღებ ყოველსა ცხოველსა ნებისაებრ“ (ფს. 144,15-16). ღმერთი ზრუნვის გარეშე არ ტოვებს პატარა ჩიტებსაც კი: „ერთიცა მათგანი არა დავარდების ქუეყანასა ზედა თჳნიერ მამისა თქუენისა“ (მთ. 10,29).

საღვთო მამობრივი განგებულება დედამიწაზე ყველაზე მეტად ადამიანზე ვრცელდება. ღმერთმა იცის თითოეულის ზრახვანი (ფს. 138,2), გულისთქმანი (ფს. 7,10) და სულთქმანი (ფს. 77,11). ღმერთი საჭიროებისამებრ მიაგებს ყველას და არ ელოდება მათ თხოვნას (მთ. 6,32), აყურადებს მვედრებელის ლოცვას, ასრულებს მის ყოველგვარ სათხოვარს, თუკი იგი წრფელია, სარწმუნოებიდან მოდის (მთ. 17,20) და სასიკეთოდ წაადგება ადამიანს ღვთის სასუფევლის ძიებაში (მთ. 6,33). უფალი გზააბნეული ადამიანის მეგზური ხდება (იგავ. 20,24), აღატაკებს და ამდიდრებს, ამცირებს და განადიდებს, თავად მიაყენებს ჭრილობებს და თავადვე აშუშებს, დასცემს და განკურნავს (იობ. 5,18). მას უყვარან მართალნი, მაგრამ ცოდვილთ სწყალობს: „არა სრულიად განრისსნეს, არცა უკუნისამდე ძჳრი იხსენოს“ (ფს. 102,9). დიდხანს ითმენს, რათა მისმა სიკეთემ ისინი „სინანულად მოიყვანოს“ (რომ. 2,4). სამყაროში უფლის ეს ყოვლისმომცველი, დაუღალავი მოღვაწეობა სარწმუნოების სიმბოლოში (მრწამსში) გამოიხატება მამა ღმერთის სახელდებით - „ყოვლისამპყრობელი“.

რაც შეეხება იმ მოჩვენებით უსამართლობას, რასაც ხშირად ვხედავთ სათნო ადამიანების ტანჯვისა და უკეთურთა კეთილდღეობის ცხოვრების მაგალითებში, ამის თაობაზე წმ. იოანე ოქროპირი შემდეგი სიტყვებით გვმოძღვრავს: „თუ ზეციური სასუფეველი განგვიღეს და საიქიო ცხოვრებაში მისაგებელი გვიჩვენეს, აღარც კი ღირს გაარკვიო, თუ რატომ ეწამებიან სააქაოში მართალნი, უკეთურნი კი განცხრომას მისცემიან. თუ საიქიოში თითოეულს დამსახურებისამებრ მიეგება, რატომღა უნდა შეგაწუხოს სააქაო ბედნიერმა ან უბედურმა ამბებმა?! ღმერთი მისდამი მორჩილთ ასეთი უბედურებებით, როგორც მამაც მეომრებს, ისე აწრთობს. შედარებით სუსტებს, დაუდევრებსა და სიძნელეთა ამტანობას მოკლებულ ადამიანებს კეთილი საქმეების კეთებისთვის წვრთნის“¹. და მართლაც, თავადაც ვხედავთ, რომ კაცთა მიერ გადატანილი უბედურებანი და განსაცდელები ხშირად საუკეთესო მასწავლებლად და აღმზრდელად გვევლინებიან.

საღვთო განგებულება თავისი არსით უწყვეტი და განუყოფელი ქმედებაა სამყაროზე, მაგრამ ჩვენი გონებაშეზღუდულობა ამას სამყაროში არსებული მრავალჯეროვანი და ცვალებადი სახეებისა და ფორმების საშუალებით აღიქვამს. განგებულებითი ქმედებების ძირითადი ფორმები გადმოცემულია „ვრცელ მართლმადიდებლურ კატეხიზმოში, რომლის თანახმადაც ღვთის განგებულება:

„ა. არის ყოვლისშემძლეობის, ზესიბრძნისა და სახიერების განუწყვეტელი მოქმედება, რომლითაც ღმერთი იცავს ქმნილებათა არსებობას და ძალებს;

ბ. წარმართავს ქმნილებებს კეთილი მიზნებისკენ;

გ. გვევლინება ყოველი სიკეთის თანამონაწილედ;

დ. აღკვეთს სიკეთისგან განდგომით წარმოშობილ ბოროტებას ან გამოასწორებს და კეთილაღ დაასრულებს მას“².

საღვთო განგებულების მოქმედება, ასე ვთქვათ, არც შესაქმისთანავე დაწყებული ჩარევაა სამყაროს ცხოვრების დინებაში და არც ღვთის ნების ცალკეული შეჭრა მასში. სამყაროს ცხოვრება მუდამ უფლის მარჯვენას უპყრია. „სამყარო თვალის დახამხამებაში შეწყვეტდა არსებობას, ღმერთს თავისი განგებულება რომ წაერთმია“ (ნეტარი ავგუსტინე). „ყოვლადძლიერი და უწმიდესი სიტყვა მამისა გარს უვლის ყოველივეს, ყველგან წარმოაჩენს თავის ძალას და განწმენდს ხილულსა და უხილავს: ყოველივეს მოიცავს და იტევს, არაფერზე იშურებს ძალ-ღონეს, ყველას ყველაფერში განაცხოველებს და იცავს თითოეულ არსებას და ყველას ერთად“³.

აქ აღსანიშნავია ერთი მომენტი, რომლის გაფიქრებაც ადამიანს კეთილკრძალულებით აღაფრთოვანებს: შემოქმედმა, რომლის მარჯვენასაც უპყრია ყოველივე, შესაქმისთანავე ყველა ორგანულ არსებას, და მათ შორის მცენარეულ სამყაროსაც, მიანიჭა თავიანთი ბუნებისა და მოწყობის შესაბამისი ზრდა-განვითარების, საკუთარ ძალთა გამოყენებისა და გარემოთი სარგებლობის თავისუფლება. უფრო ფართო თავისუფლება შემოქმედმა დედამიწის უმაღლეს, გონიერ და ზნეობრივი პასუხისმგებლობის მქონე ქმნილებას - ადამიანს უბოძა.

საღვთო განგებულება განეფინება ყოველივეს: თავისთავში მოიცავს და საერთო განგებულებითი გეგმით წარმართავს ბუნებრივ და ინსტიქტურ სწრაფვათა მრავალგვარობას თუ მოაზროვნე სამყაროსთვის დამახასიათებელ ლტოლვას ზნეობრივი თავისუფლებისაკენ. საღვთო სიკეთე აწესრიგებს და კურნავს სამყაროსეულ მრავალგვარ მისწრაფებათა ურთიერთშეჯახებისას წარმოქმნილ ყოველგვარ არასრულყოფილებას, ტანჯვასა და სნეულებას, იგი აცხრობს მტრობას და მთელი სამყაროს ცხოვრებას მისთვის განსაზღვრული კეთილი მიზნისკენ წარმართავს. თავისსავე შექმნილ გონიერ არსებებს კი უფლის მარადი განდიდებისკენ სავალ გზას უხსნის.

დაე, კაცობრიობამ როგორც სურს, ისე დაამახინჯოს აზრი თავის დანიშნულებაზე სამყაროში, დაეცეს, რამდენჯერაც უნდა: დაე, მიემხრონ ადამიანთა მასები ბოროტ ბელადებს და მათი წინამძღოლობით უარყონ ღვთის მცნებები, განუდგნენ უფალს ისე, როგორც ახლა ვხედავთ ამას - სულ ერთია, სამყაროს ისტორია მაშინ დასრულდება, როცა მიიღწევა საღვთო განგებულებით დადგენილი მიზანი - დადგება საღვთო სიმართლის ზეიმი და განიღება სამეუფო დიდებისა, სადაც „იყოს ღმერთი ყოვლად ყოველსა შინა“ (I კორ. 15,28).

სამყაროში ღვთის დიდების, ზესიბრძნისა და სახიერების მჭვრეტელი პავლე მოციქული ღაღადებს:

„ჵ, სიღრმე სიმდიდრისა და სიბრძნისა და მეცნიერებისა ღმრთისაჲ!... რამეთუ ვინ ცნა გონებაჲ უფლისაჲ? ანუ ვინ თანა-მზრახველ ეყო მას, ანუ ვინ წინაჲსწარ მი-რაჲმე-სცა მას და კუალად მიეგოს მას? რამეთუ მისგან და მის მიერ და მისა მიმართ არის ყოველი. მისა დიდება უკუნითი უკუნისამდე, ამინ!“ (რომ. 11, 33-36).

ღვთის განგებულება ადამიანზე მის დაცემამდე

შემოქმედმა შექმნა კაცი და პირველქმნილი ადამიანები თავისი განგებულების მიღმა არ დატოვა. საღვთო მადლი მუდამ მკვიდრობდა ჩვენს პირველმშობლებში, ის წმიდა მამათა გამოთქმით, მათი ზეციური სამოსი იყო. ისინი სრულად შეიგრძნობდნენ ღვთის სიახლოვეს. თავად ღმერთი იყო მათი პირველი აღმზრდელი და მასწავლებელი. უფალი ღირს-ყოფდა მათ, ყოფილიყვნენ მისი უშუალო გამოცხადებათა მოწმენი, ევლინებოდა, ესაუბრებოდა და თავის ნებას აუწყებდა.

შესაქმის წიგნის მე-2 და მე-3 თავები გვამცნობენ პირველ ადამიანთა ცხოვრებას.

ღმერთმა ადამ და ევა დაადგინა, რათა ემუშაკათ და დაეცვათ სამოთხე ანუ ედემის ბაღი („სიტკბოებათა სამოთხე“), სადაც იზრდებოდა ყოველი ხე „შუენიერი ხილვად და კეთილი საჭმელად“. ედემის ბაღის დარ მშვენიერ ადგილს პირველ ადამიანებში უნებურად უნდა აღეძრა სიხარულის გრძნობა და მათი აზრები სამყაროს უსრულყოფილესი ხელოვანის - ღმერთისკენ აღეტაცებინა. შრომა კი მათი ფიზიკური და ასევე სულიერი ძალების განვითარების ხელშემწყობი უნდა ყოფილიყო. როგორც შესაქმისაღმწერი მოგვითხრობს, ღმერთმა ადამიანს მიუყვანა ყოველი ცხოველი, რათა სახელები დაერქმია მათთვის. ცხადია, ამით მას, ერთი მხრივ, ცხოველთა სამყაროს სიუხვისა და მრავალფეროვნების გაცნობის საშუალება მისცა, მეორე მხრიკ კი, დაეხმარა, განევითარებინა გონებრივი მონაცემები, რათა სრულად შეეცნო თავისთავი თვალწინ გადაშლილ სამყაროში და შეეგნო თავისი მეფური უპირატესობა ყველა მიწიერ არსებაზე.

გასაგებია, რომ პირველ ადამიანებში სულიერად ყრმა და უბრალოებით აღსავსე პირველყოფილ მდგომარეობას ზნეობრივი სისუფთავეც თან სდევდა. ღვთისადმი ზნეობრივად მიმსგავსებისა და მასთან შეძლებისდაგვარად მჭიდრო ერთობის დასამყარებლად მიმართულ ძალთა სწრაფად და ჰარმონიულად განვითარებისთვის მათ ყველა მონაცემი გააჩნდათ.

ეს იყო სუფთა, ნათელი, ჯანსაღად მოაზროვნე გონება. მაგრამ ამასთან შეზღუდული და ცხოვრებისეულ გამოცდილებას მოკლებული, რაც ცოდვით დაცემით გამოჩნდა კიდეც. მისთვის აუცილებელი იყო შემდგომი განვითარება და სრულყოფა.

ზნეობრივი თვალთახედვით, პირველქმნილი ადამიანი სუფთა და უბიწო იყო. სიტყვებს: „და იყვნეს ორივენი შიშუელ, ადამ და ცოლი მისი, და არა რცხუენოდა“ (შესაქ. 2,25), ღირსი იოანე დამასკელი განმარტავს, როგორც „უვნებობის მწვერვალს“. თუმცა პირველი ადამიანების სისუფთავე არ უნდა გავიგოთ ისე, თითქოს თავიდანვე გააჩნდათ ყველა სათნოება და სრულყოფა უკვე აღარ სჭირდებოდათ. არა, თუმცა შემოქმედის ხელიდან გამოსული ადამ და ევა სუფთანი და უბიწონი იყვნენ, შემდგომში მათ სიკეთეში განმტკიცება და ღვთის შემწეობით სულიერად ამამაღლებელი პირადი მოღვაწეობა ელოდათ. როგორც წმ. ირინეოს ლიონელი გამოთქვამს: „მყოფობის მიმღები ადამიანი უნდა აღზრდილიყო, შემდეგ კი დავაჟკაცებული, გაძლიერებული, სრულქმნილი და განდიდებული ღირსიც გახდებოდა ღვთის ხილვისა“⁴.

ადამიანი ღვთის ხელიდან უზადო სხეულით გამოვიდა. უეჭველია, ამ გამაოგნებლაღ მოწყობილ ორგანიზმს არც შინაგანი ნაკლი მიუღია შემოქმედისგან და არც გარეგანი. მასში იყო ახალი, დაუზიანებელი ძალები, არ არსებობდა ოდნავი გაუმართობაც კი და არ ეკარებოდა სნეულება და ტანჯვა, რომელთაც შესაქმის წიგნი განიხილავს, როგორც სასჯელს ჩვენი წინაპრების დაცემისა და ცოდვის ჩადენისთვის.

შესაქმის წიგნი აგრეთვე საიდუმლოდ მიანიშნებს ცხოვრების ხეზე, რომლის ნაყოფის ჭამა პირველ ადამიანებს ცოდვით დაცემამდე შეეძლოთ - ის მათ ფიზიკური სიკვდილისაგან იცავდა. ადამიანისთვის სიკვდილი გარდაუვალი რამ არ ყოფილა. წმ. თეოფილე ანტიოქიელის თანახმად: „ღმერთმა შექმნა ადამიანი არც სრულად მოკვდავი და არც უკვდავი, არამედ როგორც ერთის, ისე მეორის მიმღები“⁵.

რაოდენ სრულიც არ უნდა ყოფილიყო ადამიანის ბუნებრივი ძალები, იგი მაინც შეზღუდულ არსებად რჩებოდა და ყოველივე ქმნილის მსგავსად მასაც იმთავითვე სჭირდებოდა, რათა ღმერთს - ყოველივე სიცოცხლის წყაროს, განემტკიცებინა ისინი. სიკეთის გზაზე შემდგარი ადამიანის გასაძლიერებლად საჭირო გახდა შესაფერისი საშუალებების გამოყენება. თავდაპირველად ასეთი საშუალება იყო მორჩილების მცნება - არ ეჭამათ ნაყოფი კეთილისა და ბოროტის შეცნობის ხიდან. თავისუფალი ნებით მორჩილება ზნეობრივი წინსვლის გზაა. იქ, სადაც კეთილნებობითი მორჩილებაა:

ა. იხშობა საკუთარი უცდომელობის რწმენისაკენ მიმავალი გზა;

ბ. პატივს მიაგებენ და ენდობიან მაღლა მდგომთ:

გ. არის თავშეკავებაც.

მორჩილება კეთილისმყოფელ გავლენას ახდენს გონებაზე და ბოჭავს მისეულ სიამაყეს, ასევე მოქმედებს გრძნობებზე და თრგუნავს საკუთარი თავისადმი სიყვარულს, და ნებაზე - აქ ის ადამიანის თავისუფლებას სიკეთისკენ წარმართავს. ადამიანს ამ გზაზე თან სდევს საღვთო მადლი და აძლიერებს მას. ეს გზა უნდა გაევლოთ პირველ ადამიანებს, - ჩვენს პირველმშობლებსაც. „ღმერთმა შექმნა ადამიანი ბუნებით უცოდველი და ნებით თავისუფალი. უცოდველი არა იმიტომ, თითქოს ცოდვას არ მიიღებდა. მხოლოდ ღვთაებას ვერ ეკარება ცოდვა. არამედ, იმიტომ რომ ცოდვის ქმნა დამოკიდებული იყო არა მის ბუნებაზე, არამედ თავისუფალ ნებაზე. საღვთო მადლის შეწევნით მას შეეძლო სიკეთეში დარჩენა და წინსვლა. თავისი თავისუფლებით და ღვთის დაშვებით ასევე შეეძლო სიკეთისგან განდგომა და ბოროტებაში ყოფნა“⁶.

ძნელია და თითქმის შეუძლებელიც კი, ჩვენმა თანამედროვემ წარმოიდგინოს ადამიანის ის ჭეშმარიტი სამოთხისეული, სულიერი ყრმობის მდგომარეობა, რომელშიც თავს იყრიდა ზნეობრივი სისუფთავე, ნათელი გონება, პირველქმნილი სრულყოფილება და ღვთისადმი სიახლოვე. მაინც საჭიროა აღინიშნოს, რომ ყველა ხალხური გადმოცემა მოგვითხრობს ზუსტად ასეთ მდგომარეობაზე ადამიანებისა რომლებიც, პოეტების გამოთქმით, კაცობრიობის „ოქროს ხანაში“ არსებობდნენ (ჩინური, ინდური, სპარსული, ბერძნული და სხვა გადმოცემები). ქრისტიანობის ეპოქამდელი დიდი მოაზროვნეები ამტკიცებდნენ, რომ ძველად მცხოვრებნი, გვიანდელ ადამიანებთან შედარებით, უფრო სუფთა და ზნეობრივად სრულნი იყვნენ (სოკრატე); მათი აზრით, უძველესი რელიგიური გადმოცემები და ცნებები უფრო სრულყოფილი იყო, ვიდრე გვიანდელი წამართული. ეს იმიტომ, რომ პირველი ადამიანები ღმერთთან უფრო ახლოს იყვნენ, იცნობდნენ მას, როგორც შემოქმედსა და მამას (პლატონი, იგივეს იმეორებს ციცერონიც).

5. ბოროტება და ცოდვა სამყაროში

ბოროტება და უბედურებანი

ჩვენს სასაუბრო ენაში ბოროტება ორი სახის მოვლენას ეწოდება. ხშირად ამ სიტყვაში იგულისხმება საერთოდ ყველაფერი, რაც უბედურებისა და ტანჯვის წყაროა. მეორე, უფრო ზუსტი და პირდაპირი გაგებით, ბოროტება ეწოდება ნების არასწორად წარმართვითა და ღვთის მცნებათა დარღვევით გამოწვეულ ზნეობრივი ხასიათის უარყოფით მოვლენებს.

ფიზიკური სამყაროს უბედურებები, მაგალითაც, მიწისძვრა, ქარიშხალი, წყალდიდობა, მეწყერი და სხვა, ცხადია, თავისთავად არც კეთილია და არც ბოროტი. სამყაროს საერთო სისტემაში ისინი აღიქმებიან ისე, როგორც ფერწერაში ნათელ საღებავებზე ლაქის დანახვა, ან საამო ბგერათა წყობაში უხეში ხმების გაგონება და სხვა. - ასე წარმოიდგენდნენ ამ მოვლენებს წმიდა მამები (ნეტარი ავგუსტინე და გრიგოლ ღვთისმეტყველი). შეუძლებელია უარყო, რომ სტიქიური მოვლენები ხშირად მგრძნობიარე ქმნილებათა და ადამიანთა უბედურებისა თუ მწუხარების მიზეზი ხდება, მაგრამ გვმართებს კეთილკრძალულებითი გრძნობით მოვიხაროთ ქედი სამყაროს ყოვლადბრძნული მოწყობის წინაშე, სადაც ბრმა სტიქიურ ძალთა და ორგანულ ქმნილებათა უსასრულოდ მრავალფეროვანი, ურთიერთსაწინააღმდეგო და ყოველ წამს ურთიერთშეჯახებული მისწრაფებანი თანხმდებიან, ჰარმონიაში მოდიან და სამყაროს უწყვეტი განახლებისა და განვითარების წყაროდ იქცევიან.

მწუხარება და ცოდვა

უსიამოვნო, პირქუში მხარეები ჩვენი ადამიანური ცხოვრების მხიარულ მომენტებს გარკვეულწილად უფრო მძაფრად აღქმადსა და ძვირფასს ხდის. მაგრამ თავად საღვთო წერილი გვეუბნება, რომ მძიმე ტანჯვა და სნეულება არ უნდა მივიჩნიოთ სრულიად კანონიერ და ბუნებრივ მოვლენებად, ისინი უფრო ნორმიდან გადახვევას წარმოადგენენ. ზნეობაში ბოროტების გაჩენით დაიწყო კაცთა მოდგმის ტანჯვა - იგი ჩვენს ცხოვრებაში შემოსული ცოდვის შედეგია. ამას ადასტურებს ბიბლიის პირველივე გვერდები: „განმრავლებით განვამრავლნე მწუხარებანი შენნი და სულთქუმანი შენნი, მწუხარებით ჰშვნე შვილნი“ (შესაქ. 3,16) - ეს სიტყვები ევასთვის იყო განკუთვნილი, მისი დაცემის შემდგომ; ადამს კი ღმერთმა უთხრა: „წყეულ იყავნ ქუეყანა საქმეთა შინა შენთა, მწუხარებით სჭამდე მას ყოველთა დღეთა ცხორებისა შენისათა“ (შესაქ. 3,17). მწუხარება მოევლინა ადამიანებს, როგორც მათი დასჯის, შეგონებისა და გამოსწორების საშუალება. წმ. ბასილი დიდის გამოთქმით, ტანჯვა და სიკვდილი „აღკვეთს ცოდვათა გაღრმავებას“. საღვთო წერილი მრავალ მაგალითს გვთავაზობს მწუხარებისა და ცოდვის, როგორც მიზეზსა და შედეგს შორის ურთიერთკავშირის გააზრებისთვის. „მიიღეთ სწავლაჲ, ნუუკუე განრისხნეს უფალი“ (ფს. 3,12), „კეთილ არს ჩემდა, რამეთუ დამამდაბლე მე, რაჲთა ვისწავლნე მე სიმართლენი შენნი“ (ფს. 118,71). თუ ყურადღებით დავაკვირდებით, დავინახავთ, რომ სნეულებათა და მწუხარებათა მიზეზნი უმრავლეს შემთხვევაში. თავად ადამიანები არიან. ფიზიკურ კეთილდღეობას გამოდევნებულნი იქმნიან თავიანთი არსებობისთვის ხელოვნურ, არანორმალურ პირობებს, სასტიკ ორთაბრძოლაში ერთვებიან რაღაც დემონური განწყობის, სიამაყის, შურისგებისა და სიავის გამო.

როგორც საღვთო წერილი გვასწავლის, ზნეობრივი ბოროტების შედეგი ადამიანიდან ცხოველთა სამყაროსა და ყველა ქმნილებაზე ვრცელდება. „უწყით, რამეთუ ყოველი დაბადებული თანა-კუნესის და თანა-ელმის მოაქამდე, - წერს პავლე მოციქული და განმარტავს, - რამეთუ ამაოებასა დაემორჩილა დაბადებული არა ნებსით, არამედ მის მიერ, რომელმან იგი დაამორჩილა, სასოებით, რამეთუ თჳი იგიცა დაბადებული გან-ვე-თავისუფლდეს მონებისაგან ხრწნილებისა აზნაურებასა მას დიდებისა შვილთა ღმრთისათა“ (რომ. 8,20-22).

ზნეობრივი ბოროტების არსი

წმიდა მამების მითითებით, ბოროტებას არ გააჩნია არსი, მას ღვთის მიერ შექმნილი ელემენტებისა და სამყაროს ძალთა მსგავსი ნამდვილი, დამოუკიდებელი მყოფობა არ ახასიათებს. იგი არის მხოლოდ ცოცხალ არსებათა მიდრეკა შემოქმედის მიერ დადგენილი მდგომარეობის საპირისპირო მხარეს. ამიტომაც. ბოროტების მიზეზი ღმერთი კი არა, თავად ის არსებები არიან, რომლებმაც თავი აარიდეს თავიანთი ნების შეთანხმებას საღვთო ნებასთან. ბოროტება არის ღვთის ნების, მისი მცნებებისა და ადამიანის სინდისში ჩაწერილი ზნეობრივი კანონების დარღვევა. ამ დარღვევას ცოდვა ეწოდება.

ბოროტების წარმოშობა

მაინც საიდან წარმოიშვა ზნეობრივი ბოროტება? ღმერთმა სამყარო სუფთა, სრულყოფილი და ბოროტებისგან თავისუფალი შექმნა. საღვთო წერილის მიხედვით, ბოროტება სამყაროში შემოვიდა დაცემის შედეგად, რომელიც ჯერ უსხეულო სულთა სამყაროში, შემდეგ კი კაცთა მოდგმაში აღმოცენდა და მთელს ცოცხალ ბუნებაზე აისახა.

დაცემა ანგელოზთა სამყაროში

ბნელ და ბოროტ სულთა სამყარო

საღვთო წერილის თანახმად ცოდვის საწყისი ეშმაკიდან მოდის. „რომელმან ქმნნეს ცოდვაი, იგი ეშმაკისაგან არს, რამეთუ დასაბამითგან ეშმაკი ცოდავს“ (I ინ. 3,8). სიტყვა „ეშმაკი“ ცილისმწამებელს (ბერძნ. διαβολος - ცილისწამება, მოტყუება) ნიშნავს. წმიდა წერილის მინიშნებათა ურთიერთშედარებით ვხედავთ, რომ ეს არის ბოროტებისკენ მიდრეკილი ერთ-ერთი გონიერი სული, ანგელოზი. მას, როგორც ყველა გონიერ არსებას, გააჩნდა თავისუფლება, რომელიც სიკეთეში სრულყოფისთვის მიეცა, მაგრამ „არ დარჩა ჭეშმარიტებაში“ და განუდგა ღმერთს. მაცხოვარმა მის შესახებ ბრძანა: „რამეთუ იგი კაცისმკვლელი იყო დასაბამითგან და ჭეშმარიტებას არა დაადგრა, რამეთუ ჭეშმარიტებაჲ არა არს მის თანა. ოდეს იტყჳან ტყუვილსა თჳსისაგან გულისა იტყჳნ, რამეთუ მტყუვარ არს და რამეთუ მამაჲცა მისი მტყუვარი არს“ (ინ. 8,44). მას სხვა ანგელოზთა დაცემა მოჰყვა. იუდა მოციქულისა და პეტრე მოციქულის ეპისტოლეებში ვკითხულობთ ანგელოზებზე, რომლებმაც „არა დაიმარხნეს თჳსი იგი სამთავროჲ, არამედ დაუტევნეს სამკჳდრებელი მათი“ (იუდ. 1,6: შდრ. 2 პეტ. 2,4).

რა მიზეზით მოხდა ცოდვით დაცემა ანგელოზთა სამყაროში? იმავე საღვთო გამოცხადებიდან ვასკვნით, რომ ამის მიზეზი ამპარტავნება იყო. „ცოდვის სათავე მზვაობაა“ - ამბობს ზირაქის ძე (ზირ. 10,13). პავლე მოციქული აფრთხილებს ტიმოთე მოციქულს, არ დაადგინოს ეპისკოპოსად ვინმე ახალმოქცეული და დასძენს: „რაჲთა არა განლაღნეს და საშჯელსა შევარდეს ეშმაკისასა“ (I ტიმ. 3,6).

ძველი აღთქმის გამოცხადებაში სულ რამდენიმე ადგილას არის ნახსენები ბოროტ სულთა შესახებ. აი, ისინი: შესაქმის მესამე თავში ვკითხულობთ პირველ ადამიანთა შემაცდენლის, „გველის“ თაობაზე; იობის წიგნის პირველ თავში მოთხრობილია სატანას ქმედებებზე მართალის ცხოვრებაში; მეფეთა პირველი წიგნიდან ვიგებთ, რომ საულს „შეუხდა სული უკეთური“, როდესაც „სული უფლისა განეშორა“ (I მეფ. 16,14); ნეშტთა წიგნში წერია, რომ მეფე დავითმა მოისურვა, ჩაეტარებინა ხალხის აღწერა: „აღდგა შემასმენელი ეშმაკი იზრაელსა ზედა და აღძრა დავითი აღრაცხად იზრაელისა“ (I ნეშტ. 21,1): ზაქარია წინასწარმეტყველის წიგნში მოთხრობილია, თუ როგორ იხილა მან მღვდელმთავარი იესუ, რომელსაც ეშმაკი უპირისპირდებოდა; წიგნში „სიბრძნე სოლომონისა“ წერია: „შურითა ეშმაკისათა სიკუდილი სოფელსა შემოხდა“ (სიბრძნე სოლ. 2,24) და „უზორვიდეს იგინი ეშმაკთა და არა შესწირვიდეს ღმრთისა ღმერთთა მათ...“ (2 სჯ. 32,17).

ახალი აღთქმის გამოცხადებაში შეუდარებლად უფრო სრულად არის წარმოდგენილი სატანასა და მისი ანგელოზების ქმედებანი. იქიდან ვიგებთ, რომ სატანა და ბოროტი სულები გამუდმებით ითრევენ ადამიანებს ბოროტ საქმეებში. სატანა გაკადნიერდა და თავად უფალი იესო ქრისტე გამოსცადა უდაბნოში. ბოროტი სულები იჭრებიან ადამიანთა სულებში და სხეულშიც კი, რასაც ადასტურებს სახარებისეული ბევრი მოვლენა და მაცხოვრის სწავლება. ადამიანებში ბოროტ სულთა ჩასახლების შესახებ ვიცით მაცხოვრის მიერ ეშმაკეულთა განკურნების მრავალი მაგალითიდან. უკეთური სულები ერთგვარად ჩასაფრებულნი არიან, რათა დაუდევარნი ბოროტებაში ჩაითრიონ. „ხოლო რაჟამს სული იგი არაწმიდა განვიდეს კაცისაგან, მიმოვალნ ურწყულთა ადგილთა და ეძიებნ განსუენებასა და არა პოვის. მაშინ თქუეს: მივიქცე სახედ ჩემდა, ვინაჲცა გამოვედ: და მო-რა-ვიდის, პოვის იგი მოცალე, განშუენებული და შემკული. მაშინ წარვიდის და მოიყვანნის მის თანა სხუანი შჳდნი სულნი, უბოროტესნი მისა, და მოვიდის და დაემკჳდროს მუნ. და იქმნეს უკანაჲსკნელი კაცისაჲ მის უძჳრეს პირველისა“ (მთ. 12,43-45). საპყარი დედაკაცის განკურნების თაობაზე მაცხოვარმა სინაგოგას მთავარს უთხრა: „ხოლო ესე ასული აბრაჰამისი იყო, რომელი შეეკრა ეშმაკსა, აჰა, ესერა ათრვამეტი წელი არს: არა ჯერ-იყოა განხსნად საკრველთაგან მისთა დღესა შაბათსა?“ (ლკ. 13,16).

წმიდა წერილი ბოროტ სულებს, აგრეთვე, „უწმიდურ სულებს“, „ბოროტების სულებს“, დემონებს, ეშმაკის ანგელოზებს, სატანის ანგელოზებს უწოდებს. ხოლო მათ მთავარს, ეშმაკს იხსენიებს სახელებით: „მაცდური“, „სატანა“, „ბელზებული“, „ბელიარი“, „ავსულთა თავადი“, „მთიები“ და სხვა. შესაქმის წიგნის მესამე თავი მოგვითხრობს, რომ ეშმაკმა მიიღო გველის სახე და პირველ ადამიანთა შეცდენისა და ცოდვით დაცემის მიზეზი შეიქნა. აპოკალიფსისში იგი მოხსენიებულია, როგორც „ვეშაპი... დიდი, გუელი დასაბამისაჲ“ (გამოცხ. 12,9).

სატანასა და მის ანგელოზებს აეკრძალათ ზეციურ ნათელ სავანეებში მკვიდრობა. „ვხედვედ ეშმაკსა, ვითარცა ელვასა, ზეცით გარდამოვრდომილსა“ (ლკ. 10,18) - უთხრა მოწაფეებს მაცხოვარმა. ზეციური სამყაროდან გადმოგდებული ეშმაკი და მისი მსახურნი ცისქვეშეთში და დედამიწაზე ადამიანებს შორის მოქმედებენ და სამფლობელოდ თითქოს ჯოჯოხეთი და ქვესკნელი გაიხადეს. მოციქული მათ „ბნელსა მის ამის საწუთროჲს მთავრობებს, უფლებებსა და სოფლის განმგებლებს“ უწოდებს (ეფ. 6,12); ეშმაკს ჰაერში გამეფებულ თავადს ადარებს (ეფ. 2,2), მის მსახურთ, დაცემულ ანგელოზებს კი, ცისქვეშეთში უკეთურ სულებად იხსენიებს (ეფ. 6,12).

ადამიანთა ცოდვით დაცემა

რატომ იყო ადამიანთა ცოდვით დაცემა შესაძლებელი?

შემოქმედმა ადამიანი შექმნა და სამი უდიდესი ნიჭი - თავისუფლება, გონება და სიყვარული უბოძა. ეს ნიჭები აუცილებელია ადამიანის სულიერი ზრდისა და ნეტარებისთვის. მაგრამ სადაც თავისუფლებაა, იქვე დასაშვებია არჩევანის გაკეთებისას ორჭოფობა და ცდუნება. გონის საცდური გონებითი ამპარტავნებაა. ეს ნიშნავს, საღვთო ზესიბრძნისა და სიკეთის შეცნობის ნაცვლად ბოროტისა და კეთილის გაგება უფლის გარეშე სცადო; მოისურვო, თავად გახდე „ღმერთი“. სიყვარულის გრძნობის საცდურია ღმერთისა და მოყვასის ნაცვლად გიყვარდეს საკუთარი თავი და ყოველივე ის, რაც ქვენა სურვილებს დაგიკმაყოფილებს და წარმავალ განცხრომაში გამყოფებს. პირველმა ადამიანმა ვერ გაუძლო ამ ცდუნებებს...

ვისარგებლოთ მამა იოანე კრონშტადტელის ამ თემასთან დაკავშირებული აზრებით: „რატომ დაუშვა ღმერთმა თავისი საყვარელი არსების, ყოველი მიწიერი ქმნილების გვირგვინის - ადამიანის დაცემა? პასუხი ამ შეკითხვაზე ასეთია: თუ დაცემის ნებას წაართმევდა, მაშინ საჭიროც აღარ იქნებოდა მისი შექმნა ღვთის სატად და მსგავსად. მისთვის ზედმეტი გახდებოღა ღვთის ხატის განუშორებელი თვისების - თავისუფალი ნების მინიჭება. ასეთი ადამიანი დაემორჩილებოდა აუცილებლობის კანონს, ისევე, როგორც უსულო ქმნილებანი: მზე, ცა, ვარსკვლავნი, დედამიწა, ყოველგვარი სტიქია და უტყვი ცხოველები. მაგრამ მაშინ ხომ აღარ იქნებოდა დედამიწაზე მიწიერ ქმნილებათა მეუფე, საღვთო სახიერების, ზესიბრძნის, შემოქმედებითი ყოვლისშემძლეობისა და განგებულების მეხოტბე?! მაშინ ადამიანი ვერაფრით შეძლებდა, დაემტკიცებინა შემოქმედისთვის თავისი ერთგულება, თავდადება და თავგანწირული სიყვარული. ვერ მოიპოვებდა ბრძოლით და ვერ დაიდგამდა გამარჯვების უხრწნელ გვირგვინს, ვეღარ ეზიარებოდა მარადიულ ნეტარებას, რომელიც ღვთისადმი ერთგულებისა და თავდადების ჯილდოა და ვერ ჰპოვებდა მიწიერ ცხოვრებაში შრომისა და მოღვაწეობის შემდგომ მარადიულ განსვენებას“¹.

ცოდვით დაცემის ისტორია

შესაქმისაღმწერელი არ გვაუწყებს, დიდხანს ცხოვრობდნენ თუ არა პირველი ადამიანები სამოთხეში ნეტარი ცხოვრებით. მათ დაცემაზე საუბრისას მიუთითებს, რომ ისინი თავად კი არ შეცდნენ, არამედ ეს მაცდურმა ჩაადენინა:

„ხოლო გუელი იყო უგონიერეს უფროჲს ყოველთა მხეცთა ქუეყანასა ზედა, რომელი ქმნნა უფალმან ღმერთმან, და რქუა გუელმან დედაკაცსა: რად რამეთუ თქუა უფალმან ღმერთმან: არა შჭამოთ ყოვლისგან ხისა სამოთხისა. და რქუა დედაკაცმან გუელსა: ყოვლისაგან ნაყოფისა ხისა სამოთხისა ვჭამოთ. ხოლო ნაყოფისაგან ხისა, რომელ არს შორის სამოთხისა, თქუა ღმერთმან, არა შჭამოთ მისგანი, არცა შეეხნეთ მას, რათა არა მოჰკუდედ. და რქუა გუელმან დედაკაცსა: არა სიკუდილით მოჰკუდეთ. რამეთუ უწყოდა ღმერთმან, ვითარმედ: რომელსა დღესა შჭამოთ მისგანი, განგეხუნენ თქუენ თუალნი და იყვნეთ, ვითარცა ღმერთნი, მეცნიერ კეთილისა და ბოროტისა. და იხილა დედაკაცმან, რამეთუ კეთილ არს ხე ჭამად ღა სათნო თუალთათვს ხილვად და შუენიერ განცდად. და მიმღებელმა დედაკაცმან ნაყოფისაგან ჭამა და მისცა ქმარსაცა მისსა მის თანა და ჭამეს“ (შესაქ. 3,1-6).

ქრისტიანული ეკლესია გველ-მაცდურში ყოველთვის ეშმაკს გულისხმობდა. მის მიერ მიღებული ეს სახე ყველაზე მეტად შეეფერება შემპარავ, მოხერხებულ და შხამიან მაცდურს. ამას ნათლად გვაგებინებს მაცხოვრის სიტყვები ეშმაკზე: „იგი კაცის-მკვლელი იყო დასაბამითგან“ (ინ. 8,44). იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადებაში მას „ვეშაპი იგი დიდი, გუელი დასაბამისაჲ“ ეწოდება (გამოცხ. 12,9); სოლომონის სიბრძნის წიგნში ნათქვამია: „შურითა ეშმაკისათა სიკუდილი სოფელსა შინა შემოხდა“ (სიბრ. 2,24).

რატომ იყო ნაყოფის შეჭმა ცოდვა?

ადამიანს თავისუფალი ნების გამოსაცდელად აეკრძალა (ნაყოფის) შეჭმა. გველის მიერ ცდუნებულმა პირველმშობლებმა დააშავეს, რადგან დაარღვიეს ღვთის პირდაპირი მცნება: არ ეჭამათ ერთი ხის მიმზიდველი ნაყოფი. ამ მცნების შესრულებაში თავს იყრიდა ისეთი უშუალო და ბუნებრივი სათნოებანი, როგორებიცაა ღვთისადმი მორჩილება, უფლის სიტყვის ნდობა, სიმდაბლე და თავშეკავება. შეჭმამ მაშინვე გაძოიწვია ადამიანთა ზნეობრივი და ფიზიკური დაცემა და მისგან გამომდინარე სავალალო შედეგების მთელი წყება.

ცოდვით დაცემის ზნეობრივი შედეგები

ნაყოფის შეჭმა ზნეობრივი გამრუდების მხოლოდ დასაწყისი, მისი პირველი ბიძგი იყო. იგი იმდენად აშკარა და დამღუპველი აღმოჩნღა, რომ ადრინდელი სიწმიდისა და სიწრფელისაკენ მიბრუნება შეუძლებელი გახადა. პირიქით, თავი იჩინა ღვთისგან კიდევ უფრო მეტად განდგომის მადრეკილებამ. ეს გამოჩნდა მაშინ, როცა ადამმა და ევამ შენიშნეს თავიანთი სიშიშვლე, გაიგონეს სამოთხეში უფლის ხმა და დაემალნენ, შემდეგ იწყეს თავისმართლება, რითაც მხოლოდ გაამძაფრეს საკუთარი დანაშაული. ღვთისადმი ადამის პასუხებიდან ჩანს, რომ მას ჯერ სურს ღვთის მზერას გაექცეს, შემდეგ ცდილობს, დაფაროს დანაშაული და ტყუის, როცა ამბობს, რომ ღმერთს მხოლოდ სიშიშვლის გამო დაემალა. ბოლოს თავს იმართლებს და უნდა თავისი დანაშაული ცოლს გადააბრალოს.

ქრისტიანული მწერლობის უძველეს ძეგლში, სახელწოდებით „ეპისტოლე დიოგნეტესადმი“, ვკითხულობთ: „ცოდნა ან გონიერება განუშორებელია ცხოვრებისგან. ამის სიმბოლო იყო სამოთხეში გვერდიგვერდ დარგული ხე ცხოვრებისა ღა ხე ცნობადისა. ეს ნიშნავდა, რომ ღმერთი არ კრძალავდა ცოდნის მიღებას, ოღონდ ითხოვდა - მისი გაგების მსურველთ კეთილი ცხოვრებით, ანუ ღვთის მცნებებით ეცხოვრათ. პირველი ადამიანების ცოდვა თუ დანაშაული იყო არა თავისთავად ცოდნის შეძენის მონდომება, არამედ სურვილი, მიეღოთ იგი კეთილი ცხოვრების გარეშე, არა ღვთის მცნებების აღსრულებით, პირიქით, ურჩობის ხარჯზე“².

ამრიგად, მცნების პირველი დარღვევისთანავე ადამიანში მყისიერად შევიდა ცოდვის საწყისი, „ცოდვის კანონი“ (νόμος της αμαρτιας). მან დააზიანა ადამიანის ბუნება, სწრაფად დაიწყო მასში ფესვების გადგმა დ დამკვიდრება. ადამიანის ბუნებაში შემოსული ცოდვის საწყისის შესახებ პავლე მოციქული წერს: „რამეთუ უწყი, ვითარმედ არარა დამკვიდრებულ არს ჩემ თანა, ესე იგი არს, ხორცთა შინა ჩემთა კეთილი, რამეთუ ნება იგი წინა მიც მე, ხოლო საქმედ კეთილისა მის არა ვპოებ... რამეთ თანა-მნებავს მე შჯულსა ღმრთისასა შინაგანითა მით კაცითა. და ვხედავ სხუასა შჯულსა ასოთა შინა ჩემთა, რომელი იგი წინა-განეწყვების შჯულსა მას გონებისა ჩემისასა და წარმტყუენავს მე შჯულითა მით ცოდვისაჲთა, რომელი იგი არს ასოთა შინა ჩემთა“ (რომ. 7,18,22-23). ადამიანში გაბატონდა ცოდვისადმი მიდრეკილებანი და იგი „ცოდვის მონად“ აქცია (რომ. 6,6). დაიბინდა მისი გონება და გრძნობა; ამიტომ ადამიანის ზნეობრივმა თავისუფლებამ ხშირად იწყო მიდრეკა ბოროტებისკენ და არა სიკეთისკენ. ადამიანთა მისწრაფებას, ეღვაწათ ცხოვრებაში, გულისთქმა და სიამაყე დაედო საფუძვლად. მათ შესახებ ვკითხულობთ: „ნუ გიყუარნ სოფელი ესე, ნუცა-ღა რაჲ არს სოფლისაჲ ამის... რამეთუ ყოველივე სოფელსა შინა ესე არს გულის თქუმაჲ ხორცთა და გულის თქუმაჲ თუალთაჲ და სილაღე ამის ცხორებისაჲ. და ესე არა არს მამისაგან, არამედ სოფლისაგანი არს“ (I ინ. 2,15-16). ხორციელი გულისთქმის დროს ხდება დამონება მდაბალი, ხორციელი სურვილებისადმი, სუსტდება სულის გავლენა სხეულზე: თვალთა გულისთქმა გულისხმობს ცრუ კერპებისა და მავნე ჩვევებისკენ მიდრეკას, აჩენს ამსოფლიურ სიხარბეს, სიძუნწესა და შურს. „სილაღე ამის ცხორებისაჲ“ ნიშნავს საკუთარი უცდომელობის გრძნობას, ეგოიზმს, მზუაობრობას, სუსტებისა და ღარიბებისადმი ზიზღს, თავმომწონებას, პატივმოყვარებას.

თანამედროვე ფსიქოლოგიურ გამოკვლევებსაც მიჰყავს მკვლევარნი იმ დასკვნამდე, რომ გულისთქმა და სიამაყე (ანუ სხვებთან შედარებით საკუთარი უპირატესობის ხაზგასმა) თანამედროვე დაცემული ადამიანის მისწრაფებათა მთავარი ბერკეტებია მაშინაც კი, როცა ისინი სულში ღრმად ჩაკარგულნი და აზრობრივად ჩამოუყალიბებელნი ჩანან.

ცოდვით დაცემის ფიზიკური შედეგები

ასეთ შედეგებად მოგვევლინა სნეულებანი, ჯაფა, სიკვდილი. ისინი მივიღეთ, როგორც ზნეობრივი დაცემის, ღმერთისგან გაუცხოებისა დ მისგან ადამიანთა განდგომის ბუნებრივი შედეგი. ადამიანები დაემორჩილნენ სამყაროს ხრწნად საწყისებს, სადაც ლპობა და სიკვდილი მოქმედებს: განეშორნენ ცხოვრებისა და ყოველი ძალის მუდმივი განახლების წყაროს - ღმერთს. როცა უფალმა იესო ქრისტემ განკურნა უძლურებაში მყოფი, იქვე მიუთითა სნეულების დამოკიდებულებაზე ცოდვასთან: „აჰა, ცოცხალ იქმენ, ნუღარა სცოდავ, რაჲთა არა უძჳრესი რაჲმ გეყოს შენ“ (ინ. 5,14).

ცოდვასთან ერთად კაცთა მოდგმაში სიკვდილი შემოვიდა. ადამიანის სული შექმნილია უკვდავად, სხეულიც შეიძლებოდა ასეთად დარჩენილიყო, ღმერთს რომ არ განშორებოდა. ღმერთმან სიკუდილი არა დაჰბადა“ - ამბობს წიგნი „სიბრძნე სოლომონისა“ (სიბრ. 1,13). როგორც ნეტარმა ავგუსტინემ ზუსტად გამოხატა: „ადამიანის სხეულს არ გააჩნია „სიკვდილის შეუძლებლობა“, მაგრამ ჰქონდა „შესაძლებლობა არ მომკვდარიყვნენ“, რომელიც დაკარგა“. შესაქმისაღმწერელი გვაუწყებს, რომ სამოთხეში ცხოვრების ხის ნაყოფის ჭამით მიიღწეოდა „შესაძლებლობა არ მომკვდარიყვნენ“, რაც პირველმა ადამიანებმა დაკარგეს სამოთხიდან განდევნის გამო. „ვითარცა-იგი ერთისა მის კაცისათჳს ცოდვაჲ სოფლად შემოხდა და ცოდვისა ძლით სიკუდილი, და ესრეთ ყოველთა კაცთა ზედა სიკუდილი მოიწია, რომლითა ყოველთა შესცოდეს“ (რომ. 5,12). მოციქული სიკვდილს „როჭიკს“, ანუ ცოდვის სასყიდელს უწოდებს: „საგზალი ცოდვისაჲ სიკუდილი არს“ (რომ. 6,23).

უბედურებანი და სიკვდილი, როგორც სასჯელი ღვთისა

ფიზიკური უბედურებანი ცოდვის შედეგსა და იმავდროულად საღვთო სასჯელსაც წარმოადგენს. ეს ასახულია ღვთის სიტყვებში, რომლითაც მან პირველმშობლებს მიმართა სამოთხიდან განდევნისას. ცხადია, სასჯელი არსებობს, როგორც ადამიანის შემდგომი და სააბოლოო დაცემისაგან შემაკავებელი საშუალება.

წმ. კირილე ალექსანდრიელი დაცემული ადამიანისთვის ჯაფისა და სნეულებათა მნიშვნელობაზე ამბობს: როდესაც ადამიანმა „მოიწია გამომფიტავი მარხვა და მწუხარება, ხვედრად ერგო სნეულებანი, ტანჯვა-ვაება და სხვა ცხოვრებისეული სიავენი - ამით მას ერთგვარად ლაგამი ამოედო. იმისთვის, რომ კეთილგონივრულად ვერ შეინარჩუნა უშრომელი და უდარდელი ცხოვრება, მას ეძლევა სხვადასხვა განსაცდელი, რათა ტანჯვით განიკურნოს იმ სნეულებისგან, რომელიც ნეტარებაში მყოფს დაატყდა თავს“³.

ეს წმიდა მამა აგრეთვე სიკვდილის შესახებაც მსჯელობს: „რჯულმდებელი (ღმერთი) სიკვდილით აჩერებს ცოდვის გავრცელებას და ამით თვით სასჯელში თავის კაცთმოყვარეობას ავლენს. მიცემული მცნების დარღვევა მან სიკვდილთან დააკავშირა და ამიტომ დაადო ასეთი სასჯელი განდგომილს, მაგრამ ღმერთი ყოველივეს ისე აწესრიგებს, რომ თვით სასჯელი გადარჩენას ემსახურება. სიკვდილი შლის ამ ჩვენს ცოცხალ ბუნებას და ამგვარად, ერთი მხრივ, აჩერებს ბოროტების მოქმედებას, მეორე მხრივ კი, ადამიანს კურნავს სნეულებისაგან, ათავისუფლებს ჯაფისგან, აქრობს მის დარდსა და საზრუნავს და განასრულებს სხეულის ტანჯვას. ასეთი კაცთმოყვარეობით შეაზავა მსაჯულმა თავად სასჯელი“⁴.

ღვთის სასუფევლის დაკარგვა, როგორც ცოდვით დაცემის უმძიმესი შედეგი

ცოდვის საბოლოო, უკანასკნელი და ყველაზე მთავარი შედეგი იყო არა სნეულებანი და ფიზიკური სიკვდილი, არამედ სამოთხიდან განდევნა, რაც ღვთის სასუფევლის დაკარგვას ნიშნავდა. ადამის სახით მთელმა კაცობრიობამ დაკარგა მათთვის მოსალოდნელი მომავალი ნეტარება, რომელიც სამოთხეში ყოფნისას ნაწილობრივ განიცადეს ადამმა და ევამ. მარადიული ცხოვრების ხილვის სანაცვლოდ კაცობრიობამ სიკვდილი, მის უკან ჯოჯოხეთი, ბნელეთი და ღვთისგან განგდება მიიღო. ამიტომ არის ძველი აღთქმის წმიდა წიგნები საიქიო ცხოვრებაზე პირქუში აზრებით სავსე. „რამეთუ არა არს, ვინ სიკუდილსა შინა მოგიხსენოს შენ, ანუ ჯოჯოხეთსა შინა აღგიაროს შენ“ (ფს. 6,6) - ეს არ არის უკვდავების უარყოფა, არამედ საიქიოში უიმედო არსებობაზე ფიქრია. ასეთ შეგნებასა და დარდს მხოლოდ მაცხოვრის მოსვლა და სამომავლო გამოხსნის იმედი ამსუბუქებდა. „ვიცი, რამეთუ საუკუნე არს, რომელსა დაჴსნა ჩემი ეგულების, ქუეყანით აღდგინებად ტყავი ჩემი, რომელმან თავს-ისხნა ესენი, რამეთუ უფლისა მიერ აღესრულნეს ესენი ჩემ ზედა“ (იობ. 9,25-26). „ამისთვს განიხარა გულმან ჩემმან და გალობდა ენაჲ ჩემი, უფროჲსღა და ხორცთაცა ჩემთა დაიმკვიდრონ სასოებით. რამეთუ არა დაუტეო სული ჩემი ჯოჯოხეთს, არცა სცე წმიდასა შენსა ხილვად განსახრწნელსა“ (ფს. 15,9-10).

ღვთის მოწყალება დაცემული ადამიანისადმი

დაცემის შემდგომ ღმერთმა არ განაგდო ცოდვილი ადამიანი. უფალს არ წაურთმევია ადამიანისთვის არც ცხოველთა სამყაროსგან მისი განმასხვავებელი ხატი ღვთისა, არც თავისუფალი ნება, სულიერ საწყისთა შემმეცნებელი გონება და სხვა. ღმერთი ადამიანს მოექცა, როგორც მკურნალი და აღმზრდელი - სამოსით დაფარა მისი სიშიშვლე. კაცთა ზესთამჩენობისა და სიამაყის, ხორციელ გულისთქმათა და ვნებათა დასაცხრობად სამკურნალო და ამასთან აღმზრდელობითი მნიშვნელობის საშუალებები - შრომა და სნეულებანი გამოიყენა (ჩვენ თავად განვიცდით შრომის აღმზრდელობით გავლენას და ვგრძნობთ, თუ როგორ განწმედს სულს სნეულება). ღმერთმა ადამიანი ფიზიკურ სიკვდილს დაუქვემდებარა, რათა აეცილებინა მისთვის საბოლოო, სულიერი სიკვდილი, ანუ მასში ცოდვის საწყისების უკიდურესი, სატანურ ზღვარს მიღწეული განვითარება.

მაგრამ მწუხარებისა და სიკვდილის ბუნებრივი ლაგამი ბოლომდე ვერ ამოძირკვავს თავად ბოროტების საწყისს. იგი მხოლოდ მის განვითარებას აფერხებს. ადამიანისათვის უკიდურესად აუცილებელი იყო ისეთი ძალა, ზებუნებრივი შემწეობა, რომელიც თავად კაცობრიობაში შინაგან გადატრიალებას მოახდენდა და განუხრელი, სულ უფრო ღრმად დაცემის ნაცვლად მას ცოდვაზე გამარჯვებისა და ღმერთისკენ თანდათანობითი ზეასვლის შესაძლებლობას მისცემდა.

საღვთო განგებულებამ წინასწარ განჭვრიტა ადამის ჯერ კიდევ განუმტკიცებელი თავისუფალი ნების დაცემა და მისი აღდგინებაც ასევე წინასწარ მოაწყო. ადამის ცოდვით დაცემა არ იქცა კაცობრიობის გამოუსწორებელ დაღუპვად. ღვთის წინასაუკუნო განჩინების თანახმად, მის ამაღორძინებელ ძალად დედამიწაზე გარდამომხდარი ძე ღვთისა იქცა.

პირველქმნილი ცოდვა

პირველქმნილ ცოდვაში იგულისხმება ადამის ცოდვა, რომელიც თაობებს გადაეცემა და ტვირთად აწევს. ქრისტიანული მსოფლმხედველობის სისტემაში პირველქმნილ ცოდვაზე სწავლებას დიდი მნიშვნელობა ენიჭება, რადგან მასზე რიგი სხვა დოგმატებია დაფუძნებული.

საღვთო წერილი გვასწავლის, რომ ადამის სახით „ყველამ ვცოდეთ“. „ვითარცა იგი ერთისა მის კაცისათჳს ცოდვაჲ სოფლად შემოვიდა და ცოდვისა ძლით სიკუდილი, ესრეთ ყოველთა კაცთა ზედა სიკუდილი მოიწია, რომლითა ყოველთა შესცოდეს“ (რომ. 5,12). „ვინმე უკუე წმიდა იყოს მწიკვლევანებისაგან? არამედ არავინ... და აღრაცხილ თთუენი მისნი მის მიერ“ (იობ. 14,4-5). „რამეთუ უსჯულოებათა შინა მიუდგა და ცოდვათა შინა მშუა დედამან ჩემმან“ (ფს. 50,7); „თესლ ხრწნილებისა ჩემში არს“ (მე-2 ლოცვა ძილად მისვლის ლოცვებიდან).

ძველი ქრისტიანული ეკლესიის საერთო რწმენა პირველქმნილი ცოდვის არსებობის შესახებ ასახულია ყრმათა მონათვლის ძველ ტრადიციაში. 252 წელს კართაგენის ადგილობრივმა კრებამ 66 ეპისკოპოსის შემადგენლობით და წმ. კვიპრიანეს თავმჯდომარეობით დაადგინა ერეტიკოსთა წინააღმდეგ, რომ: „არ უნდა დაუშალონ ყრმას (ნათლისღება). ის ახლად დაიბადა და როგორც ადამის ხორციდან წარმოქმნილს სხვა ცოდვა არ გააჩნია, გარდა იმ ძველთაგანვე სასიკვდილო, გადამდები სენისა, რომელიც დაბადებით მიიღო. ეს მით უფრო ჯეროვანია, რადგან მას მიეტევება არა საკუთარი, არამედ სხვათა ცოდვები“.

„აღმოსავლეთის პატრიარქთა ეპისტოლე“ ცოდვით დაცემის შედეგს ასე განსაზღვრავს: „დანაშაულის შედეგად დაცემული ადამიანი დაემსგავსა უტყვ ქმნილებებს. დაებინდა გონება, დაკარგა სრულყოფილება და უვნებობა, მაგრამ არ დაუკარგავს ყოვლადსახიერი ღმერთისგან ბოძებული ბუნება და ძალა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, იგი ადამიანი კი არა, უგუნური (არსება) იქნებოდა. მან შეინარჩუნა ის ბუნება, როგორითაც შეიქმნა და თავისუფალი, ცოცხალი, ქმედითი ძალა. ასე რომ, შეეძლო სიკეთის არჩევა და ქმნა, აგრეთვე ბოროტისაგან განდგომა და მისთვის ზურგის შექცევა“⁵.

ძველი ქრისტიანული ეკლესიის ისტორიაში ცოდვის მემკვიდრეობითობას უარყოფდნენ პელაგიუსი და მისი მიმდევრები (პელაგიანელთა ერესი). პელაგიუსი ამტკიცებდა, რომ თითოეული ადამიანი უბრალოდ იმეორებს ადამის ცოდვას - ის ნების სისუსტის გამო ბაძავს ადამის მაგალითს და პიროვნულად ხელახლა ეცემა ცოდვით. რაც შეეხება მის ბუნებას, იგი პირველქმნილი ადამის მსგავსი უბიწო და სუფთა დარჩა ანუ ისეთი, როგორიც შეიქმნა. თანაც ამ ბუნებას სნეულებანი და სიკვდილი პირველქმნილი ცოდვის შედეგად არ მიუღია - ისინი შესაქმისთანავე მის დამახასიათებელ თვისებებს წარმოადგენდნენ.

დიდი ძალითა და დამაჯერებლობით შეეწინააღმდეგა პელაგიუსს ნეტარი ავგუსტინე. მან დამადასტურებელ მაგალითებად მოიყვანა:

ა. საღვთო გამოცხადების მტკიცებანი პირველქმნილი ცოდვის შესახებ:

ბ. ეკლესიის ძველ მწყემსთა სწავლებანი:

გ. ყრმათა ნათლობის ძველი ტრადიცია;

დ. ადამიანების, მათ შორის ყრმათა, ტანჯვა და უბედურებანი, როგორც მათში საყოველთაო, მემკვიდრული ცოდვის არსებობის შედეგი.

მაგრამ ნეტარი ავგუსტინე ვერ ასცდა საპირისპირო უკიდურესობას, როცა გამოთქვა აზრი, რომ დაცემულ ადამიანში სრულებით განადგურდა სიკეთის დამოუკიდებლად ქმნის თავისუფლება, თუ ამაში მას საღვთო მადლი არ დაეხმარა.

შემდგომ, ამ პაექრობის საფუძველზე, დასავლეთში ორი მიმართულება წარმოიშვა: ერთს გაჰყვა რომაული კათოლიციზმი, მეორეს კი პროტესტანტიზმი. რომაული კათოლიციზმის ღვთისმეტყველნი თვლიან, რომ ადამიანს საღვთო მადლმოსილების ზებუნებრივი ნიჭი ცოდვით დაცემის შედეგად წაერთვა, რის შემდეგაც იგი თავის „ჩვეულებრივ“ მდგომარეობაში დარჩა, მაგრამ მისი ბუნება არ დაზიანებულა, მხოლოდ მოხდა აღრევა: ხორცმა ანუ სხეულებრივმა მხარემ გაიმარჯვა სულიერზე; პირველქმნილ ცოდვას კი ყველა ადამიანზე გადააქვს ადამისა და ევას „დანაშაული“ ღვთის წინაშე. სხვა დასავლური მიმართულება პირველქმნილ ცოდვაში ადამიანური ბუნების სრულ გამრუდებასა და თავად მისი საწყისების უკიდურესად სიღრმისეულ ხრწნას ხედავს (ლუთერისა და კალვინის თვალსაზრისი). რაც შეეხება უახლეს პროტესტანულ სექტებს, მათ თავიანთ მხრივ ხელი ჰკრეს ლუთერისეულ უკიდურესობას და პირველქმნილი მემკვიდრული ცოდვის სრულ უარყოფამდე მივიდნენ.

პირველი ადამიანების ცოდვის მემკვიდრეობითობაზე სწავლებისა და, კერძოდ, ადამიანის დაცემულ ბუნებაში ამ ცოდვით გამოწვეული შედეგების შესახებ აღმოსავლეთის ეკლესიის მწყემსთა შორის წინააღმდეგობანი არ ყოფილა.

მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველება არ იზიარებს ნეტარი ავგუსტინეს სწავლების უკიდურესობებს. მაგრამ მისთვის ასევე უცხოა რომაულ-კათოლიკური საღვთისმეტყველო თვალსაზრისი, რომელიც აშკარად ფორმალური ხასიათით გამოირჩევა. რომაულ-კათოლიკური სწავლება შემდეგი ძირითადი დებულებებისაგან შედგება:

ა. ადამის ცოდვა ღვთის უსაზღვროდ დიდ შეურაცხყოფად იქნა აღქმული;

ბ. შეურაცხყოფას ღვთის რისხვა მოჰყვა;

გ. საღვთო რისხვა გამოიხატა საღვთო მადლმოსილების ზებუნებრივი ნიჭების წართმევით;

დ. მადლის დაკარგვამ გამოიწვია სულიერი საწყისის დამორჩილება ხორციელისადმი და მისი ცოდვაში დანთქმა. აქედან მოდის ძე ღვთისას მიერ აღსრულებული გამოსყიდვის თავისებური გააზრება, რომლის თანახმად დარღვეული წესრიგის აღსადგენად, უპირველეს ყოვლისა, საჭირო იყო ღმერთის დაკმაყოფილება მიყენებული შეურაცხყოფისათვის. ამ სახით კაცობრიობას მოეხსნებოდა დანაშაული და აღარ აღსრულდებოდა მისი თანამდევი სასჯელი.

მართლმადიდებლურ ღვთისმეტყველებაში პირველ ადამიანთა ცოდვა სხვაგვარად არის გააზრებული.

პირველი დაცემის შემდეგ თავად ადამიანის სული განეშორა ღმერთს, ვეღარ აღიქვა მისთვის განკუთვნილი საღვთო მადლი, აღარ ესმოდა, თუ როგორ მოუხმობდა ღვთაებრივი ხმა. ამ მიზეზით მოხდა მასში ცოდვის შემდგომი დამკვიდრება.

მაგრამ ღმერთს არასოდეს წაურთმევია კაცობრიობისათვის თავისი წყალობა, შემწეობა და მადლი. ეს განსაკუთრებით რჩეულ ერს ეხება - მისგან გამოვიდნენ ისეთი დიადი მართალნი, როგორებიც იყვნენ მოსე, ელია, ელისე და გვიანდელი წინასწარმეტყველნი. პავლე მოციქული ებრაელთა მიმართ ეპისტოლეს მე-11 თავში ჩამოთვლის ძველი აღთქმის მართალთა მთელს კრებულს და ამბობს: „რომელთა ღირსვე არა იყო სოფელი ესე“ (ებრ. 11,38). ისინი სრული ვერ შეიქნებოდნენ საღვთო მადლისა და ზეგარდმო ნიჭის მიუღებლად. წიგნში „საქმენი მოციქულთა“ მოყვანილია პირველმოწამე სტეფანეს სიტყვა, სადაც ის დავითზე ლაპარაკობს: „რომელმან პოა მადლი წინაშე ღმრთისა და თხოა პოვნად საყოფელი ღმრთისა იაკობისი“ (საქმ. 7,46) - ანუ ღმერთისთვის ტაძრის აგება ითხოვა. წინასწარმეტყველთა შორის უდიდესი, წმ. იოანე ნათლისმცემელი ჯერ კიდევ დედის მუცელში აღივსო სულიწმიდით (ლუკა 1,15). ოღონდ არც ძველი აღთქმის მართალთ ასცდათ დაცემული ადამიანის სიკვდილისშემდგომი ხვედრი - ისინი ზეციური ეკლესიის შექმნამდე, ანუ ქრისტეს აღდგომასა და ამაღლებამდე ჯოჯოხეთში უნდა ყოფილიყვნენ. უფალმა იესო ქრისტემ დახსნა ჯოჯოხეთის კლიტენი და ზეციური სასუფევლის გზა გვიჩვენა.

არ შეიძლება ცოდვათა, მათ შორის პირველქმნილის, არსი მხოლოდ სულიერზე ხორციელი საწყისის ბატონობაში დავინახოთ, როგორც ამას რომაელი ღვთისმეტყველები წარმოგვიდგენენ. ცოდვისადმი მრავალი მიდრეკილება, თვით უმძიმესიც კი, სულის თვისებებს შეადგენს. მაგალითად, სიამაყე რომელიც, მოციქულის სიტყვებით, გულისთქმასთან ერთად მთელი სამყაროს ცოდვათა წყაროა (I ინ. 2,15-16). ცოდვას ბოროტი სულებიც ჩადიან, ისინი კი სრულიად უხორცონი არიან. წმიდა წერილში სიტყვით „ხორცი“ აღინიშნება ქრისტეში აღორძინებული ცხოვრების საპირისპირო არსებობა. „შობილი იგი ხორცთაგან ხორცი არს და შობილი იგი სულისაგან სული არს“ (ინ. 3,6). რასაკვირველია, ამით არ შეიძლება იმ ფაქტის უგულვებელყოფა, რომ სხვადასხვა ვნებანი და ცოდვითი მიდრეკილებანი თავიანთ დასაბამს ხორციელი საწყისიდან იღებენ, რასაც ასევე წმიდა წერილი მიუთითებს (რომ. 7).

ამრიგად, პირველქმნილი ცოდვა მართლმადიდებლურ ღვთისმეტყველებაში, მოიაზრება როგორც თავად მიდრეკილება ცოდვისკენ, რომელიც კაცთა მოდგმაში შემოვიდა და მის სულიერ სნეულებად იქცა.

6. ღმერთი - სამყაროს გამომხსნელი

განგებულება ჩვენი გადარჩენისა

ძველი აღთქმის საღვთო გამოცხადება მოგვითხრობდა დაცემული ადამიანისადმი ღვთის მოწყალებაზე. ახალი აღთქმის გამოცხადება კი გვაუწყებს ღვთის მიერ სამყაროსთვის გაცხადებული უდიდესი სიყვარულის შესახებ.

„კურთხეულ არს ღმერთი და მამაჲ უფლისა ჩუენისა იესუ ქრისტესი... გამოგჳრჩინა ჩუენ მის მიერ უწინარეს სოფლის დაბადებისა, რაჲთა ვიყვნეთ ჩუენ წმიდა და უბიწო წინაშე მისსა სიყუარულით... გუაუწყა ჩუენ საიდუმლოჲ იგი ნებისა მისისაა... განგებულად აღვსებისა მის ჟამთაჲსა, თავ-ყოფად ყოველივე ქრისტეს მიმართ, რაჲ იგი არს ცათა შინა და ქუეყანასა ზედა“ (ეფ. 1,3-4; 1,9-10).

„რამეთუ ესრეთ შეიყუარა ღმერთმან სოფელი ესე, ვითარმედ ძეცა თჳსი მხოლოდშობილი მოსცა მას, რაჲთა ყოველსა, რომელსა ჰრწმენეს იგი, არა წარწყმდეს, არამედ აქუნდეს ცხორებაჲ საუკუნოჲ“ (ინ. 3,16).

„ხოლო ღმერთმან, რამეთუ მდიდარ არს წყალობითა, მრავლითა სიყუარულითა მისითა, რომლითა-იგი შემიყუარნა ჩუენ, და რამეთუ ვიყვენით ჩუენ მკუდარ შეცოდებითა, ქრისტეს თანა განგუაცხოველნა“ (ეფ. 2.4-5).

„ესე არს სიყუარული, არა რამეთუ ჩუენ შევიყუარეთ ღმერთი, არამდ რამეთუ მან ჩუენ შემიყუარნა და მოავლინა ძე თჳსი მლხინებელად ცოდვათა ჩუენთა“ (I ინ. 4,10).

„ჩუენ გჳყვარს იგი, რამეთუ მან პირველად შემიყუარნა ჩუენ“ (I ინ. 4,19).

კაცთა მოდგმის განმზადება მაცხოვრის მისაღებად

„ხოლო ოდეს მოიწია აღსასრული ჟამთაჲ, მოავლინა ღმერთმან ძე თჳსი, შობილი დედაკაცისაგან და იქმნა იგი შჯულსა ქუეშე. რაჲთა შჯულსა ქუეშე მყოფნი გამოიჴსნნეს, და რაჲთა შვილება იგი მოვიღოთ“ (გალ. 4,4-5).

რას ნიშნავს „აღსასრული ჟამთაჲ“, რომელიც გამოსყიდვისთვის იყო განსაზღვრული? პავლე მოციქულის ეპისტოლეში გალატელთა მიმართ ზემომოყვანილ სიტყვებს წინ უსწრებს მუხლები, სადაც ლაპარაკია პერიოდზე მაცხოვრის მოსვლამდე: „ეგრეცა ჩუენ, ვიდრე-იგი ყრმაღა ვიყვენით“ (გალ. 4,3). მაშასადამე მოციქული ძველი აღთქმის ეპოქას ყრმობის, აღზრდისა და მოსეს რჯულით განმტკიცების ხანას უწოდებს, რომელიც მაცხოვრის მოსვლით დასრულდა.

ამ მოსამზადებელი პერიოდის გასააზრებლად ვიხელმძღვანელო იგავით უძღები შვილის შესახებ: მამა დარდობდა საყვარელი შვილის სახლიდან წასვლას, მაგრამ არ ხელყოფდა მის ღირსებებსა და თავისუფლებას. ელოდა, როდის იგემებდა შვილი ბოროტების მთელს სიმწარეს, გაახსენდებოდა და მოენატრებოდა მამისეულ სახლში უზრუნველი ცხოვრება და თავისი ნებით გადაუხსნიდა სულს მამის სიყვარულს. ასე დაემართა კაცთა მოდგმასაც. „სული ჩემი ვითარცა ქუეყანაი ურწყული შენდამი“ (ფს. 142,6) - ალბათ, ასე იტყოდა კაცობრიობა, რომელმაც სრულად იგემა ღვთისგან გაუცხოების სიმწარე და შეიქნა „ქუეყანაჲ ურწყული“. ღმერთმა არ მიატოვა ადამიანები, საბოლოოდ არ შეაქცია ზურგი და ცოდვით დაცემის პირველივე დღეებიდან ზრუნავდა მათი სამომავლო გამოხსნისთვის.

1. ღმერთმა წარღვნით აღკვეთა პირველყოფილი კაცობრიობის დანაშაულებანი. გადარჩენილი ნოეს შთამომავლობიდან ჯერ აირჩია ერთი შტო, რომელიც იქნებოდა კეთილმსახური ერთი ჭეშმარიტი ღმერთისადმი და დაიცავდა მისდამი და მაცხოვრის სამომავლო მოსვლისადმი რწმენას. ეს იყო აბრაამის, ისააკისა და იაკობის შტო; შემდგომში მთელი ებრაელი ხალხი გახდა რჩეული. მათზე ზრუნვით გამოიყვანა ისინი მონობიდან ღმერთმა, დაიფარა უდაბნოში, დაასახლა რძისა და თაფლის მდინარეებიან მიწაზე, დაუდგინა წინადაცვეთის მცნება და სინას სჯულის-კანონი, მისცა მსაჯულნი და წინასწარმეტყველნი. უფალი აფრთხილებდა, სჯიდა და ისევ იწყალებდა: მანვე დააბრუნა ხალხი ბაბილონის ტყვეობიდან და ბოლოს, მისგან განამზადა რჩეული, რომელიც სამომავლოდ ძე ღვთისას დედა გახდა.

იუდეველი ხალხის რჩეულობას ადასტურებს უფალი იესო ქრისტე, როდესაც სამარიტელ დედაკაცს მიანიშნებს: „ცხორებაჲ ჰურიათაგან არს“ (ინ. 4,22). იგივეს მრავალჯერ ამოწმებს მოციქულთა ნაწერები: სტეფანე პირველმოწამისა და პეტრე მოციქულის სიტყვები („საქმენი მოციქულთა“), პავლე მოციქულის ეპისტოლენი რომაელთა და გალატელთა მიმართ და წმიდა წერილის სხვა ადგილები.

2. მაცხოვრის მისაღებად ადამიანები განამზადა:

ა. ღვთის ნუგეშისმცემელმა აღთქმებმა;

ბ. მისი მოსვლის შესახებ წინასწარმვტყველებებმა.

ღვთის აღთქმები ჯერ კიდევ სამოთხიდან დაიწყო. უკვე მაშინ შეიძინა საიდუმლო შინაარსი გველისათჟის ნათქვამმა ღვთის სიტყვებმა „ცოლის თესლზე“: „და მტერობაი დავდვა შორის შენსა და შორის დედაკაცისა. და შორის თესლისა შენისა და თესლისა მისისა. იგი შენსა უმზირდეს თავსა და შენ უმზირდე მისსა ბრჭალსა“ (შესაქ. 3,15). მესიის შესახებ წინასწარმეტყველებათა მომრავლებასთან ერთად სარწმუნოების რჩეულთათვის სულ უფრო ნათელი ხდებოდა, რომ ცოლის თესლის შესახებ მიცემული აღთქმა ეხებოდა მაცხოვარს, რომელიც ივნებდა ეშმაკის გარე-მოდგომილებით (ფს. 21), მაგრამ დაამარცხებდა მას (გამოცხ. 12,9: „და გარდამოვარდა ვეშაპი იგი დიდი, გუელი დასაბამისაჲ, რომელსა ეწოდების ეშმაკი და სატანა“).

შემდეგი აღთქმა მიეცა აბრაამს: „და იკურთხეოდიან შენდა მომართ და ნათესავისა შენისა მომართ ყოველნი ტომნი ქუეყანისანი (შესაქ. 22,18). იგივე განმეორდა ისააკთან და იაკობთან (შესაქ. 26,4; 28,14). იუდეველთათვის, მათი ტყვეობისა და სხვა უბედურებათა ჟამს, სამყაროს მაცხოვრის შესახებ აღთქმის ნამდვილი მნიშვნელობა თანდათანობით იკვეთებოდა.

წინასწარმეტყველებთაგან აღსანიშნავია: იუდას დალოცვა: პატრიარქმა იაკობმა სიკვდილის წინ დალოცა ერთ-ერთი ძე და უფრო გარკვევით იწინასწარმეტყველა მაცხოვრის შესახებ: „არა მოაკლდეს მთავარი იუდასაგან და წინამძღუარი წყვილთაგან მისთა ვიდრემდე მოვიდეს [შემრიგებელი], რომლისა-იგი განმზადებულ არს და იგი არს მოლოდება წარმართთა“ (შესაქ. 49,10). ანუ იუდას ტომის მმართველობა არ შეწყდება, სანამ არ მოვა შემრიგებელი - „მოლოდება წარმართთა“. აქედან გამომდინარე, იუდას ტომის ძალმოსილების დამხობა გახდება მაცხოვრის მოსვლის ცხადი ნიშანი. ძველი იუდეველი მასწავლებლები სახელს „შემრიგებელი“ აკუთვნებენ მესიას, რომელსაც ელიან (ებრ. შილო - შემრიგებელი).

შემდგომი წინასწარმეტყველება მოსეს ეკუთვნის. მან თავის ხალხს ასეთი სიტყვებით მიმართა: „წინასწარმეტყველი ერთი აღგიდგინოს შენ უფალმან ღმერთმან შენმან ძმათაგანვე შენთაჲ, ვითარცა ესე მე მისი“ (მეორე სჯ. 18,15). მოსეს შემდგომ ებრაელებს მრავალი დიდი წინასწარმეტყველი ჰყავდათ, მაგრამ ამ სიტყვებში არც ერთ მათგანს არ გულისხმობდნენ. მეორე რჯულის წიგნიდანვე დასტურდება, რომ იგი მოსეს დროს დაიწერა: „და არღარა აღდგა წინასწარმეტყველი შორის ისრაელსა მსგავსად მოსესა“ (მეორე სჯ. 34,10). თავად უფალმა იესო ქრისტემ მოსეს ამ სიტყვებში თავისთავი იგულისხმა: „უკეთუმცა გრწმენა მოსესი, გრწმენამცა ჩემიცა, რამეთუ მან ჩემთვის დაწერა“ (ინ 5,46).

შემდგომ მოდის ფსალმუნთა მრავალი წინასწარმეტყველება. მათგან ყველაზე შთამბეჭდავი ნიმუშია 21-ე ფსალმუნი, რომელსაც ძველი რაბინები მესიის ხოტბას უწოდებდნენ. მასში ასახულია ის მძიმე და მტანჯველი ვნებები, რომლებიც მაცხოვარმა ჯვარზე გაკვრით იტვირთა: „ღმერთო, ღმერთო ჩემო, მომხედენ მე: რაისთვის დამიტევე მე?.. ყოველნი, რომელნი მხედვიდეს მე, მეკიცხევდეს მე, იტყოდეს ბაგითა და ხრიდეს თავსა. ესვიდა უფალსა, იხსენინ იგი, აცხოვნენ იგი, რამეთუ ჰნებავს იგი... ხოლო მე ვითარცა წყალი დავითხიე და განიბნინეს ყოველნი ძუალნი ჩემნი... განიყვეს სამოსელი ჩემი მათ შორის და კუართსა ჩემსა ზედა განიგდეს წილი...“ ფსალმუნის დასასრულს იხენიება მოზეიმე ეკლესია „შენს მიერ არს ქებაჲ ჩემი ეკლესიასა შინა დიდსა;... აღთქუმანი ჩემნი აღვასრულნე... ჭამონ დავრდომილთა და განძღენ... ცხონდნენ გულნი მათნი უკუნითი უკუნისამდე“ (ფს. 21,1,7-8,14,18,25-26).

ასეთ წინასწარმეტყველებას განეკუთვნება ბევრი სხვა ფსალმუნიც: ერთნი მაცხოვრის ვნების შესახებ გვაუწყებენ (39,68,108,40,15,8), მეორენი მის განდიდებაზე ღაღადებენ (2,109,44,67,117,96,94).

და ბოლოს, ძველი აღთქმის ეპოქის დასასრულის მოახლოებასთან ერთად ე.წ. დიდ და მცირე წინასწარმეტყველთა წიგნებში ვხვდებით მრავალ უწყებას, რომლებიდანაც სულ უფრო ცხადი ხდება ძე ღვთისა სამომავლოდ მოსვლა. წინასწარმეტყველებანი ახსენებენ ღვთის წინამორბედს, ასახელებენ მაცხოვრის შობის დროს, ადგილსა და პირობებს, აღწერენ მის სულიერ და სხეულებრივ ხატს (სიმშვიდე, თავმდაბლობა და სხვა), უფლის დასჯის წინმსწრებ მოვლენებს, მის ტანჯვას, აღდგომასა და სულიწმიდის გარდამოსვლას, ახალი აღთქმის არსს და უფლის მოსვლის სხვა მხარეებს.

განსაკუთრებულია ესაია წინასწარმეტყველის წიგნის 53-ე თავში გადმოცემული წინასწარმეტყველება, რომელშიც მაცხოვრის ჯვარზე ვნებანი არის ასახული. ესაია წინასწარმეტყველი ქრისტე-მესიის გამომსყიდველ ტანჯვას ამგვარად აღწერს:

„უფალო, ვის ჰრწმენა სასმენელი ჩუენი და მკლავი უფლისაჲ ვის გამოეცხადა? მიუთხრათ წინაშე მისსა, ვითარცა ყრმაჲ და ვითარცა ძირი ქუეყანასა წყურიელსა: არა არს სახე მისი, არცა დიდებაი, დ ვიხილეთ იგი და არა აქუნდა სახე მისი, არცა სიკეთე, არამედ სახე მის უპატივო და მოკლებულ უფროჲს ყოველთა ძეთა კაცთასა. კაცი მყოფი წყლულებასა შინა და მეცნიერი თავს-დებად გვემულებასა, გარე მიიქცია პირი მისი, უპატივო იქმნა და არ შეირაცხა. ესე გვემულებათა ჩვენთა იტვირთავს და ჩუენ ძლით ლმობილ არს და ჩუენ შევრაცხეთ იგი ყოფად ტკივილსა შინა და წყლულებასა შინა ღმრთისა მიერ და განბოროტებასა შინა. ხოლო იგი იწყლა ცოდვათა ჩუენთათვის და გვემულ არს უსჯულოებათა ჩუენთათვის, წურთა მშვდობისა ჩუენისა მის ზედა, წყლულებითა მისითა ჩუენ განვიკურნენით. ყოველნი, ვითარცა ცხოვარნი, შევსცეთით. კაცი გზასა შესცთა და უფალმან განსცა იგი ცოდვათა ჩუენთათგს. და იგი განბოროტებისათვს არა აღაღებს პირსა თვსსა, ვითარცა ცხოვარი, კლვად მიმართ მიიყვანა და ვითარცა კრავი, წინაშე მრისველისა თჳსისა უხმოჲ. ეგრეთ არა აღაღებს პირსა თვსსა. სიმდაბლესა შინა მსჯავრი მისი აღებულ იქმნა, ნათესავი მისი ვინ მიუთხრას, რამეთუ აღებულ არს ქუეყანისაგან ცხორებაჲ მისი, უსჯულოებათაგან ერისათა მოვიდა სიკუდიდ... და უსჯულოთა თანა შეირაცხა, და მან ცოდვანი მრავალნი აღიხუნა და ცოდვათა მათთათვს მიეცა“ (ეს. 53,1-8,12).

დანიელ წინასწარმეტყველის წიგნში ლაპარაკია გამოცხადებაზე, რომელიც მას გაბრიელ მთავარანგელოზმა აუწყა. აქ ნახსენები ვადა, სამოცდაათჯერ შვიდი (490 წელიწადი), იქნება პერიოდი, რომელიც დაიწყება იერუსალიმის აღდგენის ბრძანებით და დასრულდება ქრისტეს სიკვდილითა და ძველი აღთქმის, ანუ იერუსალიმის ტაძარში მსხვერპლშეწირვის, შეწყვეტით (დან. 9,2-27).

აღთქმანი და წინასწარმეტყველებები, ერთი მხრივ, სულიერად ამხნევებდა რჩეულ ერს, განსაკუთრებით შეუპოვარს ხდიდა ცხოვრების მძიმე პერიოდში, განუმტკიცებდა რწმენასა და იმედს: მეორეც, განამზადებდა ხალხს, რათა ამ წინასწარმეტყველებებიდან გაეგოთ აღთქმული დროის მოახლოება და ეცნოთ მაცხოვარი წინასწარ აღწერილი მისი ხატების მიხედვით.

ამ წინასწარმეტყველებათა წყალობით იუდეველთა შორის ღვთისმოშიში ადამიანები ფხიზლობდნენ და გაფაციცებით ელოდნენ მაცხოვრის მოსვლას. სახარებიდან ვიგებთ, რომ ასე ელოდა მას სვიმეონ ღვთისმიმრქმელი, რომელსაც ეუწყა, რომ უფლის მესიის ხილვამდე არ მოკვდებოდა (ლკ. 2,26): მოლოდინი ჩანს სამარიტელი დედაკაცის მაცხოვრისადმი პასუხში: „ვიცი, რამეთუ მესია მოვალს, რომელსა რქუიან ქრისტე. ოდეს მოვიდეს იგი, მითხრას ჩუენ ყოველი“ (ინ. 4,25); იოანე ნათლისმცემელთან მისული იუდეველების შეკითხვაში: „არა ხარ შენ ქრისტე..?“(ინ. 1,20-25); მოციქულ ანდრია პირველწოდებულის სიტყვებში თავისი ძმის, სვიმონისადმი, მას შემდეგ, რაც პირველად შეხვდა ქრისტეს: „ვპოეთ მესია“ (ინ. 1,41); იოანე მახარებელი მოგვითხრობს, რომ ასეთი შინაარსის სიტყვა უთხრა ფილიპემ ნათანაელს, როდესაც მათ მოუხმეს, მოციქულები გამხდარიყვნენ (ინ. 1,44-45); ამასვე ადასტურებს ხალხის განწყობა უფლის იერუსალიმში შესვლის დროს.

3. ნათქვამს უნდა დავურთოთ, რომ არა მარტო იუდეველნი იყვნენ გამზადებულნი მაცხოვრის მისაღებად: მას, შედარებით ნაკლებად, მაგრამ მთელი მსოფლიოც ელოდა.

შემორჩენილია წარმართული სამყაროს თქმულებები (თუმცა დამახინჯებული ფორმით) ადამიანის წარმოშობასა და მის პირველყოფილ ბედნიერ მდგომარეობაზე (ოქროს საუკუნე). ზოგი ლეგენდა მოგვითხრობს პირველმშობელთა დაცემაზე სამოთხეში, წარღვნაზე, როგორც ადამიანთა უკეთურების შედეგზე, და რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, არსებობს გადმოცემა კაცთა მოდგმის გამომსყიდველისა და მისი სამომავლოდ მოსვლის მოლოდინის შესახებ. ამის მაგალითებს ვხვდებით პლატონის, პლუტარქეს, ვირგილიუსის, ოვიდიუსის, სტრაბონის თხზულებებში და ძველი მსოფლიოს რელიგიის ისტორიის მატიანეში (მაგ. ციცერონისა და ვირგილიუსის მიერ ნახსენები სიბილას წინასწარმეტყველება).

წარმართებმა რჩეული ხალხი ურთიერთმიმოსვლით, ვაჭრობით, ზღვაოსნობით და ომებით გაიცნეს. ეს კავშირები განსაკუთრებით განმტკიცდა ასირიისა და ბაბილონის ტყვეობაში იუდეველთა ყოფნის დროს. ძველი აღთქმის პერიოდის დასასრულისთვის ძველი მსოფლიოს სამი ნაწილის ქვეყნებში ებრაელთა გაფანტვამ ხელსაყრელი პირობები შექმნა, რათა ერთი ღმერთისადმი რწმენის ნათელი და გამომსყიდველის მოსვლის იმედი სხვა ხალხებშიც გავრცელებულიყო.

ქრისტეს შობამდე ორი ასწლეულით ადრე ებრაული წმიდა წიგნები ბერძნულ ენაზე გადათარგმნეს. ამ წიგნებით სარგებლობდა მრავალი წარმართი მეცნიერი, მწერალი თუ განათლებული ადამიანი, რასაც მრავალჯერ ადასტურებენ ძველი ქრისტიანი მწერლები.

წმიდა წერილიდან ვიცით, რომ რჩეული ხალხის გარდა არსებობდნენ ადამიანები, რომლებიც იცავდნენ ერთი ღმერთისადმი რწმენას და მზად იყვნენ მიეღოთ სახარება. ამას ადასტურებს შესაქმის წიგნში ნაამბობი მელქისედეკისა და იობის ცხოვრება, მოსეს სიმამრის იოფორი მადიამელის და მესიის წინასწარმეტყველ ვალაამის („უჩუენო მას და არა აწ ვნატრო და არა მახლობლად... რიცხვ. 24,17) ისტორია, ნინევიელთა სინანული იონას ქადაგების შემდგომ. ფაქტია, რომ ქრისტეს ეკლესია მოციქულთა ქადაგებით წარმართული სამყაროს ყველა ქვეყანაში სწრაფად დაფუძნდა, მაშასადამე, მათ მცხოვრებთა შორის მრავალი საუკეთესო ადამიანი მაცხოვრის სახარების მისაღებად მზად იყო. ქრისტე ზოგჯერ თავად იუდეველებშიც ვვრ პოულობდა ისეთ რწმენას, როგორიც წარმართებს ჰქონდათ. „ოდეს მოიწია აღსასრული ჟამთაჲ“ (გალ. 4,4). სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ამ დროისთვის:

ა. კაცთა მოდგმამ ადამის კვალდაკვალ სრულად იგემა ნაყოფი კეთილისა და ბოროტის შეცნობის ხიდან (მხოლოდ სულიერად) და გამოცდილებით შეიგნო სიკეთის ქმნის სიტკბო და ბოროტმოქმედების სიმწარე;

ბ. კაცობრიობის ერთმა, უდიდესმა ნაწილმა მიაღწია უკეთურებისა და გარყვნილების უკიდურეს ზღვარს;

გ. ადამიანთა მცირე, მაგრამ საუკეთესო ნაწილში, გამძაფრდა აღთქმული მოლოდინის გრძნობა, გაიზარდა დაუოკებელი წყურვილი და სურვილი, ეხილათ გამომხსნელი, შემრიგებელი, მაცხოვარი და მესია;

დ. უფლის ნებით მომზადდა პოლიტიკური ვითარება - კაცობრიობის ცივილიზებული ნაწილი გაერთიანდა რომის იმპერიის ძალაუფლების ქვეშ; ამან მნიშვნელოვნად შეუწყო ხელი სარწმუნოებისა და ქრისტეს ეკლესიის გავრცელებას.

მხოლოდ ყოველივე ამის შემდგომ მოევლინა დედამიწას აღთქმული და ნანატრი ძე ღვთისა.

ძე ღვთისას მოსვლა და განხორციელება დედამიწაზე

„პირველითგან იყო სიტყუაჲ და სიტყუაჲ იგი იყო ღმრთისა თანა და ღმერთი იყო სიტყუაჲ იგი. ესე იყო პირველითგან ღმრთისა თანა. ყოველივე მის მიერ შეიქმნა და თჳნიერ მისა არცა ერთი რაჲ იქმნა, რაოდენი რაჲ იქმნა... სიტყუაჲ იგი ხორციელ იქმნა და დაემკვიდრა ჩუენ შორის“ (ინ. 1,1-3,14).

ასე ქადაგებს და ღვთისმეტყველებს იოანე მახარებელი თავისი სახარების პირველ სტრიქონებში. მართლმადიდებელი ეკლესია ამ კეთილუწყებას სახარებათა საკითხავების დასაწყისში ათავსებს და მათ საღვთო ლიტურგიაზე, წმიდა აღდგომის დღეს გვთავაზობს, ანუ ამით იწყებს სახარების საკითხავების წლიურ ციკლს.

„დიდ არს ღმრთის მსახურებისა საიდუმლოჲ; ღმერთი გამოჩნდა ხორცითა“ (I ტიმ. 3,16).

„გამოუთქმელი, შეცნობად მიუწვდომელი, უხილავი, ამოუცნობი“ ღმერთი, წმიდა სამების მეორე პირი განკაცდა ღმერთკაც იესო ქრისტე სახით და ადამიანად მოევლინა დედამიწას.

განხორციელებული ძე ღვთისას ღმერთკაცობრიობის შესახებ ქადაგება არის თავად მაცხოვრის სიტყვებისა და მთელი სამოციქულო კეთილუწყების შინაარსი. იგი შეადგენს ოთხივე სახარებისა და ყველ სამოციქულო ნაწერის არსს, ქრისტიანობისა და ეკლესიის სწავლების საფუძველს.

უფალი იესო ქრისტე - ღმერთი ჭეშმარიტი

სახარება გვაუწყებს, რომ ძე ღვთისა ზეციდან გარდამოხდა და დედამიწას მოევლინა, განხორციელდა და განკაცდა.

რწმენა იესო ქრისტესი, რომ იგია ძე ღვთისა, ეკლესიის საძირკველი და მისი ქვაკუთხედია, უფალი ბრძანებს: „ამას კლდესა ზედა აღვაშენო ეკლესიაჲ ჩემი, და ბჭენი ჯოჯოხეთისანი ვერ ერეოდიან მას“ (მთ. 16,18).

მარკოზ მახარებელი თავის თხრობას ამ კეთილუწყებით იწყებს: „დასაბამი სახარებისაი იესუ ქრისტესი, ძისა ღმრთისაჲ“ (მრკ. 1,1).

იოანე მახარებელი თავისი სახარების ძირითად ტექსტს სარწმუნოების იმავე ჭეშმარიტებით ასრულებს: „ხოლო ესე დაიწერა, რაჲთა გრწმენეს, რამეთუ იესუ არს ქრისტე, ძე ღმრთისაჲ და რაჲთა გრწმენეს და ცხორებაჲ გაქუნდეს სახელითა მისითა“ (ინ. 20,31); ანუ, სახარების მიზანი იყო ქადაგება იესო ქრისტეზე, როგორც ღმერთზე.

„შობილსა მას წმიდა ეწოდოს და ძე მაღლის“ (ლკ. 1,35) - ასე ახარა გაბრიელ მთავარანგელოზმა ქალწულ მარიამს.

„ესე არს ძე ჩემი საყუარელი“ (მრკ. 9,7) - გვეუწყა მაცხოვრის ნათლისღებისა და ფერისცვალების დროს.

„შენ ხარ ქრისტე, ძე ღვთისა“ (ლკ. 4,41) - ამ სიტყვების წყალობით დაიდო აღთქმა, რომ სვიმონის ეს აღიარება ქრისტეს ეკლესიის ქვაკუთხედი გახდებოდა.

თავად უფალმა იესო ქრისტემ დაადასტურა, რომ იგი მამა ღმერთის ძეა: „ყოველივე მომეცა მე მამისა ჩემისა მიერ და არავინ იცის ძე, გარნა მამამან: არცა მამა ვინ იცის, გარნა ძემან, და რომლისა უნდეს ძესა, გამოცხადების“ (მთ. 11,27) - აქ უფალი თავისთავზე, როგორც მამა ღმერთის ერთადერთ ძეზე ლაპარაკობს.

სიტყვები „ძე ღვთისა“ რომ არ იქნეს გაგებული გადატანითი ან პირობითი მნიშვნელობით, წმიდა წერილი მას თან ურთავს სიტყვას მხოლოდშობილი, ანუ ერთადერთი შობილი მამისაგან.

„და სიტყუაჲ იგი ხორციელ იქმნა, და დაემკვიდრა ჩუენს შორის, და ვიხილეთ დიდებაჲ მისი, დიდებაჲ ვითარცა მხოლოდ-შობილისაჲ მამისა მიერ“ (ინ. 1,14; 1,18).

„რამეთუ ესრეთ შეიყუარა ღმერთმან სოფელი ესე, ვითარმედ ძეცა თჳსი მხოლოდშობილი მოსცა, რაჲთა ყოველსა, რომელსა ჰრწმენეს იგი, არა წარწყმდეს, არამედ აქუნდეს ცხორებაჲ საუკუნოჲ“ (ინ. 3,16).

წმიდა წერილი, აგრეთვე, ამატებს სიტყვას „ჭვშმარიტი“ და ქრისტეს უწოდებს ჭეშმარიტი ღმერთის ჭეშმარიტ ძეს: „ხოლო ვიცით, რამეთუ ძე ღმრთისაჲ მოვიდა და მომცა ჩუენ გონებაჲ, რაჲთა ვიცოდით ჩუენ ჭეშმარიტი ღმერთი და ვართ ჩუენ ჭეშმარიტისა თანა ძისა მისისა იესუ ქრისტესა, ესე არს ჭეშმარიტი ღმერთი, ცხორებაჲ საუკუნოჲ“ (I ინ. 5,20).

წმინდა წერილში ძე ღვთისას სახელს ზოგჯერ თან ახლავს სიტყვა „თჳსი“ (ბერძნ. ϊδιος - საკუთარი): „რომელმან-იგი ძესაცა თჳსსა არა ჰრიდა, არამედ ჩუენ ყოველთათჳს მისცა იგი, ვითარ უკუე არა მითურთ ყოველივე მოგუანიჭოს ჩუენ?“ (რომ. 8,32).

ღვთის მხოლოდშობილი ძე კაცობრივი სხეულითაც ჭეშმარიტი ღმერთია. როგორც მოციქული ამბობს: „რომელთანი იყვნეს მამანი და რომელთაგან ქრისტე ჴორციელად, რომელი-იგი არს ღმერთი ყოველთა ზედა, კურთხეულ უკუნისამდე, ამინ“ (რომ. 9,5).

ამრიგად, განკაცებულ ქრისტეში წარმოდგენილია მთელი საღვთო სავსება: „რამეთუ მას შინა დამკვიდრებულ არის ყოველივე სავსებაჲ ღმრთეებისაჲ ხორციელად (კოლ. 2,9).

ეს ჭეშმარიტება ქრისტიანული რწმენის საფუძველია - ყოველი ქრისტიანის შეგნებაში მის დასამკვიდრებლად მოწვეულ იქნა 5 მსოფლიო ნიკეის კრება, რომელმაც მსოფლიო ეკლესიის სარწმუნოების სიმბოლო (მრწამსი) შეადგინა.

უფალ იესო ქრისტეს კაცობრივი ბუნების შესახებ

ქრისტე მაცხოვარი არის სრული ღმერთი და იმავდროულად სრული აღამიანი. როგორც ადამიანი, იგი იშვა მაშინ, როდესაც მისი დედის, მარიამისთვის „აღივსნეს დღენი იგი შობისა მისისანი“ (ლკ. 2,6); იგი თანდათანობით „აღორძინდებოდა და განმტკიცნებოდა სულითა“ (ლკ. 2,40). როგორც მარიამის შვილი, ის დედასა და მის დამწინდველს „იყო დამორჩილებულ“ (ლკ. 2,51). როგორც ადამიანი მოინათლა იორდანეში იოანესგან, გადარჩენის შესახებ ქადაგებით შემოიარა ქალაქები და დაბები. აღდგომამდე არავინ დაეჭვებულა, რომ ის ადამიანია: მას ჰშიოდა და სწყუროდა, სჭირდებოდა ძილი და დასვენება, გრძნობდა ტკივილსა და განიცდიდა ფიზიკურ ტანჯვას.

უფალი ცხოვრობდა ადამიანისათვის ჩვეული ფიზიკური და სულიერი ცხოვრებით. თავის სულიერ ძალებს აძლიერებდა მარხვითა და ლოცვით. მისთვის უცხო არ იყო ადამიანური გრძნობები: სიხარული, მრისხანება თუ დარდი: იგი ღიად გამოხატავდა „აღშფოთებას“, წუხილს; ცრემლები მოერია, როდესაც ლაზარეს სიკვდილი შეიტყო. სახარება აღწერს უფლის უმძაფრესი სულიერი ბრძოლის სურათს გეთსამანიის ბაღში, მისი დატყვევების წინა ღამეს: „შეწუხებულ არს სული ჩემი ვიდრე სიკუდილადმდე“ (მთ. 26,38) - უთხრა უფალმა მოწაფეებს.

იესო ქრისტეს გონიერი, დინჯი ადამიანური ნება ყოველ მისეულ კაცობრივ მისწრაფებას მთლიანად უმორჩილებს მისსავე ღვთიურ ნებას. ეს გამაოგნებელი სიცხადით აისახა უფლის ვნებებში, რომელიც ჯერ კიდევ გეთსამანიის ბაღში დაიწყო: „მამაო ჩემო, უკუეთუ შესაძლებელ არს, თანა-წარმხედინ ჩემგან სასუმელი ესე; ხოლო არა ვითარ მე მნებავს, არამედ ვითარცა შენ“ (მთ. 26,39), „ხოლო ნუ ნებაჲ ჩემი, არამედ ნებაჲ შენი იყავნ!“ (ლკ. 22,42).

მაცხოვრის ჭეშმარიტად სრული კაცობრივი ბუნების შესახებ საუბრობენ წმიდა მამები: კირილე ალექსანდრიელი: „თუ მიღებულ ბუნებას არ გააჩნდა ადამიანის გონება, მაშინ გამოდის, რომ ეშმაკს თავად ღმერთი შებრძოლებია და მასვე მოუპოვებია გამარჯვება. თუ ღმერთმა გაიმარჯვა, მაშინ მე, რომელსაც ამისთვის არაფერი გამიკეთებია, მისგან სარგებელს არც უნდა ველოდო: როგორ უნდა გავიხარო და ვიამაყო სხვისი ნადავლით“; კირილე იერუსალიმელი: „თუ განკაცება მოჩვენებითია, მაშინ გამოხსნაც ოცნება ყოფილა“ - ამგვარადვე მსჯელობდნენ სხვანიც.

ეკლესიის ბრძოლა ცდომილებებთან, რაც ეხება იესო ქრისტეს - ღმერთსა და ადამიანს

ეკლესია ყოველთვის მკაცრად იცავდა უფალ იესო ქრისტეს ორბუნებოვნების შესახებ სწორ სწავლებას, რადგანაც მისადმი რწმენას გადარჩენისთვის აუცილებელ პირობად მიიჩნევდა.

ამ საკითხის შესახებ მრავალგვარი ცდომილება არსებობდა - ისინი ორ ჯგუფად ერთიანდებიან: ერთნი უარყოფენ ან აკნინებენ იესო ქრისტეს, როგორც ღმერთს, მეორენი კი მას - როგორც ადამიანს.

1. როგორც უკვე ითქვა (იხ. თავი ყოვლადწმიდა სამების მეორე პირის შესახებ), ქრისტე - ღმერთი უარყო იუდეური ურწმუნოების სულმა, რიმელიც მოციქულთა ეპოქაში ებიონის ერესში აისახა (მისი სახელი დაერქვა ერეტიკოსთა ჯგუფს - ებიონიტებს ). III საუკუნეში მსგავს სწავლებას ავრცელებდა პავლე სამოსატელი, რომელიც ანტიოქიის ორ კრებაზე ამხილეს. რამდენადმე სხვაგვარი იყო არიოზის ცრუსწავლება და IV საუკუნის არიანული ერესის ნაირგვარი განმარტებანი. მათი მტკიცებით, ქრისტე უბრალო ადამიანი არ არის, იგი ძეა ღვთისა, მაგრამ არა შობილი, არამედ ქმნილი და ყველა შექმნილ სულზე უფრო სრულყოფილი. არიოზის ერესი დაგმო I მსოფლიო კრებამ 325 წელს, ხოლო IV-V საუკუნეებში არიანელობა დეტალურად განიხილეს და უკუაგდეს ეკლესიის დიდმა მამებმა.

V ასწლეულში აღმოცენდა თეოდორე მოპსუესტიელის ერესი, რომელსაც მიემხრო კონსტანტინოპოლის არქიეპისკოპოსი ნესტორი. ისინი ამტკიცებდნენ, რომ უფალი იესო ქრისტე მხოლოდ „ატარებს ღვთაებრივ საწყისს და ამიტომაც ყოვლადწმიდა ღვთისმშობელს უწოდებდნენ ქრისტესმშობელს და არა ღვთისმშობელს. ნესტორის თანახმად, ქრისტე თავისთავში აერთიანებდა ორ ბუნებას და ორ განსხვავებულ პირს - ღვთაებრივსა და კაცობრივს, რომელთაც ჰქონდათ ურთიერთშეხება, მაგრამ დამოუკიდებლად არსებობდნენ. ამავე სწავლებით, იესო ქრისტე დაბადებით იყო ადამიანი და არა ღმერთი. ნესტორის მთავარ მამხილებლად გამოვიდა წმ. კირილე ალექსანდრიელი. ნესტორიანელობა ამხილეს და დაგმეს III მსოფლიო კრებაზე.

2. მეორე ჯგუფის ცდომილებებში უარყოფრლია ან დაკნინებული იესო ქრისტე - ადამიანი. პირველი ასეთი ერეტიკოსები იყვნენ დოკეტები: ისინი ხორცსა და მატერიას ბოროტ საწყისად აღიარებდნენ და შეუძლებელად მიიჩნევდნენ, რომ ღმერთი მათ შეერთებოდა. ამ მოსაზრებით ისინი ქრისტეს ხორცს მოჩვენებითს, წარმოსახვითს უწოდებდნენ (ბერძნ. δοκεω - ვეჩვენები).

მსოფლიო კრებათა ეპოქაში მაცხოვრის კაცობრივობას მცდარად განმარტავდა კაპადოკიის ეპისკოპოსი აპოლინარიუსი. იგი იესო ქრისტეში აღიარებდა ძე ღვთისას განხორციელების ჭეშმარიტებას, მაგრამ მისი მტკიცებით, მაცხოვრის კაცობრივი ბუნება არასრული იყო. უფრო ზუსტად, იგი ამბობდა, რომ კაცობრივი ბუნება სამი ნაწილისგან შედგებოდა და ასწავლიდა, რომ იესო ქრისტეს გააჩნდა ადამიანური სამშვინველი და სხეული, ხოლო სული (ან „გონი“) კი ღეთაებრივი ჰქონდა. მისი აზრით, ეს უკანასკნელი შეადგენდა მაცხოვრის ღვთაებრივ ბუნებას. რომელიც მას ჯვარზე ტანჯვის დროს განეშორა. ამ „ბრძნობის“ უარსაყოფად წმიდა მამები განმარტავდნენ, რომ ადამიანის არსებას ძირთადად მისი თავისუფალი სული შეადგენს; ზუსტად სული დაეცა, რადგან თავისუფალი იყო; რაც დაზიანდა, გადარჩენაც მას სჭირდებოდა. ამიტომაც მაცხოვარს დაცემული ადამიანის აღსადგენად თავად გააჩნდა კაცობრივი ბუნების ეს არსებითი ნაწილი. ანუ, იგი ფლობდა ადამიანური სულის არა ოდენ დაბალ, არამედ მაღალ მხარეებსაც. V საუკუნის ერესი, რომელმაც ასევე დაამცირა ქრისტე - ადამიანი, მონოფიზიტობა იყო. იგი აღმოცენდა ალექსანდრიელ მონაზონთა გარემოში და მიმართული იყო მაცხოვრის ღვთაებრივი ბუნების დამამცირებელი ნესტორიანელობის წინააღმდეგ. მონოფიზიტები თვლიდნენ, რომ იესო ქრისტეში ხორციელი საწყისი შთანთქა სულიერმა, ადამიანური - ღვთაებრივმა და ამიტომ აღიარებდნენ ისინი ქრისტეს ერთბუნებოვნება მონოფიზიტობა, რომელსაც აგრეთვე ევტიქის ერესი ეწოდებოდა, უკუგდებულ იქნა ქალკედონის IV მსოფლიო კრებაზე.

უარყოფილი მონოფიზიტური ერესის განშტოება იყო მონოთელიტების სწავლება (ბერძნ. θελημα - სურვილი, ნება), რომლის მიხედვით ქრისტეში ერთი ნება მოიაზრებოდა. იმის შიშით, რომ არ ეცნოთ ქრისტეს ადამიანური ნება და ამით დაეშვათ ორი პირის არსებობა, მათ ქრისტე ში მარტო ღვთაებრივი ნება აღიარეს. მაგრამ, როგორც ეკლესიის მამებმა ცხადყვეს, ასეთმა სწავლებამ გააუფასურა ქრისტეს მიერ კაცობრიობის გადასარჩენად გაღებული მსხვერპლის მნიშვნელობა და დააკნინა კაცობრივი თავისუფალი ნების საღვთო ნებისადმი დამორჩილების ღვაწლი: „ნუ ნებაჲ ჩემი, არამედ ნებაჲ შენი იყავნ“ (ლკ. 22,42) - ასე ლოცულობდა უფალი. მონოთელიტური ცდომილება უარყო VI მსოფლიო კრებამ.

ძველი ეკლესიის ისტორიაში არსებული ცდომილებების ორივე მიმართულება აგრძელებს არსებობას და ღიად თუ დაფარულად იმკვიდრებს ადგილს ბოლო საუკუნეების პროტესტანტიზმში, რომელიც ძირითადად ამ მიზეზთა გამო თავს არიდებს მსოფლიო კრებათა დოგმატური განსაზღვრებების აღიარებას.

უფალ იესო ქრისტეს პიროვნებაში ორი ბუნების შეერთების გვარობა

სამ მსოფლიო კრებაზე: ეფესოს III (ნესტორის წინააღმდეგ), ქალკედონის IV (ევტიქის წინააღმდეგ) და კონსტანტინოპოლის(მონოთელიტების წინააღმდეგ), ეკლესიამ განაცხადა დოგმატი, რომლის თანახმად უფალი იესო ქრისტე ერთჰიპოსტასოვანი და ორბუნებოვანია (ღვთაებრივი და კაცობრივი), ამასთან აქვს ორი ნება, რომელთაგან კაცობრივი მთლიანად ემორჩილება საღვთო ნებას.

431 წელს ეფესოს III კრებაზე მოიწონეს წმ. კირილე ალექსანდრიელის სარწმუნოების გადმოცემა, რომლის მიხედვით, „უფალ იესო ქრისტეს ერთიან ჰიპოსტასში შეერთებულია ღვთაებრივი და ადამიანური ბუნება. ამ განსხვავებულ ბუნებათა შეერთების გზა გამოუთქმელია და ამოუხსნელი“.

ქალკედონის IV კრებამ, 451 წელს, წერტილი დაუსვა მონოფიზიტობას და ზუსტად ჩამოაყალიბა უფალ იესო ქრისტეში ორი ბუნების შეერთების გვარობა და ამ შეერთების არსი საიდუმლოდ და ამოუხსნელად გამოაცხადა. ქალკედონის კრების განჩინება ამბობს: „წმიდა მამათა მიმდევარნი, ყველანი ერთხმად მივუთითებთ - აღიარებულ იქნას ერთი და იგივე ძე, უფალი იესო ქრისტე, როგორც სრული ღმერთი და სრული ადამიანი, ჭეშმარიტი ღმერთი და ჭეშმარიტი ადამიანი - იგივე სხეულისა და გონიერი სულისაგან. მამისა თანაარსი ღვთაებრივად და ჩვენი - კაცობრივად. ჩვენი მსგავსია ყველაფრით, გარდა ცოდვისა. იგი იშვა უწინარეს საუკუნეთა მამისაგან ღვთაებრივად, ხოლო ბოლო ჟამს ჩვენთვისა და ჩვენი გადარჩენისთვის იშვა კაცობრივად ქალწულ ღვთისმშობელ მარიამისგან. ვაიღარებთ ერთსა და იმავე ქრისტეს, ძეს, უფალს, მხოლოდშობილს, რომელშიც ორი ბუნება შეიცნობა შეურევნელად, უცვლელად, განუყოფელად და განუშორებლად... არა ორ პიროვნებად განკვეთილს ან განყოფილს, არამედ ერთსა და იმავე ძეს და მხოლოდშობილ სიტყვას ღვთისას, უფალ იესო ქრისტეს, როგორც (ასწავლიდნენ) ძველად წინასწარმეტყველნი და როგორც თავად უფალმა იესო ქრისტემ გვასწავლა და როგორც მამათა სიმბოლომ გადმოგვცა“¹.

ბუნებათა შეერთების გვარობას ქალკედონის განჩინება შემდეგი სიტყვებით განმარტავს:

„შეურევნელად, უცვლელად (ან გარდაუქმნელად)“ - ქრისტეში ღვთაებრივი და კაცობრივი ბუნებანი არ ერწყმიან და არ ხდება მათი ურთიერთში გარდაქმნა.

„განუყოფელად და განუშორებლად“ - ორი ბუნება შეერთებულია სამარადჟამოდ, მაგრამ ისინი არ ქმნიან ორ პირს, რომელნიც მხოლოდ ზნეობრივად არიან შეერთებულნი, როგორც ამას ნესტორი ასწავლიდა: არამედ განუყოფელნი არიან ჩასახვის მომენტიდან (ჯერ ადამიანი კი არ შეიქმნა და შემდგომ შეუერთდა მას ღმერთი, არა - ღმერთი-სიტყვა დაემკვიდრა ქალწულ მარიამის წიაღში და შეისხა განსულიერებული კაცობრივი ხორცი); განუყოფელნი არიან ჯვარცმული მაცხოვრის ტანჯვისა და სიკვდილის, აღდგომისა და ამაღლების დროს და ასე დარჩებიან უკუნითი უკუნისამდე. განღმრთობილი ხორცით მოვა უფალი იესო ქრისტე თავისი მეორედ მოსვლის ჟამს.

დასასრულ, 680 წელს, VI მსოფლიო კრებამ (კონსტანტინოპოლის III) დაადგინა: აღიარებულ იქნას ქრისტეში ორი ნება და ორი ქმედება ,,...ორი ბუნებითი ნება, ურთიერთს არ ეწინააღმდეგება... მისი კაცობრივი ნება არ უპირისპირდება და ებრძვის, არამედ მთლიანად დამორჩილებულია მის საღვთო, ყოვლისშემძლე ნებას“.

ღვთაებრივ ბუნებასთან შეერთებული კაცობრივი ბუნება ან წმიდა მამათა გამოთქმით - „ხორცი უფლისა“, გამდიდრდა საღვთო ძალებით და თავისი თვისებებიდანაც არაფერი მოჰკლებია - იგი თანაზიარი გახდა საღვთო ღირსებისა და არა არსისა. VI მსოფლიო კრების თანახმად განღმრთობილი „ხორცი“ არ გამქრალა, იგი დარჩა „საკუთარ საზღვრებში“.

შესაბამისად ქრისტეში არც კაცობრივი ნება შეცვალა ღვთაებრივმა ნებამ. იგი არ განადგურებულა, არამედ დარჩა სრული და ქმედითი და უფალმა მთლიანად დაუქვემდებარა ღვთაებრივ ნებას, რომელიც მას და მამას ერთი აქვთ: „რამეთუ გარდამოვხედ ზეცით, არა რაჲთა ვყო ნებაჲ ჩემი, არამედ ნებაჲ მომავლინებელისა ჩემისა მამისაჲ“ (ინ. 6,38).

ღირსი იოანე დამასკელი „მართლმადიდებლური სარწმუნოების ზედმიწევნით გადმოცემაში“ ასე მსჯელობს უფალ იესო ქრისტეს პიროვნებაში ორი ბუნების შეერთების შესახებ: „როგორც ვაღიარებთ უცვლელ და გარდაუქმნელ განკაცებას, ასევე აღვიქვამთ ხორცის განღმრთობის მოვლენასაც, რადგან იმ მიზეზით, რომ სიტყვა განხორციელდა, მას არ გადაულახავს თავისი ღვთაებრივი საზღვრები და არ დაუკარგავს მისთვის ნიშანდობლივი ღვთივმშვენიერი ღირსებები. არც განღმრთობილი ხორცის ბუნება გარდაქმნილა და არც მისი ჩვეული თვისებები შეცვლილა, რადგან შეერთების შემდგომაც დარჩნენ შეურევნელი ბუნებანი და მათი თვისებები კი - უვნებელნი. უფლის ხორცი სიტყვასთან სრულიად შეურევნელი ანუ ჰიპოსტასური შეერთებით გამდიდრდა ღვთაებრივი ძალებით და ამასთან თავისი ბუნებითად ჩვეული თვისებები ოდნავადაც არ დაუკარგავს, რადგანაც ღვთაებრივ ქმედებებს საკუთარი ძალით არ ასრულებდა. ეს მისი საშუალებით ხდებოდა მასთან შეერთებული ღმერთ-სიტყვის ძალის გამოვლენა. გავარვარებული რკინაც წვავს, მაგრამ დაწვის ძალა მისი ბუნებითი თვისება კი არ არის, მან ეს შეიძინა ცეცხლთან შეერთების შედეგად“. ქრისტეში ორი ბუნების შეერთებას ღირსი იოანე დამასკელი განსაზღვრავს, როგორც „ურთიერთშეერთებულს“².

რასაკვირველია, მხედველობაში უნდა მივიღოთ, რომ ქრისტეში ორი ბუნების შეერთების გვარობის გამოძიებისას კრებებსა და ეკლესიის მამებს ერთი მიზანი ჰქონდათ - გაემიჯნათ სარწმუნოება ერეტიკოსთა ცდომილებებისაგან. ამასთან, მათ არ უცდიათ, ბოლომდე გაეხსნათ თავად შეერთების ანუ ქრისტეში ადამიანური ბუნების იდუმალი გარდასახვის არსი. ჩვენ ვაღიარებთ, რომ ქრისტე კაცობრივი სხეულით დაჯდა მარჯვენით მამისა და კაცობრივი ხორცითვე მოვა დიდებით განსჯად სოფლისა და მის მეუფებას არ ექნება დასასრული. მთელს მსოფლიოში მორწმუნენი ყოველთვის ევქარისტიის საიდუმლოს საშუალებით ეზიარებიან უფლის ცხოველმყოფელ ხორცსა და სისხლს.

იესო ქრისტეს კაცობრივი ბუნების უცოდველობის შესახებ

V მსოფლიო კრებამ დაგმო თეოდორე მოპსუესტიელის ცრუსწავლება. იგი ამტკიცებდა თითქოს იესო ქრისტესთვის უცხო არ იყო შინაგანი ცდუნებანი და ვნებათა ჭიდილი. თუ საღვთო წერილი ამბობს, რომ ძე ღვთისა მოვიდა „ხორცთა მათ ცოდვისათა“ (რომ. 8,3), ამით მხოლოდ ხაზს უსვამს, რომ ეს ხორცი ჭეშმარიტად კაცობრივი იყო. მაგრამ იგი არ ატარებდა ცოდვას, პირიქით, სრულიად სუფთა იყო ყოველგვარი ცოდვისგან, პირველქმნილი იქნებოდა იგი თუ ნებელობითი. უფალი თავისი მიწიერი ცხოვრების ჟამს ყოველგვარი ცოდვიანი სურვილისა და შინაგანი ცთუნებისგან თავისუფალი იყო, რადგან კაცობრივი ბუნება მასში არსებობს არა დამოუკიდებლად, არამედ ის ჰიპოსტასურად არის ღმერთთან შეერთებული.

ქრისტეს ჰიპოსტასის ერთიანობა

ორი ბუნების შეერთებით ქრისტე-ღმერთკაცში არსებობს ერთი პირი, ერთი პიროვნება, ერთი ჰიპოსტასი. ქალკედონის მრწამსის განსაზღვრაში ვკითხულობთ: ,,... (ვაღიარებთ) ერთსა და იმავე ძეს და მხოლოდშობილ სიტყვას ღვთისას და არა ორ პირად გაჭრილს და განყოფილს... სიტყვა-ღმერთის განუყოფელი, ერთიანი ჰიპოსტასი ღვთაებრივ ჰიპოსტასს წარმოადგენს. ეს ჭეშმარიტება გამოითქვა იოანეს სახარების პირველ თავში: „პირველითგან იყო სიტყუაა და სიტყუაი იგი იყო ღმრთისა თანა და ღმერთი იყო სიტყუაჲ იგი“ (ინ. 1,1), აგრეთვე, „და სიტყუაი იგი ხორციელ იქმნა და დაემკვირა ჩუენ შორის“ (ინ. 1,14). ამ მიზეზით წმიდა წერილში ზოგან ქრისტე-ღმერთს ადამიანისთვის დამახასიათებელი, ზოგან კი ქრისტე-ადამიანს ღვთაებრივი თვისებები მიეწერება. მაგალითად: „უკეთუმცა ეცნა, არამცა უფალი იგი დიდებისაჲ ჯუარს ეცუა“ (I კორ. 2,8). აქ ჯვარცმულად მოიხსენიება უფალი დიდებისაჲ, ღმერთი („უფალი დიდებისაი“ რომ ღმერთს აღნიშნავს, ამას ფსალმუნში ვკითხულობთ: „ვინ არს ესე მეუფე დიდებისაი? უფალი ძალთაი თავადი არს მეუფე დიდებისაჲ“ - ფს. 23,10). ქრისტეს ჰიპოსტასის, როგორც საღვთო იპოსტასური ერთიანობის ჭეშმარიტებას განმარტავს ღირსი იოანე დამასკელი ნაშრომში „მართლმადიდებლური სარწმუნოების ზედმიწევნით გადმოცემა“³.

ქრისტესადმი ერთიანი თაყვანისცემის შესახებ

უფალ იესო ქრისტეს, როგორც ერთ პირსა და ღმერთკაცს, შეჰფერის ერთიანი, განუყოფელი თაყვანისცემა როგორც ღმერთსა და როგორც კაცს. ეს იმიტომ, რომ მასში ეს ორი ბუნება განუყოფლადაა შეერთებული. V მსოფლიო კრების მამები განმარტავენ (მე-9 მუხლი ერეტიკოსთა წინააღმდეგ): „თუ ვინმე იტყვის, რომ ქრისტეში უნდა თაყვანისიცემებოდეს მის ბუნებათაგან თითოეული და ამით ორი თაყვანისცემა შემოაქვს: „ღმერთი სიტყვისადმი და ადამიანისადმი ცალ-ცალკე და არ სცემს თაყვანს ერთიანი თაყვანისცემით სიტყვას, რომელიც კაცობრივ ბუნებაში განხორციელდა, გაითავისა და დაისაკუთრა იგი, როგორც ეს ყოველთვის სწამდა ეკლესიას და აღიარებდა მას უწყვეტი გადმოცემის საფუძველზე - შეჩვენებულ იქნეს!“

ამ კრების განჩინებიდან გამომდინარე ეკლესიის სულსა და პრაქტიკასთან შეუსაბამოდ წარმოგვიდგება რომაული კათოლიციზმის მიერ შემოტანილი „იესოს გულის“ კულტი. V მსოფლიო კრების ზემომოყვანილი განჩინება უარყოფს მაცხოვრის ღვთაებრივი და კაცობრივი ბუნების ცალკ-ცალკე თაყვანისცემას, ამასთან იგი გარკვეულწილად შეგვაგონებს, რომ პატივი და თაყვანისცემა ეკუთვნის მთლიანად ქრისტეს და არა მისი არსების ნაწილებს. მაშინაც თუკი „გულს“ გავაიგივებთ მაცხოვრის სიყვარულთან, უნდა ითქვას, რომ არც ძველ, არც ახალ აღთქმაში, არასოდეს უციათ თაყვანი ღვთიური სიყვარულის ზესიბრძნის, შემოქმედებითი თუ განგებულებითი ძალისა ან სიწმიდისთვის ცალ-ცალკე. ეს მით უფრო აღსანიშნავია ხორციელი საწყისის ნაწილებთან მიმართებაში. არის რაღაც არაბუნებრივი, როდესაც გამოაცალკევებ უფლის საერთო ხორციელი ბუნებიდან გულს, რათა მის წინაშე ილოცო და ქედი მოიხარო. ჩვეულებრივ ყოფითს ურთიერთობებშიც ასეა: რაოდენ ახლობელნიც არ უნდა იყვნენ ადამიანები (მაგ. დედა-შვილი), ისინი არასოდეს უძღვნიან თავიანთ გრძნობას საყვარელი ადამიანის მხოლოდ გულს, მათ ის პიროვნება მთლიანად უყვართ.

ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის დოგმატები

ღმერთი-სიტყვის განკაცების დოგმატს უაღრესად მჭიდროდ უკავშირდება ორი დოგმატი ღვთისმშობლის შესახებ, ესენია: ღვთისმშობლის მარადისქალწულობა და მისი ღვთისმშობლად სახელდება.

ისინი უშუალოდ გამომდინარეობენ უფლის ჰიპოსტასური ერთიანობის დოგმატის, უფრო ზუსტად საღვთო ჰიპოსტასის განხორციელების დოგმატიდან.

ღვთისმშობლის მარადისქალწულობა

უფალ იესო ქრისტეს ქალწულისაგან დაბადებას ჩინებულად და პირდაპირ ადასტურებს ორი მახარებელი: მათე და ლუკა. ეს დოგმატი შეტანილია პირველი მსოფლიო კრების სარწმუნოების სიმბოლოში, სადაც ვკითხულობთ: „ჩვენთგს, კაცთათჳს და ჩუენისა ცხოვრებისათჳს გარდამოხდა ზეცით და ხორცნი შეისხნა სულიწმიდისაგან და მარიამისაგან ქალწულისაგან განკაცნა“. ღვთისმშობლის მარადისქალწულობა სახარებაში მოყვანილი მისივე სიტყვებით მტკიცდება, მათში ჩანს, რომ მარიამს შეგნებული აქვს საკუთარი რჩეულობის განუზომელი სიდიადე და სიმაღლე: „ადიდებს სული ჩემი უფალსა... რამეთუ აჰა ესერა ამიერითგან მნატრიდნენ მე ყოველნი ნათესავნი, რამეთუ ყო ჩემ თანა დიდებული ძლიერმან“ (ლკ. 1,46-49). ყოვლადწმიდა ქალწული გულსა და გონებაში იმარხავდა გაბრიელ მთავარანგელოზის მოკითხვასა თუ მართალი ელისაბედის მონახულებისას მის შთაგონებულ ნათქვამს: „და ვინაჲ ჩემდა ესე, რაჲთა მოვიდეს დედაჲ უფლისა ჩემისაჲ ჩემდა“ (ლკ. 1,43); ახსოვდა ტაძარში მისვლისას მოსმენილი მართალი სვიმეონის სიტყვები ყრმა იესოსადმი და იმავდროულად მართალი ანას წინასწარმეტყველება. მახარებლი გადმოგვცემს ბეთლემის მწყემსთა მონათხრობს მათთვის ანგელოზის ნათქვამისა და ანგელოზთა დიდებისმეტყველების შესახებ, თანაც დასძენს: „ხოლო მარიამს დაემარხნეს სიტყუანი ესე და დაედვა გულსა შინა თვსსა“ (ლკ. 2,19). იგივე მახარებელი მოგვითხრობს დედაღვითსას საუბარზე თორმეტი წლის ყმაწვილ იესოსთან, პასექის დღესასწაულზე, იერუსალიმში ყოფნის შემდგომ დ დასძენს: „ხოლო დედასა მისსა დაემარხნეს ყოველნი ესე სიტყუანი გულსა თვსსა“ (ლკ. 2,51). მახარებლები აგრეთვე გვამცნობენ, თუ როგორ ესმოდა მარიამის ამა სოფლად მსახურების სიდიადე მის ქმრად წოდებულ მართალ იოსებს, რომლის ქმედებანიც არაერთხელ წარმართა ანგელოზმა.

ერეტიკოსნი და მკრეხელნი უარს აცხადებენ, აღიარონ ღვთისმშობლის მარადისქალწულობა იმ მოტივით, რომ სახარებაში ნახსენებია იესოს „ძმები და დები“. ამას თუნდაც სახარებიდან შემდეგი მონაცემების ურთიერთშეჯერება განაქარწყლებს:

ა. მასარებლები ასახელებენ ოთხ „ძმას“: იაკობს, ოსიას, სიმონსა და იუდას, აგრეთვე, სულ მცირე, სამ „დას“, როგორც შემდეგი სიტყვებიდან დასტურდება: „დანი მისნი არა ყოველნი ჩუენ შორის არიანა?“ (მთ 13,56);

ბ. თორმეტი წლის ყმაწვილი იესოს იერუსალიმში მოგზაურობის შესახებ ნაამბობში მახარებლები ახსენებენ „ნათესავთა და მეცნიერთა“, რომელთა შორისაც ეძებდნენ მას. აქვე ვიგებთ, რომ მარიამი დ იოსები შორეული გალილეადან ყოველწლიურად დადიოდნენ იერუსალიმში, რაც გვაფიქრებინებს, რომ მარიამს სხვა, უმცროსი შვილები არ ჰყავდა. ასე განვლო უფლის დედამიწაზე ცხოვრების პირველმა თორმეტმა წელიწადმა;

გ. და აღნიშნული მოგზაურობიდან ოცი წლის შემდეგ უფლის ჯვარცმასთან მდგომი მარიამი მარტო აღმოჩნდა. ძე ღმერთმა დედა იოანე ღვთისმეტყველს ჩააბარა. „და მიერითგან წარიყვანა იგი მოწაფემან მან თჳსთა თანა“ (ინ. 19,27). ცხადია, და ასეც ესმოდათ ძველ ქრისტიანებს, რომ მახარებლები გადმოგვცემენ იესო ქრისტეს „ნახევარ“ და-ძმებზე ან ბიძაშვილებზე.

ყოვლადწმიდა ქალწული მარიამი ღვთისმშობელია

ყოვლადწმიდა ქალწულ მარიამის ღვთისმშობლად სახელდება უაღრესად მჭიდროდ უკაკშირდება ძე ღვთისას განკაცების დოგმატს. ამ წოდებით ეკლესია ადასტურებს, რომ სწამს ღმერთი-სიტყვის ჭეშმარიტი და არა მოჩვენებიოი გან კაცება. აღიარებს, რომ უფალ იესო ქრისტეში ღმერთი შეუერთღა ადამიანს ქალწულ მარიამის წიაღში მისი ჩასახვისთანავე, მიიჩნევს, რომ იესო ქრისტე სრული ადამიანი და სრული ღმერთია.

გარდა ამისა, ქალწულ მარიამის განსადიდებლად და საქებრად ყველაზე მეტად შესაფერისია მისი ღვთისმშობლად სახელდება.

სახელი „ღვთისმშობელი“ უშუალოდ წმიდა წერილიდან წარმოდგება. პავლე მოციქული წერს: „ხოლო ოდეს მოიწია აღსასრული ჟამთაჲ, მოავლინა ღმერთმან ძე თჳსი, შობილი დედაკაცისაგან“ (გალ. 4,4), ანუ გვაუწყებს ჭეშმარიტებას, რომ დედაკაცმა შვა ძე ღვთისა. „ღმერთი გამოჩნდა ხორცითა“ (I ტიმ. 4,16), სხვაგვარად - ღმერთმა-სიტყვამ ხორცი ყოვლადწმიდა ქალწულ მარიამისაგან შეისხა.

ხარების შემდგომ ქალწული მარიამი შეხვდა მართალ ელისაბედს, რომელიც „აღივსო სულითა წმიდითა... და ჴმა-ყო ჴმითა დიდითა და თქუა: კურთხეულ ხარ შენ დედათა შორის და კურთხეულ არს ნაყოფი მუცლისა შენისაჲ! და ვინაჲ ჩემდა ესე, რაჲთა მოვიდეს დედაჲ უფლისა ჩემისაჲ ჩემდა?... და ნეტარ არს, რომელსა ჰრწმენეს, რამეთუ იყოს აღსრულებაჲ თქმულთაჲ მათ მისა მიმართ უფლისა მიერ“ (ლკ. 1,41-43,45). ამრიგად, სულიწმიდით აღვსილი ელისაბედი მარიამს ზეციური უფალი ღმერთის დედად მოიხსენიებს. ელისაბედი რომ უფალში ზეციურ ღმერთს გულისხმობს, შემდეგი სიტყვებიდან დასტურდება: „ჰრწმენეს... თქმულთაჲ მათ მისა მიმართ უფლისა მიერ“ (ლკ. 1,45).

ქალწულისაგან ღმეროის შობის შესახებ ძველი აღთქმის წმიდა წერილიც იუწყება:

იეზეკიელ წინასწარმეტყველი მოგვითხრობს თავის ხილვას: „და თქუა ჩემდამო უფალმან: ბჭე ესე დაჴშულ იყოს, არა განეღოს და არცა ერთი ვინ არა განვიდეს მის მიერ, რამეთუ უფალი ღმერთი ისრაილისა შევდეს მის მიერ და იყოს დაჴშულ“ (იეზ. 44,2).

ესაია წინასწარმეტყველი გვაუწყებს: „აჰა ქალწული მიუდგეს და შვეს ძე, უწოდიან სახელი მისი ემმანუელ, რომელ არს თარგმანებით: ჩუენ თანა ღმერთი... რამეთუ ყრმა იშვა ჩუენდა ძე, და მოგუეცა ჩუენ, რომლისა მთავრობაჲ იქმნა მჴარსა ზედა მისსა და ჰრქვან სახელი მისი - დიდისა განზრახვისა ანგელოზი, საკვირველი თანაგანმზრახი, ღმერთი ძლიერი, ჴელმწიფე, მთავარი მშვიდობისა, მამა მერმეთა საუკუნოსა“ (მთ. 1,23; ეს. 7,14; 9,6).

ქრისტეს ეკლესიის პირველ საუკუნეებში ქალწულ მარიამისაგან ღმერთი-სიტყკის განხორციელებისა და შობის ჭეშმარიტება ქრისტიანელი კათოლიკე სარწმუნოების ქვაკუთხედი გახდა. ამიტომ ამბობენ მოციქულთა მოწაფენი: „ღმერთი ჩვენი იესო ქრისტე მარიამის წიაღში იყო“: „ღმერთმა ხორცი ქალწულ მარიამისაგან მიიღო“ (წმ. ეგნატე ღმერთშემოსილი, ირინეოს ლიონელი). ამავე აზრს ავითარებენ წმ. დიონისე ალექსანდრიელი და ალექსანდრე ალექსანდრიელი (III-IV სს.); ხოლო IV საუკუნის მამანი: წმ. ათანასე დიდი, ღირსი ეფრემ ასური, წმ. კირილე იერუსალიმელი, წმ. გრიგოლ ნოსელი ყოვლადწმიდა ქალწულს ღვთისმშობლად მოისხენიებენ.

V საუკუნეში III მსოფლიო კრებაზე ეკლესიამ საზეიმოდ გამოაცხადა ყოვლადწმიდა ქალწული ღვთისმშობლად. ამასთან ნესტორის ერესთან დაკავშირებით მიიღო და დაადასტურა წმ. კირილე ალექსანდრიელის შემდეგი სიტყვები: „ვინც არ აღიარებს, რომ ემანუილი არის ჭეშმარიტი ღმერთი და ყოვლადწმიდა ქალწული - ღვთისმშობელი, რადგანაც მან ხორციელად შვა განხორციელებული სიტყვა ღვთისა - შეჩვენებულ იქნას!“

ნეტარი თეოდორიტე, რომელსაც ნესტორთან თავდაპირველად მეგობრული ურთიეროობა ჰქონდა, შემდგომში გმობდა მის ერეტიკულ ახირებას და წერდა: „ნესტორის მიერ სიახლეთა შემოტანის პირველი საფეხური იყო აზრი, თითქოს წმიდა ქალწული, რომლისგანაც მიიღო ხორცი და იშვა ხორციელად ღმერთი-სიტყვა, არ უნდა ვაღიაროთ ღვთისმშობლად, არამედ ქრისტესმშობლად. ეს მაშინ, როცა ჭეშმარიტი სარწმუნოების ძველი და ძველთაძველი მაუწყებლები ასწავლიდნენ: სამოციქულო გადმოცემის თანახმად დედა ღვთისა ღვთისმშობლად მოიხსენიონ და აღიარონ“.

რომის ეკლესიის მიერ ღვთისმშობლის უბიწოდ ჩასახვისა და ხორციელად ამაღლების დოგმატთა აღიარების შესახებ

უბიწოდ ჩასახვის დოგმატი აღიარა პაპმა პიუს IX 1854 წელს გამოცემულ ბულაში. დოგმატის განმარტებით, ყოვლადწმიდა ქალწული მარიამი ჩასახვისთანავე განიწმინდა პირველმშობელთა ცოდვისაგან. დოგმატი პირდაპირი შედეგია პირველქმნილ ცოდვაზე რომის სწავლებისა, რომლის მიხედვით, პირველმშობელთა ცოდვის შედეგად კაცობრიობას წაერთვა მადლმოსილების ზებუნებრივი ნიჭი. მაგრამ აქვე ჩნდებოდა საღვთისმეტყველო ხასიათის კითხვა: თუ მთელმა კაცობრიობამ დაკარგა მადლმოსილება, მაშინ როგორღა გავიგოთ მთავარანგელოზ-მახარებლის სიტყვები მარიამისადმი: „გიხაროდენ, მიმადლებულო! უფალი შენთანა, კურთხეულ ხარ შენ დედათა შორის... ჰპოვე მადლი წინაშე ღმრთისა“ (ლკ. 1,28,30). მაშინ იძულებულნი გახდნენ, განემარტათ, რომ ყოვლადწმიდა ქალწული მარიამი „მადლმოსილების დაკარგვის“ საერთო კანონიდან გამონაკლისს წარმოადგენდა და ადამის ცოდვის დანაშაული მასზე არ გავრცელებულა; და რადგანაც იგი დაბადებიდანვე უბიწოდ ცხოვრობდა, მაშასაღამე, მან, როგორც გამონაკლისმა, ზებუნებრივი ნიჭი, სიწმიდის მადლი დაბადებამდე, უფრო ზუსტად ჩასახვისთანავე მიიღო. ასე დაასკვნეს ლათინმა ღვთისმეტყველებმა და ამ გამონაკლისს ღვთისმშობლის „პრივილეგია“ დაარქვეს. აღსანიშნავია, რომ ამ დოგმატის აღიარებას დასავლეთში წინ უძღოდა საღვთისძეტყველო ბრძოლის ხანგრძლივი პერიოდი, რომელიც დაიწყო XII საუკუნიდან (სწავლების გაჩენიდან) და გაგრძელღა XVII საუკუნემდე, როცა იეზუიტებმა ის რომაულ-კათოლიკურ სამყაროში გაავრცელეს.

„საიუბილეო“, 1950 წელს, რომის პაპმა პიუს XII-მ საზეიმოდ გამოაცხადა მეორე დოგმატი - ღვთისმშობლის ხორციელად ზეცად ამაღლების ძესახებ. დოგმატური თვალსაზრისით იგი რომაულ ღვთისმეტყველებამი მიღებულ უბიწოდ ჩასახვის დოგმატს ეფუძნება და პირველქმნილ ცოდვაზე რომაული სწავლებიდან გამომდინარე ლოგიკურ დასკვნას წარმოადგენს. ამ დოგმატის მიხედვით, ღვთისმშობელს, როგორც პირველქმნილი ცოდვის საერთო კანონიდან გამონაკლისს, ჩასახვისთანავე მიეცა ზებუნებრივი ნიჭები, რომლებიც ცოდვით დაცემამდე ჰქონდათ პირველმშობლებს: სიმართლე და უკვდავება. ასე რომ, ღვთისმშობელი არ უნდა დაქვემდებარებოდა სხეულით სიკვდილის კანონს. და, თუ იგი მაინც აღსრულდა, რომაელ ღვთისმეტყველთა მსჯელობით, მხოლოდ იმიტომ, რომ მან თავისი ძის მსგავსად, სიკვდილი კეთილნებობით მიიღო. მაგრამ სიკვდილმა მასზე ვერ იბატონა.

ორივე დოგმატის გამოცხადება „დოგმატთა განვითარების“ რომაული თეორიის შესაბამისად მოხდა. მართლმადიდებელი ეკლესია არ იღებს პირველქმნილ ცოდვაზე ლათინთა მსჯელობის სისტემას: იგი აღიარებს პიროვნულად სრულად უბიწო და სრულად წმიდა ღვთისმშობელს, - რომელიც უფალმა იესო ქრისტემ თავისი შობით ღირს-ქმნა, ყოფილიყო ქერუბიმებზე უპატიოსნესი და უზაესთაეს სერაბიმებზე აღმატებული. ამასთან, მართლმადიდებელი ეკლესია უსაფუძვლოდ მიიჩნევდა და მიიჩნევს რომაული კათოლიციზმის განმარტებებით დადგენილი უბიწოდ ჩასახვის დოგმატის მიღებას. მაგრამ პატივს მიაგებს ღვთისმშობლის ჩასახვას, ისე როგორც პატიოსანი წინასწარმეტყველისა და ნათლისმცემელისა - იოანესი. ერთი მხრივ, ვხედავთ, რომ ღმერთს ცოდვით დაცემის შემდგომაც არ წაურთმევია კაცობრიობისათვის მადლმოსილი ნიჭები, როგორც ამას 50-ე და 70-ე ფსალმუნები გადმოგვცემენ: „სულსა წმიდასა შენსა ნუ მიმიღებ ჩემგან... სულითა მთავრობისაჲთა დამამტკიცე მე“ (ფს. 50,13,14); „შენდამი განვმტკიცენ საშოჲთგან, დედის მუცლით ჩემითგან შენ ხარ ძე ჩემი მფარველი, შენდამი არს გალობაჲ ჩემი მარადის“ (ფს. 70,6). მეორე მხრივ, წმიდა წერილის სწავლების თანახმად, ადამში მთელმა კაცობრიობამ იგემა აკრძალული ნაყოფი: მისი სახით „ყოველთა შესცოდეს“ (რომ. 5,12). მხოლოდ ღმერთკაც ქრისტეთი იწყება ახალი კაცობრიობა, მან გაათავისუფლა ადამიანი ადამის ცოდვისაგან. ამიტომ ეწოდა მას „პირმშო მრავალთა შორის ძმათა“ (რომ. 8,29), ანუ კაცთა მოდგმაში პირველი, ახალი ადამი. „ყოვლადწმიდა ღვთისმშობელი დაიბადა, როგორც ყველა, ადამის ცოდვის თანაზიარად და კაცთა მოდგმასთან ერთად გაინაწილა გამოსყიდვის აუცილებლობა“⁴. მთავარანგელოზის ხარებამდე ქალწულ მარიამის უბიწო, წმიდა ცხოვრება და პირადი უცოდველობა იყო ნაყოფი მისი სულიერი შრომისა და მასზე უხვად გარდამოსული მადლისა: „ჰპოვე მადლი წინაშე ღმრთისა“ (ლკ. 1,30) - ეუბნება მას მთავარანგელოზი მოკითხვისას („ჰპოვე“ - ანუ მიაღწიე, მოიპოვე, დაიმსახურე). ყოვლადწმიდა ქალწული მარიამი კაცობრიობის საუკეთესო ნაწილმა განამზადა, როგორც ღირსეული ჭურჭელი ღმერთი-სიტყვის დედამიწაზე მოსასვლელად. სულიწმიდის გარდამოსვლამ („სული წმიდაჲ მოვიღეს შენ ზედა“ - ლკ. 1,35) სრულად განწმინდა ქალწულ მარიამის წიაღი ღმერთ-სიტყვის მისაღებად.

უნდა ვაღიაროთ, რომ თავად წინასწარი „პრივილეგიის“ პრინციპი როგორღაც არ ეთანადება ქრისტიანული აზროვნების წესს, რადგან „არა არს თუალთღებაჲ ღმრთისა თანა“ (რომ. 2,11).

რაც შეეხება ღვთისმშობლის დასაფლავების შემდგომ მისი სხეულებრივად ამაღლების შესახებ გადმოცემას, მისდამი რწმენა არსებობს მართლმადიღებელ ეკლესიაში და გამოხატულია ღვთისმშობლის მიძინების სადღესასწაულო მსახურებაში. აგრეთვე, აღმოსავლეთის პატრიარქთა 1672 წლის იერუსალიმის კრების აღსარებაში. ღირსი იოანე დამასკელი მიძინების შესახებ მე-2 სიტყვაში მოგვითხრობს, რომ როდესაც იმპერატორმა დედოფალმა პულხერიამ (V ს.) ააგო ტაძარი კონსტანტინოპოლში, სთხოვა იერუსალიმის პატრიარქს, ქალკედონის კრების მონაწილე იუბენალს, მისთვის ებოძებინა ყოვლადწმიდა ქალწულ მარიამის ნაწილები ტაძარში დასაბრძანებლად. მაგრამ იუბენალმა უპასუხა, რომ ძველი გადმოცემით ღვთისმშობელი მარიამის სხეული აყვანილ იქნა ზეცად და თან დაურთო ცნობილი ამბავი, თუ როგორ სასწაულებრივად შეიკრიბნენ მოციქულები ღვთისმშობლის დაკრძალვაზე; როგორ გაიხსნა საფლავი თომა მოციქულის მოსვლის შემდგომ და მასში სხეული არ აღმოჩნდა; და როგორ დაადგინეს მოციქულებმა, რომ მისი სხეული ზეცად ამაღლდა. საეკლესიო წერილობითი მოწმობანი მოცემულ საკითხზე, შედარებით გვიანი დროით თარიღდება (არა უადრეს VI ს.) და მართლმადიდებელი ეკლესია მათდამი მთელი თავისი პატივისცემის მიუხედავად დოგმატური ხასიათის წყაროდ არ მიიჩნევს. ეკლესიამ მიიღო გადმოცემა ღვთისმშობლის ხორციელი ამაღლების შესახებ, მაგრამ არ მიაკუთვნა და არც აკუთვნებს ამ კეთილწესიერ გადმოცემას ქრისტიანული სარწმუნოების ძირითად ჭეშმარიტებებს - დოგმატებს.

ყოვლადწმიდა ქალწულის გულის კულტი რომის ეკლესიაში

იესოს გულის თაყვანისცემასთან ერთად რომის ეკლესიამ დაადგინა და საყოველთაოდ გაავრცელა ყოვლადწმიდა ქალწულის „უბიწოდ ჩასახული გულის“ კულტი. მასზე ძირითადად იმავეს თქმა შეიძლება, რაც უკვე იესოს გულის თაყვანისცემასთან დაკავშირებით აღინიშნა.

გამოსყიდვის დოგმატი

„აი, ტარიგი ღმრთისაჲ, რომელმან აღიხუნეს ცოდვანი სოფლისანი“ (ინ. 1,29).

გადარჩენის დოგმატი - ქრისტიანობის ცენტრალური დოგმატია. ქრისტე არის გამომსყიდველი და მაცხოვარი კაცთა მოდგმისა. ძველი აღთქმა ცხადად გადმოგვცემს, რომ ადამიანების განმზადება ამქვეყნად ძე ღვთისას მოსასვლელად კაცობრიობის მთელი წინა ისტორიის მანძილზე ხდებოდა. კაცობრიობის ისტორია უფლის აღღგომისა და ამაღლების შემდგომ არის მორწმუნეთა მიერ უკვე აღსრულებული მათი გადარჩენის განხორციელება, აღქმა და შეთვისება. გადარჩენის უდიდესი საქმე დამთავრდება ან განსრულდება სამყაროს დასასრულთან ერთად. კაცობრიობის ისტორიის შუაგულს იკავებს ჯვარი და აღდგომა.

ადამიანის გონება ვერ აღიქვამს ჩვენი მაცხოვრის მიერ აღსრულებული ღვაწლის მთელს სისავსეს. არც აღწერით და არც ჩამოთვლით მას არ ძალუძს დაიტიოს ქრისტეს დედამიწაზე მსახურების სიდიადე, სივრცე, ძალა თუ მნიშვნელობა. შეუძლებელია, გაზომო მთელი ზესიმდიდრე ქრისტეს სიყვარულისა. ამ სიყვარულის ძალით ანუგეშებდა იგი დაცემულებსა და ცოდვილებს, კურნავდა სნეულებს და სასწაულებს ახდენდა, ლოცულობდა მთელს მსოფლიოზე; ბოლოს კი -კვდებოდა, როგორც უდანაშაულო მსხვერპლი და თან თავის ჯვარმცმელებს ლოცავდა. ქრისტემ თავისთავზე აიღო ამა სოფლის ცოდვანი, იტვირთა ყველა ადამიანის დანაშაული - იგი კრავია, სოფლისთვის შეწირული. ამიტომაც ვერ ვახერხებთ ჩვენთვის ჩვეული ცნებებით ავსახოთ უფალ იესო ქრისტეს მიწიერი ცხოვრებისა და ჯვარზე სიკვდილის შედეგები.

განა ძალგვიძს ფიქრებით მოვიცვათ და ყოველდღიური ცნებებით გამოვხატოთ ჩვენი გადარჩენის მთელი იკონომია?! ჩვენ ხომ სიტყვები არ გვეყოფა საღვთო საიდუმლოთა გადმოსაცემად?!

„დიდებისვმეტყველებთ მორწმუნენი მიუწვდომელსა ჯვარცმასა და გამოუთქუმელსა აღდგომასა შენსა: დღეს სიკვდილი და ჯოჯოხეთი შეიკრა, კაცთა მოდგმა უხრწნელებაში შეიმოსა“ (კვირის ცისკრის მეორე საგალობელის შემდგომი საკითხავი, ხმა 3).

მაგრამ, როგორც მოციქულთა ნაწერებიდან ვხედავთ, მათთვის სრულიად ცხადი იყო ჩვენი სარწმუნოების გულის - გადარჩენის ჭეშმარიტების არსი. მასზე აფუძნებდნენ ისინი მთელს თავიანთ მოძღვრებას, ხსნიდნენ ყველა მოვლენას ადამიანის ცხოვრებაში, ამ ჭეშმარიტებაზე ამყარებდნენ ეკლესიისა და მთელი სამყაროს შემდგომ ბედს.

მოციქულები განუწყვეტლივ გვახარებენ ამის შესახებ, ზედმიწევნითი ახსნის გარეშე ხშირად იუწყებიან ქადაგებებსა თუ ნაწერებში, რომ ქრისტემ ჩვენ გამოგვიხსნა (ტიტ. 3,5); იყენებენ ნაირგვარ გამოთქმას: „ქრისტემან ჩუენ მოგვიყიდნა წყევისა მისგან რჯულისა“ (გალ. 3,13); ქრისტემ „განგვამართლა“ ჩუენ, „რამეთუ სასყიდლით სყიდულ ვართ (I კორ. 6,20); ქრისტემ „ცოდვანი ჩვენნი წარხოცნა“ და „იგი არს მიმტევებელი ცოდვათა ჩუენთაჲ“ (I ინ. 2,2); მანვე „შეგვარიგა ღმერთთან“; იგი არის „ტარიგი ღმრთისაჲ, რომელმან აღიხუნეს ცოდვანი სოფლისანი“ (ინ. 1,29); ის არის ერთადერთი „სჯულმდებელი“ (ებრ. 8,6); მან „აღხოცა ჩუენთვის ხელით წერილი ბრძანებით... და აღიღო შორის და შემსჭუალა ჯუარსა“ (კოლ. 2,14); „მან ჩუენთვის შეჰფიცა“; „უკეთუ მტერ რაჲ ვიყვენით, დავეგენით ღმერთსა სიკუდილითა ძისა მისისაჲთა“ (რომ. 5,10): „მისი სისხლით ვართ განწმენდილნი“. ამ და სხვა თავისუფლად შერჩეულ გამონათქვამებში მოციქულებმა გამოხატეს გადარჩენის ჭეშმარიტება, რაც მათთვის აშკარა იყო. იგი მარტივად და გასაგებად აღწევდა მოციქულთა ბაგეებიდან მორწმუნეთა გულებში, რათა მათაც სცოდნოდათ, თუ „რაჲ-იგი არს განგებულებაჲ იგი საიდუმლოჲსა მის დაფარულისაჲ საუკუნითაგან ღმრთისა თანა, რომელმან ყოველივე დაჰბადა იესუ ქრისტეს მიერ“ (ეფ. 3,9). ამიტომ მივმართოთ მოციქულთა სწავლებას.

მოციქულთა სწავლებით განსაკუთრებით ყურადსაღებია, განვასხვაოთ ძველი ადამიანის გადარჩენის ფაქტი ზოგადად (რაც უკვე აღსრულდა) იმ ჭეშმარიტებისგან, რომლის თანახმადაც, აუცილებელია ნაწყალობევი გადარჩენის პირადი აღქმა და შეთვისება თითოეული მორწმუნის მიერ, და რომ ცხონება დამოკიდებულია თავად ადამიანის ძალისხმევაზე. „რამეთუ  მადლითა ხართ გამოხსნილ სარწმუნოებისა მიერ და ესე არა თქუენგან, არამედ ღმრთისა ნიჭი არს“ (ეფ. 2,8) - წერს პავლე მიციქული და გვასწავლის: „შიშით და ძრწოლით თჳსსა ცხორებასა იქმოდეთ“ (ფილიპ. 2,12).

გადარჩენიო ადამიანი ღმერთში მარადიულ ცხოვრებას, ზეციური სამეფოს მკვიდრობას მოიპოვებს, ამასთან, „ყოველსა მეძავსა და არაწმიდასა და ანგარსა... არა აქუს მკვიდრობა სასუფეველსა ქრისტესსა და ღმრთისასა“ (ეფ. 5,5: გამოცხ. 21,27). ღმერთი ნათელია და არა არს ბნელი მასში. ღვთის სასუფეველში შემსვლელი უნდა იყოს შვილი ნათლისა. ამიტომ არის აუცილებელი იქ დასამკვიდრებლად სულის სისუფთავე, სიწმიდით შემოსვა, „რომლისა თჳნიერ ვერვინ იხილოს უფალი“ (ებრ. 12,14).

ძე ღვთისა მოვიდა ამა სოფლად, რათა, ერთი მხრივ, ამგვარი სისავსით გაეხსნა გზა კაცობრიობის გადასარჩენად და თითოეული ჩვენგანის გული ღვთის სასუფევლის მისაღებად წარემართა; და, მეორე მხრივ, რათა დახმარებოდა და განემტკიცებინა ცხონების გზაზე მავალნი პირადი სულიერი სისუფთავისა თუ სიწმიდის მოპოვებაში. პირველი მხარე მთლიანად აღასრულა ქრისტემ. მეორე, მართალია, თავად ჩვენზეა დამოკიდებული, მაგრამ მისი განხორციელება ხდება სულიწმიდაში ქრისტეს მადლის მოქმედებით.

გადარჩენის საერთო იკონომია

სამყაროს მდგომარეობა მაცხოვრის მოსვლის წინ

ჯერ კიდევ ძველი აღთქმის წინასწარმეტყველთა წიგნებსა და ნაწილობრივ დავითის ფსალმუნებში, რჩეული ებრაელი ერი და მისი სახით კი მთელი კაცობრიობა მოხსენებულია, როგორც „საღვთო ნარგავები“, საღვთო ვენახი, რომელმაც ნაყოფი უნდა გამოიღოს. უფალი იცავს და უფრთხილდება თავის ნარგავებს და ელის მისგან ნაყოფს. მაგრამ როგორც მოექცეს ხეხილის ბაღს, როდესაც იგი ნაყოფს არ იძლევა და სნეულება შეჰრია? გაუფრთხილდეს მაშინაც, როცა ის თავის დანიშნულებას აღარ ამართლებს?

„ცული ძირთა თანა ხეთასა ძეს, ყოველმან ხემან, რომელმან არა გამოიღოს ნაყოფი კეთილი, მოეკუეთოს და ცეცხლსა დაედვას“ (მთ 3,10) - აფრთხილებღა და ამხელდა წმ. იოანე ნათლისმცემელი უფლის მოსვლის წინ.

უფალმა ამ საკითხზე საუბრისას მოწაფეებს შესთავაზა იგავი ლეღვის ხის შესახებ: „ლეღჳ ვისმე ედგა ნერგი სავენაჴესა თჳსსა, მოვიდა და ეძიებდა ნაყოფსა მისგან და არა ჰპოვა. და რქუა ვენაჴისა-მოქმედსა მას: ესერა სამი წელი არს, ვინაგთგან მოვალ ღა ვეძიებ ნაყოფსა ლეღუსა ამას შინა და არა ვჰპოვებ. მოკუეთე ეგე, რაჲსათჳს ქუეყანაჲცა დაუპყრიეს უქმად? ხოლო მან მიუგო და რქუა: უფალო, უტევე ეგე ამასცა წელსა, ვიდრემდე მოუთოჴნო მას გარემო და სკორე დაუდვა, ყოს ხოლო თუ ნაყოფი: უკეთუ არა, მერმე მოჰკუეთე იგი“ (ლკ. 13,6-9).

ამ ლეღვის ხეს წააგავდა ენაყოფო კაცთა მოდგმა. ერთხელ იგი უკვე გაანადგურა წარღვნამ. ახლა თავად განიმზადა მარადიული ცხოვრებისა და ღვთის სასუფევლის დაკარგვა, რადგან არ შეასრულა თავისი დანიშნულება და ბოროტებაში დაინთქა.

„არა ჴელ-ეწიფებისა მეკეცესა მას თიჴისა მის მისვე შეზელილისაგან შესაქმედ... უკუეთუმცა უნდა ღმერთსა ჩუენებად რისხუაჲ თჳსი და უწყებად ძალი თჳსი, რომელ დაუთმენიეს მრავლითა სულგრძელებითა ჭურთა მათ ზედა რისხვისაჲთა, განმზადებულთა წარსაწყმედელად, და რაჲთა აჩუენოს სიმდიდრე იგი დიდებისა მისისაჲ ჭურთა მათ ზედა წყალობისათა, რომელნი-იგი წინაჲსწარ განჰმზადნა სადიდებლად“ (რომ. 9,21-23).

კაცობრიობის საუკეთესო წარმომადგენლებმა გააცნობიერეს თავიანთი შეუსრულებელი მოვალეობა და ადრინდელი თაობების მძიმე ვალი. კაცთა მოდგმა ვალდებული იყო, მაგრამ ვალს ვერ იხდიდა. ამან გამოიწვია მასში დანაშაულის შეგრძნება და დამნაშავეობის დამთრგუნველი განცდა, რაც ყველაზე მძაფრად ებრაელ ხალხში გამოჩნდა. ადამიანები მსხვერპლშეწირვით ცდილობდნენ ცოდვათა წარხოცას, ღმერთს უძღვნიდნენ საუკეთესოს, რაც გააჩნდათ. მაგრამ მსხვერპლშეწირვას ადამიანების ზენობრივი გარდაქმნა არ შეეძლო.

მოვიყვანთ ნაწყვეტს წმ. მართალ იოანე კრონშტადტელის სიტყვიდან უფლის ჯვართამაღლების დღესასწაულთან დაკავშირებით: „ჩავწვდეთ ჯვრის საიდუმლოს შინაარსს... უფლის უცვლელი, პირუთვნელი სამართლით სოფელი ანუ კაცთა მოდგმა განწირული იყო მარადიული სიკვდილისათვის, წამებისათვის, რომ ძე ღვთისა კეთილნებობითა და უკიდეგანო სახიერებით არ გამხდარიყო შუამავალი და გამომსყიდველი დამნაშავე, წაბილწული, ცოდვიანი და გახრწნილი კაცობრიობისა. კაცთა მოდგმა, კაცთა მკვლელის - გველის ვერაგობამ ებედურებისა და დაღუპვის საშინელ უფსკრულში გადაჩეხა. შესაძლებელი რომ გამხდარიყო ადამიანების შერიგება და გამოსყიდვა, საჭირო შეიქნა ძე ღვთისას გარდამოსვლა ამა სოფლად. მას უნდა მიეღო კაცობრივი სხეული და სული, გამხდარიყო ღმერთკაცი, რათა თავისი პიროვნებით, თავისი კაცობრივი ბუნებით სრულად აღესრულებინა ღვთის სამართალი, რომელიც კადნიერად დაარღვია ადამიანურმა უსამაროლობამ. მას იოტამდე უნდა აღესრულებინა საღვთო რჯული, გამხდარიყო უდიდესი მართალი უსამართლო კაცობრიობის სანაცვლოდ, ესწავლებინა ადამიანებისათვის სიმართლე, ყოველგვარი ცოდვის მონანიება და სინანულის ნაყოფის მიღება. მან ეს აღასრულა, იგი იყო სრულიად უცოდველი - ერთიანი, სრული, ღმერთთან ჰიპოსტასურად შეერთებული კაცი“⁵.

სამყაროს საყოველთაო ხსნა ქრისტეში

როგორ განხორციელდა მთელი კაცობრიობის არსებობის განმართლება და რაში მდგომარეობს იგი? განხორციელდა ღვთის განკაცებით, უფალ იესო ქრისტეს ცხოვრების ყველა მოვლენასთან ერთად. სიწმიდის ნათელი მოეფინა დედამიწას. ყოვლადუბიწო, ყოვლადწმიდა ქალწულ მარიამის - ღვთისმშობლის სახით განიწმიდა მთელი კაცობრიობა. იორდანეში მაცხოვრის ნათლისღებისა და მისი ამქვეყნიური ცხოვრების კვალდაკვალ განიწმიდა თავად დედამიწის ბუნება. იესო ქრისტეს მიერ სახარების სწავლებამ და მისმა გულმოწყალებამ ისეთი ძალით აღანთო რწმენა და სიყვარული მოწაფეთა გულებში, რომ მათ მიატოვვს ყველაფერი და გაჰყვნენ მას. ყველაზე მძაფრად ჯვარზე ნებით სიკვდილში ჩანს ქრისტეს „უაღმატებულესი“ სიყვარული. ამის შესახებ პავლე მოციქული მოგვითხრობს: „სიყუარული ღმრთისაჲ განფენილ არს გულთა შინა ჩუენთა სულითა წმიდითა, რომელი იგი მოცემულ არს ჩუენდა. რამეთუ ქრისტე, ვიდრე-იგი ჩუენ უძლურ-ღა ვიყვენით, ჟამთა ოდენ უღმრთოთათჳს მოკუდა. რამეთუ ძნიად ვინმე მართლისათჳს მოკუდის, ხოლო კეთილისათჳს, ვინ უწყის, ნუუკუე და იკადრისცა ვინმე სიკუდილი. ხოლო გამოაცხადა თჳსი იგი სიყუარული ჩუენდა მომართ ღმერთმან, რამეთუ ვიდრე იგი ცოდვილ-ღა ვიყვენით, ქრისტე ჩუენთვის მოკუდა“ (რომ. 5,5-8). ამრიგად, მიღწეულ იქნა, რომ ჩვენ - მტერნი „დავეგენით ღმერთსა სიკუდილითა ძისა მისისაითა“ (რომ. 5,18): „ერთისა მის სიმართლისათჳს ყოველთა კაცთა ზედა განსამართლებელად ცხორებისა“ (რომ. 5,18). აი, რატომ არის, რომ პავლე მოციქული თავის ღმრთივსულიერ ნაწერებში ასე ხშირად აერთიანებს ან ურთიერთშემცვლელად იყენებს სიტყვებს: „ჩვენ ქრისტეს სიყვარულით ვართ გამოხსნილნი“ და „ჩვენ გამოხსნილი ვართ ქრისტეთი, ან მისი სიკვდილით ან სიმართლით“ - ყველა ამ ფრაზაში გამოიხატება ქმედითი, გულმოწყალე თანამგრძნობი, კაცთმოყვარე, თვითშემწირველი სამსხვერპლო სიყვარული ღვთისა.

ა. სამყაროს საყოველთაო გადარჩენის ეს იკონომია, ახალი აღთქმის წმიდა წერილში გადმოცემულია მსგავსი მნიშვნელობის ისეთი სიტყვებით, როგორებიც არის: განმართლება, შერიგება, გამოსყიდვა, ლმობიერყოფა, მიტევება, გამოხსნა. აი, ზოგიერთი ფრაზა, რომელიც საყოველთაო გადარჩენის იკონომიას ეხება:

„აჰა, ტარიგი ღმრთისაჲ, რომელმან აღიხუნეს ცოდვანი სოფლისანი“ (ინ. 1,29).

„იგი არს მიმტევებელი ცოდვათა ჩუენთაჲ და არა ხოლო ცოდვათა ჩუენთაჲ, არამედ ყოვლისა სოფლისათაჲ“ (I ინ. 2,2).

„ყოველთათჳს მოკუდა, რაჲთა ცხოველნი იგი არღარა თავთა თჳსთათჳს ცხოველ იყუნენ, არამედ მათთჳს მომკუდარისა და აღღგომილისა“ (2 კორ. 5,15).

„ერთ არს ღმერთი და ერთ არს შუამდგომელ ღმრთისა და კაცთა, კაცი იესუ ქრისტე, რომელმან მისცა თავი თჳსი საჴსრად ყოველთა საწამებელად ჟამთა თჳსთა“ (I ტიმ. 2,5-6).

„ვესავთ ღმერთსა ცხოველსა, რომელ არს მაცხოვარი ყოველთა კაცთაჲ, უფროჲსღა მორწმუნეთაჲ“ (I ტიმ. 4,10).

ბ. გარდა ამისა, ქრისტეს სიკვდილით და მისი ჯოჯოხეთში ჩასვლით მოხდა გარდაცვლილ პირველმშობელთა, წინასწარმეტყველთა და ქრისტიანობამდელი სამყაროს მართალთა სულების გამოხსნა (I პეტ. 3,19-20; 4,6; ეფ. 4,8-10). ამიტომ ენიჭება უფლის ჯვარს განსაკუთრებული მნიშვნელობა ძველი აღთქმის სამყაროსათვის, რაც ქრისტეს ჯვარზე სიკვდილთან არის დაკავშირებული. ქრისტე აღესრულა ჯვარზე: „რაჲთა სიკუდილითა მოიწიოს გამოსახსრად პირველისა მის სჯულისა გარდასრულთა“ (ებრ. 9,15). ჩვენს მართლმადიდებლურ საკვირაო საგალობლებში ჩადებულია ასეთივე საიდუმლო, ჭეშმარიტი შინაარსი ჯოჯოხეთზე გამარჯვებისა და სულთა გამოხსნისა: „დღეს აღსდეგ საფლავისაგან, მოწყალე, და გამომიხსნენ ჩუენ ბჭეთაგან სიკუდილისათა, დღეს ადამს უხარის, და განცხრების ევა, წინასწარ-მეტყველთა თანა და მამათ მთავართა, რამეთუ აღსდეგ შენ, ცხოვრების მომცემელო, და ჩუენ შენ თანა აღმადგინენ საფლავთაგან, ქრისტე ღმერთო დიდება შენდა“ (კვირის კონდაკი, ხმა 3).

გ. ჯოჯოხეთიდან გამოხსნით, აგრეთვე, მოიხსნა ის წყევლა, რომელიც, ძველი აღთქმის წერილის თანახმად, დაედოთ სამოთხიდან განდევნილ ადამსა და ევას და მათ შთამომავლობას (შესაქ. 3) და მოსეს წყევლა, რომელიც მიცემული რჯულის ჯიუტად უარმყოფელებისკენ იყო მიმართული (მეორე რჯ. 28).

პიროვნული გარდაქმნა და ახალი ცხოვრება ქრისტეში

საღვთო საყოველთაო იკონომიის იდეიდან პირად გადარჩენაზე ყურადღების გადატანისკენ ცხადად მოუწოდებს პავლე მოციქულის შემდგი სიტყვები: „რამეთუ ღმერთი იყო ქრისტეს თანა, სოფელი დააგო თავსა თჳსსა და არა შეურაცხნა მათ ცოდვანი მათნი, და დადვა ჩუენ თანა სიტყუაჲ იგი დაგებისაჲ. ჩუენ ... გევედრებით ქრისტესთვის: დაეგენით ღმერთსა“ (2 კორ. 19-20).

ზემომოყვანილი ტექსტიდან ვხედავთ, რომ ადამიანის პირადი გადარჩენის იდეა წმიდა წერილში ჩვეულებრივ იმავე ტერმინებითა და სიტყვებით (მაგ. განმართლება, გამოსყიდვა, შერიგება) გამოიხატება, როგორც სამყაროს გადარჩენის საკითხი, ამ ცნების ფართო გაგებით. ოღონდ სიტყვები აქ უფრო ვიწრო მნიშვნელობით არის გამოყენებული - მოციქულები ამჯერად ლაპარაკობენ ადამიანებზე, რომლებმაც იწამეს ქრისტე და მიიღეს წმიდა ნათლობა. გადარჩენის ორივე სახის გამომხატველი საერთო ფრაზების მაგალითებად გამოდგება:

„წყალობითა თჳსითა მიჴსნნა ჩუენ, ბანითა მით მეორედ შობისაჲთა და განახლებითა სულისა წმიდისაჲთა... რაჲთა განვმართლდეთ მადლითა მით მისითა და მკჳდრ ვიქმნნეთ სასოებასა მას ცხორებისა საუკუნოჲსასა“ (ტიტ. 3,5,7).

„ნუ შეაწუხებთ სულსა წმიდასა ღმრთისასა, რომლითაჲცა-იგი აღიბეჭდენით დღედ გამოჴსნისა“ (ეფ. 4,30). - ანუ იგულისხმება ნათლისღებისა და სულიწმიდის ბეჭდის მიღების დღე.

მაგრამ პირად გადარჩენაზე გამონათქვამებს შორის ცენტრალურ ადგილზე დგას ცნება „ქრისტეში აღდგომა“. ნათლისღების საიდუმლოთი ხდება პირადი აღდგომა ქრისტეში - „მის თანა დაეფლენით ნათლისღებითა მის“ (კოლ. 2,12).

პეტრე მოციქულის სიტყვებით: „თქუენცა გაცხოვნებს ნათლისღება ... აღდგომითა იესუ ქრისტესითა“ (I პეტ. 3,21). მოციქულის ეს ეპისტოლე სხვა არაფერია, თუ არა ქადაგება ქრისტეს აღდგომაზე.

მოციქულთა ნაწერებში წყლით ნათლისღებას ასევე ეწოდება ახალი დაბადება, შვილება, განწმენდა. „არამედ განიბანენით, არამედ განიწმიდენით, არამედ განჰმართლდით სახელითა უფლისა იესუჲსითა“ (I კორ. 6,11); „რაოდენთა ქრისტეს მიმართ ნათელ-იღეთ, ქრისტე შეიმოსეთ“ (გალ. 3,27).

აქედან ცხადი ხდება, რომ ჯვარი და უფლის აღდგომა განუყოფელია გამოსყიდვის საიდუმლოში. ამ ჭეშმარიტებას სრულად იტევს აღდგომის საგალობლები. მათში იკვეთება ქრისტეს აღდგომის მნიშვნელობა სამყაროსთვის, აღიარებულია მისი ძალა არა მხოლოდ ქრისტიანის პირად გადარჩენაში, არამედ მთელი მსოფლიოს სრული, საბოლოო განმართლების საქმეში: „პასქა უხრწნელი, მხსნელი სოფლისა“ (აღდგომის ეკაპოსტილარიუმი). ჯვრის ძალით განიწმიდა სოფელი ცოდვისაგან შეურიგდა ღმერთს. აღდგომამ ახალი ცხოვრება მოიტანა ამა სოფლად.

ჯვრისა და აღდგომის განუყოფელ კავშირს მოციქულები ჩვეულებრივ ერთი ცნებით გამოხატავენ. ეს არის „გამოსყიდვა“ (საღვთისმეტველო ტერმინოლოგიაც მას ამავე მნიშვნელობით ხმარობს), რაც პირდაპირ აღნიშნავს „გამოსასყიდს“, „საფასურის გადახდას“. ეს საკმაოდ ნათელი და ცოცხალი ცნება ყველასთვის გასაგებად ხელმისაწვდომია. მაგრამ ამ სიცხადემ ხელი ვერ შეუშალა კითხვების წარმოშობას, რომლებიც არსობრივად გადარჩენასაც კი არ ეხებიან (მით უმეტეს, რომ ტერმინს მხოლოდ სიმბოლური, ალეგორიული დატვირთვა აქვს). შემდგომი კითხვების თავიდან ასაცილებლად წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი სიტყვა „გამოსყიდვის“ აზრს შემდეგნაირად განსაზღვრავს:

„ჩვენთვის დათხეული ეს დიადი და ყოვლად ჩინებული სისხლი ღმრთისა, მღვდელთმთავრისა და მსხვერპლისა ვისთვის და რისთვის დაიღვარა? ჩვენ, მაცდურის ტყვეობაში ჩავარდნილები, ცოდვას მივეყიდეთ და გემოთმოყვარების ფასად დაზიანება შევიძინეთ. თუ გამოსასყიდს დამატყვევებელს უხდიან, მაშინ ისმის კითხვა, ვის და არა მიზეზით გადაუხადეს ასეთი საფასური? თუ მაცდურს, ეს ხომ შეურაცხმყოფელია! გაიძვერა იღებს გამოსასყიდ ფასს არა მარტო ღვთისაგან, არამედ იღებს თავად ღმერთს. მტანჯველი იღებს იმდენად განუზომელ საფასურს, რომ ალბათ, სამართლიანი იქნებოდა ჩვენი დანდობა მისგან! თუ ეს საფასური მამა ღმერთს ეკუთვნის, გაუგებარია, როგორ? ჩვენ მის ტყვეობაში არ ვყოფილვართ. თანაც რა მიზეზით უნდა იყოს სათნო მხოლოდშობილი ძის სისხლი მამისათვის, რომელმაც არ მიიღო მამის მიერ ისააკის მსხვერპლად შეწირვა და ადამიანის მსხვერპლი ცხვრით შეცვალა? აქედან ჩანს, რომ მამა იღებს (მსხვერპლს), არა იმიტომ, რომ ითხოვს ან სჭირდება იგი. ამას ღმერთი განგებულებით აკეთებს, რადგან ადამიანს სჭირდებოდა განწმენდა. ამისთვის ღმერთი უნდა განკაცებულიყო, მას თავად უნდა გამოვეხსენით, ეძლია მტანჯველი და ავეყვანეთ თვისთან. შუამავლად ძე [მოავლინა], რომელიც ყველაფერში დაემორჩილა მამას და ყოველივე მოაწყო მის პატივსაცემად“⁶.

 წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველის ამ საღვთისმეტყველო მსჯელობაში სრულად იკვეთება პეტრე მოციქულის პირველ ეპისტოლეში გატარებული იდეა: „იხსნენით თქუენ ამაოჲსა მისგან მამათა მოცემულისა სლვისა... პატიოსნითა სისხლითა, ვითარცა ტარიგისა უბიწოჲსა და უმანკოჲსა ქრისტესითა, წინაჲსწარ უწყებულისა უწინარეს სოფლისა დაბადებისა, ხოლო გამოჩინებულისა უკანაჲსკნელთა ამათ ჟამთა თქუენთათჳს“ (I პეტ. 1,18-20).

ცნების „გამოსყიდვა“ საღვთისმეტყველო განმარტებისთვის დიდი მნიშვნელობა ენიჭება მსგავსი შინაარსის ბერძნული სიტყვების ფილოლოგიურ ანალიზს.

ახალი აღთქმის ბერძნულ ტექსტში ამ ცნებას ორი სიტყვა შეესაბამება და თითოეულ მათგანს თავისი განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს. პირველი არის απολύτρωσις - სასყიდელი. მაშინდელი მსოფლიო ადამიანების გამოსყიდვის სამ ფორმას იცნობდა. ბერძნული ლექსიკონების მიხედვით, ესენია: ტყვეობიღან გამოხსნა, საპრყობილიდან გამოყვანა (მაგ., ვალების გასტუმრებით) და მონობიდან გამოსყიდვა. მოციქულები ამ სიტყვის გამოყენებით ცდილობენ გამოხატონ ქრისტეს ჯვართან დაკავშირებული ჩვენი გადარჩენის აღსრულების მომენტი - ცოდვის სამყაროდან, ეშმაკის ძალისა და წყევისაგან განთავისუფლებისა და ჯოჯოხეთის ბორკილებიდან მართალთა დახსნის ჟამი. ცოდვის ტყვეობიდან, ჯოჯოხეთიდან და ეშმაკისაგან გამოხსნა - ეს „გამოსყიდვის“ სამი ერთნაირი ფორმაა.

მეორე სიტყვა αγοράξω აღნიშნავს „თავისთვის ყიდვას“ (იხ. მთ. 13,44,46; 14,15; 21,12; 25,9,10; 27,7; მრკ. 6,36-37; 11,15; 15,46; 16,1; ლკ. 9,13; 14,18,19; 17,28; 22,36; ინ. 4,8; 6,5; 13,29; I კორ. 6,30; გამოცხ. 3,18; 13,17; 18,11), ბაზრობაზე ყიდვას (αγορα - სავაჭრო უბანი იხ. მთ. 11,16; 20,3; 23,7; მრკ. 5,56; 7,4; 12,38; ლკ. 7,32; 11,43; 20,46; საქმენი 16,19; 17,5,17)). ეს ტერმინი მხოლოდ მორწმუნე ქრისტიანების მისამართით გამოიყენება. ამ შემთხვევაში მას განსაკუთრებით მდიდარი დატვირთვა აქვს. იგი ზმნური ფორმითა და მსგავსი მნიშვნელობით სამჯერ გვხვდება მოციქულთა ნაწერებში (იხ. აგრეთვე გალ. 3,13; 4,5; 2 პეტ. 2,1; გამოცხ. 14,3,4):

„არა უწყითა, რამეთუ ხორცნი ეგე თქუენნი ტაძარნი თქუენ შორის სულისა წმიდისანი არიან, რომელ-ეგე გაქუს ღმრთისაგან, და არა ხართ თჳსთა თავთანი? რამეთუ სასყიდლით სყიდულ ხართ“ (I კორ. 6,19-20).

„სასყიდლით სყიდულ ხართ, ნუ იქმნებით მონა კაცთა“ (I კორ. 7,23).

„დაიკალ და გჳყიდენ ჩუენ ღმრთისა სისხლითა შენითა“ (ზეციური გალობა კრავისადმი - გამოცხ. 5,9).

ეს ზმნა ყველგან აღნიშნავს, რომ ქრისტემ ჩვენ თავისთვის გვიყიდა, რათა მთლიანად მისი საკუთრება ვყოფილიყავით, ისე როგორც მონები ეკუთვნიან პატრონს. ჩვენ გვმართებს დაფიქრება იმ სიღრმეზე, რისი გამოხატვაც მოციქულებმა ამ სიტყვით სცადეს.

ერთი მხრივ, სახელი „ქრისტეს მონები“ აღნიშნავს, საკუთარი თავის სრულ, უპირობო გადაცემას მორჩილებაში მისდამი, ვინც ყველა გამოგვისყიდა. ზუსტად ამას გრძნობდნენ მოციქულები, ეს რომ ირწმუნო, საკმარისია, წაიკითხო რამდენიმე სამოციქულო თხზულების დასაწყისი მუხლები, სადაც პირველივე სიტყვებში ისინი თავიანთ თავს მონებს (ან მსახურებს, ბერძნ. δούλος) უწოდებენ: „სვიმონ-პეტრე, მონაჲ და მოციქული იესუ ქრისტესი“ (2 პეტ. 1,1); „იუდა, იესუ ქრისტეს მონაჲ და ძმა იაკობისი“ (იუდ. 1,1); „პავლე, მონაჲ იესუ ქრისტესი, ჩინებული მოციქული“ (რომ. 1,1); „პავლე და ტიმოთე, მონანი იესუ ქრისტესნი“ (ფილიპ. 1,1). მოციქულთა სწავლებით ჯეროვანია, ასეთი თვითშეგნება გააჩნდეს ყოველ მორწმუნეს, წმიდა ეკლესია საღვთისმსახურო ენაზე, ყოველთვის უწოდებდა და უწოდებს თავის წევრებს, აგრეთვე, „ღვთის მონებს“ (მსახურებს).

მაგრამ არსებობს მეორე მხარეც: თავის უკანასკნელ საუბარში მაცხოვარი ასე მიმართავს მოწაფეებს: „თქუენ მეგობარნი ჩემნი ხართ, უკუთუ ჰყოთ, რომელსა ესე გამცნებ თქუენ“ (ინ. 15,14) და იქვე მათ მოუხმობს „შვილებო!“ (ინ. 13,33); „ვითარცა შემიყუარა მე მამამან, მეცა შეგიყუარენ თქუენ“ (ინ. 15,9). მოციქულებიც ასწავლიან: „მიგიღებიეს სული იგი შვილებისაჲ“ (რომ. 8,15); „ვართ შვილნი ღმრთისანი, ხოლო უკუეთუ შვილ, მკჳდრცა, მკჳდრ ღმრთისა თანა და თანა-მკვდრ ქრისტესა“ (რომ. 8,16-17). წმ. იოანე მოციქული, ვინც თავი მიაყრდნო ქრისტეს მკერდზე, შთაგონებით ღაღადებდა: „საყუარელნო, აწ შვილნი ღმრთისანი ვართ და არღარა გამოჩინებულ არს, რაჲ ყოფად ჴართ. გარნა ვიცით, რამეთუ უკუეთუ გამოცხადნეს, მსგავსად მისსა ვიყვნეთ, რამეთუ ვიხილოთ იგი, ვითარცა იგი არს“ (I ინ. 3,2).

„რამეთუ განმწმედელი იგი და განწმედილი იგი ერთისაგან არიან ყოველნი“, ამიტომაც უწოდებს ქრისტე განწმედილებს თავის „ძმებს“ (ებრ. 2,11). და რაც ყველაზე მთავარია, ის არის „წინამძღუარი ცხორებისა ჩუენისაჲ“ (ებრ. 2,10), ახალი აღთქმის მღვდელთმთავარი: „ჯერ იყო მისა ყოვლითავე ძმათა მსგავსებაჲ, რაჲთა მოწყალე ექმნეს და სარწმუნო მღდელთმოძღუარ ღმრთისა მიმართ, რაჲთა ულხინებდეს ცოდვათა ერისათა. რამეთუ რომლითა-იგი ივნო თავადმან და გამოიცადა, ძალ-უც, რომელნი-იგი განიცადებოდიან, მათდაცა შეწევნაჲ“ (ებრ. 2,17-18). ჩვენ მისგან გამოვითხოვთ ცოდვათა მიტევებას, რადგან ზეციური მამა თავად არავის განსჯის - მან სამსჯავრო სრულად გადასცა ძეს. ამით ყველას მიეცა შესაძლებლობა, ემსახურონ როგორც მამას, ისე ძეს. თავად ქრისტემ ამაღლების წინ განაცხადა: „მომეცა მე ყოველი ხელმწიფებაჲ ცათა შინა და ქუეყანასა ზედა“ (მთ. 28,18). აი, რატომ არის თითქმის ყოველი ჩვენი ლოცვა - აღვლენილი ჩვენთვის, ჩვენი წინაპრებისა თუ ძმების, ცოცხალთა თუ მკვდართა მოსახსენიებლად მიმართული ძე ღვთისადმი. ჩვენ ღვთის სახლში ვიმყოფებით, და ამასთანავე, ქრისტეს სახლში ვართ. ამიტომაც არის ამ სახლის ყველა ზეციურ წევრთან ურთიერთობა ჩვენთვის ადვილი, სიხარულის მომტანი და გადამრჩენი. ყოვლადწმიდა ღვთისმშობელი, მოციქულები, წინასწარმეტყველნი, მოწამენი, იერარქები და ღირსი მამანი - აი, ერთიანი ეკლესია ცათა შინა და ქუეყანასა ზედა. ამისთვის გამოგვისყიდა ქრისტემ.

ასეთია დიადი შედეგები ქრისტეს მიერ ჩვენი გამოსყიდვისა, რომელაც აღსრულდა ჯვარზე და ქრისტეს აღდგომით დაიბეჭდა! ამასვე მიანიშნებს „ახალი გალობა“ საყდარზე მჯდომი კრავის წინაშე, რომელიც მოციქულ იოანე ღვთისმეტყველს გამოცხადებით ეუწყა: „დაიკალ და გვიყიდენ ჩვენ ღმრთისა სისხლითა შენითა“ (გამოცხ. 5,9). ჩვენ ღვთისათვის გამოგვისყიდეს.

ამიტომ ნუ შეგვაშფოთებს, როდესაც ვაკვირდებით მსოფლიოს სავალალო სულიერ მდგომარეობას. ვიცით, რომ ეკლესიის შვილები გამოხსნილნი არიან ქრისტეს მიერ და რომ უკვე აღსრულდა სამყაროს გადარჩენა (ამ სიტყვის ფართო ესქატოლოგიური მნიშვნელობით). როგორც მოციქული გვასწავლის: „რამეთუ სასოებით ვცხონდებით. ხოლო სასოებაჲ ხილული არა არს სასოება, რამეთუ რომელსა-იგი ვინმე ხედავნ, რასადა-მე ესავნ? ხოლო ჩუენ, რომელნი არა ვხედავთ, ვესავთ, რამეთუ მოთმინებითა მოველით“ (რომ. 8,24-35). მსოფლიოს სულიერი ძალები შესაძლოა დაფარულია, მაგრამ ისინი არ დაშრეტილა. ქრისტეს ეკლესიის ზეციური და მიწიერი სხეული იზრდება და საიდუმლოებით მოცული დღისკენ მიჰყავს სამყარო; ამ დღეს მოხდება გამარჯვების მომტანი და დიდებული გამოცხადება ძისა კაცისა და ძისა ღვთისა. დიადი და მართალი სამსჯავროს შემდგომ გაცხადდება სამყაროს განახლება და გარდასახვა, ხოლო ტახტზე მჯდომარე ღმერთი ბრძანებს: „აჰა, ესერა ყოველსავე ახალვყოფ“ (გამოცხ. 21,5) და იქნება ახალი ცა და ახალი მიწა, ამინ!

შუა საუკუნეების დასავლეთის საღვთისმეტყველო მეცნიერების მიდგომით, გამოსყიდვის ჭეშმარიტების განმარტება გართულდა და არაერთმნიშვნელოვანი გახდა. მოციქულთა ხატოვანი გამოთქმები რომაულმა კათოლიციზმმა სიტყვასიტყვით გაიგო და მეტად ვიწრო მნიშვნელობა მიანიჭა - მან „გამოსყიდვა“ განმარტა, როგორც „დაკმაყოფილება“, „სატისფაქცია“. ანუ ეს ნიშნავს ღმერთის დაკმაყოფილებას შეურაცხყოფისთვის, უფრო ზუსტად „ღმერთის (წმიდა სამების სახით) დაკმაყოფილებას მისთვის ადამის ცოდვით მიყენებული შეურაცხყოფისათვის“. აშკარაა, რომ ამგვარ შეხედულებას საფუძვლად უდევს ლათინთა თავისებური სწავლება პირველქმნილ ცოდვაზე, რომლის თანახმადაც, ადამის ცოდვით დაცემით ადამიანმა „უსაზღვროდ შეურაცხყო“ ღმერთი და მისი რისხვა გამოიწვია. საჭირო გახდა დანაშაულის მოსახსნელად და ღმერთის გულის მოსალბობად მისი სრული დაკმაყოფილება. ეს აღასრულა მაცხოვარმა ჯვარზე სიკვდილით, რითაც ღმერთი უსაზღვროდ და სრულად დაკმაყოფილდა.

გამოსყიდვის ეს ცალმხრივი განმარტება დღევანდლამდე გამეფებულია ლათინთა ღვთისმეტყველებაში. პროტესტანტიზმში მან უკურეაქცია გამოიწვია, რასაც მოგვიანებით სექტების მიერ გამოსყიდვის დოგმატის სრული უარყოფა მოჰყვა და ქრისტეს ცხოვრებისა და ჯვარზე სიკვდილის მნიშვნელობას მხოლოდ მორალური, სამაგალითო - სასწავლო დატვირთვა მიენიჭა.

ტერმინი „დაკმაყოფილება“ ნაწილობრივ, მაგრამ შეცვლილი სახით დამკვიდრდა რუსულ მართლმადიდებლურ ღვთისმეტყველებაში. გამოთქმა „საღვთო სიმართლის დაკმაყოფილება“ უნდა ვაღიაროთ, რომ ახალი აღთქმისთვის უცხო არ არის, როგორც ეს მაცხოვრის სიტყვებიდან ჩანს: „ესრეთ შუენის ჩუენდა აღსრულებად ყოველი სიმართლე“ (მთ. 3,15). მოცემულ ფრაზასთან აზრობრივად ახლოს დგას სიტყვა „ლხენა“ - იგი უფრო სრული, ნამდვილად ბიბლიური ხასიათის ტერმინია და გამოსყიდვის მართლმადიდებლური კუთხით გაგების საშუალებას იძლევა. ამ სიტყვას ვხვდებით იოანე მოციქულის პირველ ეპისტოლეშიც: „ესე არს სიყუარული, არა რამეთუ ჩუენ შევიყუარეთ ღმერთი, არამედ რამეთუ მან ჩუენ შემიყუარნა და მოავლინა ძე თჳსი მლხინებელად (ბერძნ. ιλασμός) ცოდვათა“ (I ინ. 4,10; იგივე I ინ. 2,2 და ებრ. 2,17).

უფლის სამმხრივი მსახურება

უფალ იესო ქრისტეს მიერ აღსრულებული გადარჩენის უფრო სრულად გასაშუქებლად დოგმატური სისტემები, ძველი ჩვეულების თანახმად, მას უფლის სამგვარ მსახურებას უკავშირებენ: ქრისტე განიხილება, როგორც მღვდელთმთავარი, როგორც წინასწარმეტყველი და როგორც მეფე. ანუ მის მსახურებას სამმხრივი ეწოდება.

წინასწარმეტყველის, მღვდელთმთავრისა და მეფის მსახურებას საერთო ნიშანი აქვს: ძველი აღთქმის ჟამს ასეთ სამსახურში ჩადგომას თან ახლღა მირონცხება და მათი აღსრულებისათვის ღირსქმნილნი სულიწმიდის ძალით ძლიერდებოდნენ.

თავად სახელი „ქრისტე“ ნიშნავს „ცხებულს“ (სახელი იესო - „მაცხოვარს“). როდესაც ნაზარეთის სინაგოგაში კითხულობდა ესაია წინასწარმეტყველის სიტყვებს, მაცხოვარმა მათში თავისი თავი იგულისხმა: „სული უფლისაჲ ჩემ ზედა, რომლისათჳს მცხო მახარებელად გლახაკთა, მომავლინა მე განკურნებად შემუსვრილითა გულითა, ქადაგებად ტყუეთა განტევებისა და ბრმათა აღხილვად, განვლინებად მომსრვალთა განტევებითა, და ქადაგებად წელიწადი უფლისაჲ შეწყნარებული“ (ლკ. 4,18-19; ესაია 61,1-2).

ქრისტე - მღვდელთმთავარი

უფალი იესო ქრისტე არა ოდენ კრავია ღვთისა, ამა სოფლის ცხოვრებისათვის შეწირული, ამასთან ის მსხვერპლის მიმტანი და შემწირველი მღვდელთმთავარიც არის. ქრისტეა „შემწირველი და შეწირული, მიმღები და გამცემი“ („ქერუბიმთა“ საგალობელი ლიტურგიაზე) - თავად ეწირება და სწირავს მსხვერპლს, იღებს და მას სხვებს გადასცემს.

უფალი, როგორც მღვდელთმსახური დედამიწაზე ყველაზე მძაფრად მამისადმი ლოცვის დროს ჩანს (ამ ლოცვას „სამღვდელთმთავრო“ ეწოდება), რომელიც მოწაფეებთან გამოსათხოვარი საუბრის შემდეგ, მეომართაგან მისი დატყვევების ღამეს, გეთსამანიის ბაღში განმარტოებით წარმოთქვა: „და მათთჳს წმიდა-ვჰყოფ თავსა ჩემსა, რაჲთა იგინიცა იყვნენ წმიდა ჭეშმარიტებით. და არა ამათთჳს ხოლო გკითხავ, არამედ ყოველთათვის, რომელთა ჰრწმენეს სიტყჳთა მათითა ჩემდა მომართ“ (ინ. 17,19-20).

ქრისტე-მღვდელთმთავრის მსახურებას განმარტავს პავლე მოციქული ებრაელთა მიმართ ეპისტოლეში (თავნი 5-10). იგი მას ადარებს ძველი აღთქმის მღვდელმსახურებს და მიუთითებს მაცხოვრის შეუდარებლად დიდ უპირატესობებზე, კერძოდ:

ა. აარონის წესით მღვდელთმთავარნი, როგორც მოკვდავნი, მრავლად უნდა ყოფილიყვნენ დადგინებულნი. ამ მიზეზით ერთი ვერ იქნებოდა. ქრისტეს კი, მელქისედეკის წესით, „დადგრომისათჳს მისისა უკუნისამდე წარუვალად აქუსმღვდელობაჲ იგი“ (ებრ. 7,24);

ბ. მათ მსხვერპლი გამუდმებით უნდა შეეწირათ, ხოლო ქრისტემ „ერთ გზის ჰყო ესე და თავი თჳსი შეწირა“ (ებრ. 7,27);

გ. ისინი უძლურნი იყვნენ, ქრისტე-მღვდელთმთავარი არის „ძე, უკუნისამდე განსრულებული“ (ებრ. 7,28);

დ. ისინი ქმნილი, მიწიერი კარვის მღვდლები იყვნენ, ქრისტე კი ზეციური, ხელთუქმნელი კარვის მღვდლობას აღასრულებს (ებრ. 9,24);

ე. მათ წმიდათაში დეკეულისა და ვაცის სისხლი შეჰქონდათ, ქრისტე „თჳსითა სისხლითა შევიდა ერთგზის სიწმიდესა მას და საუკუნო გამოჴსნაჲ პოვა“ (ებრ. 9,12);

ვ. ისინი ძველი აღთქმის მღვდლები იყვნენ, ქრისტე - ახალი აღთქმისა (ებრ. 8,6).

ქრისტე - მახარებელი
(უფლის, როგორც წინასწარმეტყველის, მსახურება)

უფალმა იესო ქრისტემ, როგორც მახარებელმა, მასწავლებელმა დ წინასწარმეტყველმა, ადამიანებს მათთვის გასაგებად, მთელი სისავსით და სიცხადით აუწყა ზეციური მამის ნება სოფლის გადარჩენისა დ მისცა მათ კაცთა მოდგმის გამომხსნელი, მაცხონებელი, ახალი უსრულყოფილესი რჯული რწმენისა და ღვთისმსახურებისა. ჯერ თავად უფალმა აღასრულა ეს მსახურება, მისგან მოწაფეებმა გაავრცელეს ყველგან და სამარადჟამოდ გადასცეს ეკლესიას.

უფალი სარწმუნეობის, ცხოვრებისა და ღვთისმსახურების მახარებელი იყო. სახარებისეული სარწმუნოება გვასწავლის:

ა. რომ ღმერთი ჩვენი ყოვლადსახიერი მამაა, გვმართებს მას, როგორც შვილებმა მივმართოთ: „მამაო ჩვენო!“ ეს ახალი, უსრულყოფილესი ცნ ება ღმერთის შესახებ მაცხოვარმა ადამიანებს თავის ვნებათა წინ, ლოცვის დროს განუცხადა: „გამოუცხადე სახელი შენი კაცთა“ (ინ. 17,6) და „ვაუწყე სახელი შენი“ (ინ. 17,26);

ბ. რომ ღმერთი-სიტყვა, მხოლოდშობილი ძე ღვთისა, ამა სოფლად კაცთა გადასარჩენად და ღმერთთან მათ ხელახლა შესაერთებლად მოვიდა;

გ. რომ სულიწმიდა ჩვენი ნუგეშინისმცემელი და განმწმედელია;

დ. ადამიანის ბუნებისა და დანიშნულების, ცოდვისა და მონანიების, გადარჩენის საშუალებების, განწმენდისა და აღორძინების შესახებ;

ე. ღვთის სასუფეველსა და ახალი აღთქმის ეკლესიაზე;

ვ. უკანასკნელ საყოველთაო სამსჯავროზე, ადამიანთა და სამყაროს საბოლოო ხვედრზე.

ძველ აღთქმასთან შედარებით, გაცილებით სრულად და ამაღლებულად წარმოგვიდგება სახარებისეული სწავლება ცხოვრებასა და კეთილმსახურებაზე. იგი არის ღმერთისა და მოყვასისადმი სიყვარულის უმთავრესი მცნება, და ჩვენში, როგორც ღვთის შვილებში, მამისადმი სრული ერთგულების გრძნობას აღძრავს. ამ საოცრად სრულყოფილი, ზნეობრივი რჯულის მრავალი მცნება თავმოყრილია მთაზე ნაქადაგებში, ეს მცნებებია: წყენის მიტევება და მტრის სიყვარული; თავგანწირვა და თავმდაბლობა; როგორც ხორციელი, ისე სულიერი ჭეშმარიტი უბიწოება; ურთიერთსამსახური თავად მაცხოვრის მაგალითზე და ქრისტიანისადმი სხვა ზნეობრივი ხასიათის მოთხოვნები.

ძველი აღთქმის რჯული მცნებათა აღსრულებას ძირითადად მიწიერი, დროებითი კეთილდღეობის მოსაპოვებლად მოუწოდებს, სახარებისეული რჯული მიუთითებს ამაღლებულ მისწრაფებებსა და მარადიულ, სულიერ სიკეთეებზე.

მაცხოვარს ძველი აღთქმის რჯული არ გაუუქმებია - მხოლოდ აამაღლა, სრულყოფილად განმარტა და მისი საუკეთესო მხარეები წარმოაჩინა. ახალი აღთქმის დადგომით გაუქმდა მხოლოდ იუდეური წესჩვეულებათა კანონი.

ძველი აღთქმისადმი ქრისტიანების დამოკიდებულებაზე ნეტარი თეოდორიტე ასე მსჯელობს: „დედები ჯერ ძუძუს აწოვებენ ახალშობილებს, შემდეგ მსუბუქ საზრდოს აძლევენ და ბოლოს მოზარდებსა და ყმაწვილებს მაგარი საკვებით კვებავენ. ასევეა ღმერთიც - იგი თანდათანობიო უმხელდა ადამიანებს სრულყოფილ ცოდნას. მაგრამ მიუხედავად ამისა, ჩვენ პატივს მივაგებთ ძველ აღთქმას, როგორც დედას, რომლის რძით უკვე აღარ ვიკვებებით. სრულყოფილთათვის ზედმეტია დედის რძე, თუმცა მართებთ პატივი მიაგონ, რადგან მისგან აღიზარდნენ. ასევე ჩვენც, მართალია, აღარ ვასრულებთ წინადაცვეთას, შაბათის წესს, მსხვერპლშეწირვას, სხურებას, მაგრამ ძველი აღთქმიდან სხვაგვარ სარგებელს ვიღებთ. იგი სრულად გვასწავლის კეთილმსახურებას, ღვთისადმი რწმენას, მოყვასის სიყვარულს, თავშეკავებას, სამართლიანობას, სიმამაცესა და, რაც მთავარია, მისაბაძ მაგალითებად ძველ წმინდანებს გვისახავს“⁷.

სახარების რჯული გვეუწყა სამარადისოდ, ბოლო ჟამამდე და იგი არ გარდავა, არც გამოიცვლება. ძველი აღთქმა მხოლოდ ერთ ხალხს ეკუთვნოდა, სახარების რჯული კი ყველას საკუთრებაა.

ამიტომ უწოდებენ მამები სახარებისეულ სარწმუნოებასა და სწავლებას „კათოლიკეს“ (ბერძნ. καθολικός - საყოველთაო), ანუ მთელს კაცობრიობაზე განფენილს.

 ქრისტე - მსოფლიოს მთავარი და მეუფე
(ქრისტეს, როგორც მეფის მსახურება)

შემოქმედი და მეუფე ცისა და ქვეყნისა - ძე ღვთისა არის მეფე, როგორც ღმერთი და მეფეა, როგორც ღმერთკაცი. ასეთად იყო დედამიწაზე მსახურების დროს, ჯვარზე აღსრულებამდე და ასეთად დარჩა აღდგომის შემდგომ განდიდებული.

ქრისტეს, როგორც მეფის, შესახებ იუწყებოდნენ წინასწარმეტყველნი. ესაია წინასწარმეტყველთან ვკითხულობთ: „რამეთუ ყრმა იშუა ჩუენდა ძე, და მოგვეცა ჩვენ რომლისა მთავრობაჲ იქმნა მჴარსა ზედა მისსა და ჰრქვან სახელი მისი - დიდისა განზრახვისა ანგელოზი, საკვირველი თანაგანმზრახი, ღმერთი ძლიერი, ჴელმწიფე, მთავარი მშვიდობისა, მამა მერმეთა საუკუნოსა. რამეთუ მოვიღო მშვიდობაჲ მთავართა ზედა, მშვიდობაჲ და სიმართლე მისა. დიდ არს მთავრობა მისი, და მშვიდობისა მისისა არა არს საზღვარ. საყდარსა ზედა დავითისსა დაჯდეს და მეფობასა მისსა წარმართებად მისსა“ (ეს. 9,6-7).

მაცხოერის, როგორც მეფის, მსახურება აღდგომამდე გამოიხატებოდა:

ა. მის მიერ აღსრულებულ სასწაულებსა და ბუნებაზე მბრძანებლობაში;

ბ. ჯოჯოხეთის ძალებზე ბატონობაში, რასაც ადასტურებს ეშმაკთა განდევნის მრავალი მაგალითი და ამასვე მოწმობს უფლის სიტყვები: „ვხედვედ ეშმაკსა, ვითარცა ელვასა, ზეცით გარდამოვრდომილსა“ (ლკ. 10,18);

გ. სიკვდილზე მბრძანებლობაში, ამის მაგალითებია ნაინელი ქვრივის ძის, იაიროსის ქალიშვილისა და ოთხი დღის მკვდარი ლაზარეს აღდგინება.

უფალი იესო ქრისტე თავისთავს მეფეს უწოდებს, ეს მოხდა აღდგომამდე, პილატეს სამსჯავროზე: „მეუფებაჲ ჩემი არა ამის სოფლისაგანი არს“ (ინ. 18,36-38).

აღდგომის შემდგომ უფალი მოწაფეებს დიდებით მოევლინა და ამცნო: „მომეცა ძე ყოველი ჴელმწიფებაჲ ცათა შინა და ქუეყანასა ზედა“ (მთ 18,18). ამაღლების მერე ღმერთკაცი ქრისტე არს მთავარი ცის, ქვეყნისა და ჯოჯოხეთის მკვიდრთა.

უფალ იესო ქრისტეს, როგორც მეფის, მთელი ძალმოსილება გამოჩნდა მაშინ, როდესაც იგი ჩავიდა ჯოჯოხეთში, წარტყვევნა იგი, დაამსხვრია მისი ბორკილები, აღდგა მკვდრეთით და სიკვდილზე გაიმარჯვა, ბოლოს კი ამაღლდა და განაღო ცათა სასუფეველი ყველასთვის, ვინც იგი იწამა.

როგორ უნდა გვესმოდეს „ადამიანის განღმრთობა ქრისტეში?

უფალ იესო ქრისტეს კაცობრივი ბუნება ღვთაებრივ ბუნებასთან შეერთებით საღვთო თვისებებს ეზიარა და გამდიდრდა: ანუ განიღმრთო არა მარტო უფლის კაცობრივი ბუნება - მის მიერ და მასში განიღმრთო ჩვენი კაცობრივი ბუნებაც, რადგან მან „თავადმან მსგავსად მოიღო“ ჩვენი სისხლი და ხორცი (ებრ. 2,14). უაღრესად მჭიდროდ შეუერთდა კაცთა მოდგმას და თავის მხრივ, ისიც ღმერთთან შეაერთა. რადგან უფალმა ხორცი მარადისქალწულ მარიამისაგან შეისხა, საეკლესიო წიგნები ღვთისმშობელს მეტად ხშირად ჩვენი განღმრთობის წყაროს უწოდებენ: „მისა მიერ განღმრთობილ ვართ“. ჩვენი განღმრთობა აგრეთვე ხდება ქრისტეს სისხლისა და ხორცის ღირსეულად ზიარებით. მაგრამ გვმართებს, დავიცვათ ამ ტერმინის გამოყენების საზღვრები, რაღგან ახალი დროის რელიგიურ-ფილოსოფიურ ლიტერატურაში (დაწყებული ვ. სოლოვიოვიდან) შეინიშნება ქალკედონის დოგმატის შინაარსის უმართებულოდ გავრცობის ტენდენცია. ტერმინი „განღმრთობა“ და „ღმერთკაცობრივობა“ ერთი და იგივეს არ ნიშნავს - ქრისტეში „განღმრთობილი“ პირად „ღმერთკაცობას“ ვერ მიაღწევს. ქრისტეს ეკლესიას რატომ ეწოდება ღმერთკაცობრივი სხეული, რომ მისი თავი ქრისტე - ღმერთია, სხეული კი - ქრისტეში აღორძინებული კაცობრივი ბუნება. თავაღ მთელი კაცობრიობა და თითოეული ადამიანი იმავე ბუნებისა რჩებიან, რომლითაც და რომლისთვისაც შეიქმნენ. ქრისტეშიც ადამიანური სულისა და სხეულის ბუნება ღვთაებრივით არ შეცვლილა, მხოლოდ შეუერთდა მას „შეუცვლელად და შეურევნელად“. „რაღგან არასოდეს ყოფილა და არც იქნება სხვა ქრისტე, შედგენილი ღვთაებრივისა და კაცობრივისგან, სრული ღმერთი და სრული ადამიანი“⁸.

ქრისტეს აღდგომა და მისი ნაყოფნი ხსნისა

აღდგომა ქრისტესი - ჩვენი ქრისტიანული, მართლმადიდებლური სარწმუნოების ეს გვირგვინი და საფუძველი - არის ის პირველი, უმთავრესი და დიადი ჭეშმარიტება, რომლის ხარებითაც იწყებდნენ მოციქულები ქადაგებას სულიწმიდის გარდამოსვლის შემდგომ. ქრისტეს სიკვდილით აღსრულდა ჯვარზე ჩვენი გამოსყიდვა და მისივე აღდგომით გვებოძა მარადიული ცხოვრება. ამიტომაც არის ქრისტეს აღდგომა ეკლესიის მუდმივი დღესასწაული, დაუდუმებელი ზეიმი, რომელიც თავის მწვერვალს ქრისტეს აღდგომის წმიდა დღეს აღწევს: „ქრისტე აღდგა, გიხაროდენ!“ (აღდგომის კანონი).

აი, ქრისტეს აღდგომის გამომხსნელი ნაყოფნი:

ა. ჯოჯოხეთსა და სიკვდილზე გამარჯვება;

ბ. ზეციურ წმიდანთა ნეტარება და ზეციური ეკლესიის არსებობის დასაწყისი;

გ. სულიწმიდის გარდამოსვლა და ქრისტეს ეკლესიის შექმნა დედამიწაზე.

ჯოჯოხეთსა და სიკვდილზე გამარჯვება

სამოთხის დაკარგვის შემდგომ ადამიანი ორი ფორმით შეიძლება არსებობდეს, ესენია: მიწიერი ანუ ხორციელი და საიქიო ცხოვრება.

მიწიერი ცხოვრება სხეულის სიკვდილით მთავრდება. სული ხორციელი სიკვდილის შემდგომაც არსებობს, მაგრამ მისი საიქიო მდგომარეობა, საღვთო წერილისა და ეკლესიის მამათა სწავლებით, ყველასთვის ერთნაირი არ არის. ძე ღვთისას დედამიწაზე მოსვლასა და მის მკვდრეთით აღდგომამდე მიცვალებულთა სულები ღვთისგან განგდებულნი, განკიცხულნი იყვნენ და ბნელეთში, ჯოჯოხეთში, ქვესკნელში (ებრ. შეოლ) მკვიდრობღნენ (შესაქ. 37,35). იქ ყოფნა ჰგავდა სულიერ სიკვდილს, როგორც ძველი აღთქმის ფსალმუნში ვკითხულობთ: „არა არს, ვინ სიკუდილსა შინა მოგიხსენოს შენ, ანუ ჯოჯოხეთს შინა ვინ აღგიაროს შენ“ (ფს. 6,5). ჯოჯოხეთში იყვნენ დამწყვდეულნი ძველი აღთქმის მართალთა სულები, რომლებიც მაცხოვრის ამა სოფლად მოსვლის იმედით ცხოვრობდნენ. როგორც პავლე მოციქული განმარტავს ებრაელთა მიმართ ეპისტოლეს მე-11 თავში: ისინი სიკვდილის შემდეგ მოუთმენლად ელოდნენ თავიანთ გამოსყიდვასა და გათავისუფლებას. ასე გრძელდებოდა ქრისტეს აღდგომამდე, ახალი აღთქმის დადგომამდე. „და ესე ყოველნი იწამნეს სარწმუნოებით და არღა მოიღეს აღნათქუემი იგი, რამეთუ ღმერთმან ჩუენთვის უმჯობესი წინაჲსწარ განიგულა, რაჲთა არა თჳნიერ ჩუენსა სრულ იქმნენ“ (ებრ. 1,39-40). ჩვენი გამოხსნა მათი გამოხსნაც იყო.

ჯვარზე სიკვდილის შემდგომ ქრისტე თავისი კაცობრივი სულითა და ღვთაებრივი ბუნებით ჯოჯოხეთს ჩავიდა. იმავდროულად მისი სხეული საფლავში განისვენებდა. მან ჯოჯოხეთის ტყვეებს გადარჩენა ახარა და ძველი აღთქმის ყველა მართალი ზეციური სამეფოს ნათელ სავანეებში აიყვანა⁹. ამის შესახებ ვკითხულობთ პეტრე მოციქულის პირველ ეპისტოლეში: „რამეთუ ქრისტემანცა ერთ გზის ცოდვათა ჩუენთათჳს ივნო, მართალმან მან ცრუთათჳს, რაჲთა ჩუენ წარგუადგინნეს ღმრთისა, მოკუდა ხორცითა და ცხოველ იქმნა სულითა, რომელთაცა საპყრობილესა მას სულითა მივიდა და ქადაგა...“ (I პეტ. 3,18-19) და შემდგომ: „რამეთუ ამისთჳს ეხარა მკუდართა, რაჲთა ისაჯნენ კაცობრივ ხორცითა და ცხონდნენ ღმრთისა მიერ სულითა“ (I პეტ. 4,6). იმავე საკითხზე მსჯელობს პავლე მოციქუღი და თან ფსალმუნის მუხლს იშველიებს: „აღხედ მაღალსა, წარმოტყუენე ტყუე და მოიღე ნიშები კაცთა შორის“ (ფს. 67,19), „ხოლო „აღსლვაჲ-იგი“ რაჲ-მე არს, არა თუ ესე, რამეთუ შთახდა იგი პირველად ქუესკნელთა ქუეყანისათა? რომელი გარდამოხდა, იგივე არს, რომელი ამაღლდა ზედა ყოველთა ცათა, რაჲთა აღავსნეს ყოველნი“ (ეფ. 4,8-10).

წმ. იოანე ოქროპირის სიტყვებით: „ჯოჯოხეთში ჩასულმა უფალმა დაატყვევა, განაქარვა, წარტყვევნა, მოკლა, დაამხო და შეკრა იგი“¹⁰.

ჯოჯოხეთის კლიტეთა დამტვრევით და ჯოჯოხეთის გარდუვალობის განქარვებით თავად სიკვდილის ძალა განადგურდა: ჯერ ერთი, მართალთათვის იგი გახდა მხოლოდ „მიწიერიდან ზეციურში“ უკეთეს ცხოვრებაში, ღვთის სასუფევლის ნათელში დასამკვიდრებლად გადასასვლელი. მეორეც, ხორციელი სიკვდილი ჩვენთვის დროებით მოვლენად იქცა, რადგან ქრისტეს აღდგომით საყოველთაო აღდგომისაკენ მამავალი გზა განგვეღო. „ხოლო აწ ქრისტე აღდგა მკუდრეთით და იქმნა იგი დასაბამ შესვენებულთა“ (1 კორ. 15,20). ქრისტეს აღდგომა ჩვენი აღდგომის საწინდარია: „ვითარცა-იგი ადამის გამო ყოველნი მოსწყდებიან, ეგრეთცა ქრისტეს მიერ ყოველნი ცხოველ იქმნენ, ხოლო თჳთოეული თჳსითა წესითა: პირველად ქრისტე და მერმე ქრისტესნი იგი მოსლვასა მას მისსა“ (1 კორ. 15,22-23). შემდეგ სიკვდილი საბოლოოდ განქარდება: „უკუანაჲსკნელ მტერი იგი განქარდეს - სიკუდილი“ (I კორ. 15,26).

ჯოჯოხეთსა და სიკვდილზე გამარჯვების შესახებ განსაკურკბული სიხარულით გვაუწყებს წმიდა აღდგომის ტროპარი: „ქრისტე აღდგა მკვდრეთით, სიკუდილითა სიკუდილისა დამთრგუნველი და საფლავების შინათა ცხოვრების მომნიჭებელი“.

ქრისტე, „რომელი ამაღლდა ზედა ყოველთა ცათა“ (ეფ. 4,10), ყოველივეს აღავსებს.

წმიდანთა ნეტარება ზეცად და ქრისტეს დიადი სამეუფოს - მოზეიმე ზეციური ეკლესიის - დაარსება

მამასთან აღსლვის წინ უფალი იესო ქრისტე მოციქულებს ეუბნებოდა: „სახლსა მამისა ჩემისასა სავანე მრავალ არიან, უკუეთუ არა, გარქუმცა თქუენ, ვითარმედ: მე წარვიდე და განგიმზადო თქუენ ადგილი. და უკეთუ წარვიდე და განგიმზადო თქუენ ადგილი, კუალად მოვიდე და წარგიყუანნე თქუენ თავისა ჩემისა თანა, რაჲთა სადაცა მე ვიყო, მუნცა თქუენ იყვნეთ“ (ინ. 14.2-3); მაცხოვარი ასე ევედრებოდა მამას: „მამაო, რომელნი-ესე მომცენ მე, მნებავს, რაჲთა სადაცა მე ვიყო, იგინიცა ჩემ თანა იყუნენ, რაჲთა ხედვიდენ დიდებასა ჩემსა, რომელი მომეც მე, რამეთუ შემიყუარე მე უწინარეს სოფლის დაბადებისა (ინ. 17,24); მოციქულები მოისურვებენ „განსლვად და ქრისტეს თანა ყოფად“ (ფლპ. 1,23), რადგან იციან, რომ ექნებათ სამკვიდრებელი ზეცად, „სახლი ხელთუქმნელი საუკუნოჲ ცათა შინა“ (2 კორ. 5,1).

წმიდანთა ზეცად ცხოვრება ასახულია აპოკალიპსისში: წმ. იოანე ღვთისმეტყველს თვალწინ წარმოუდგა ცაში „საყდარნი ოც და ოთხნი, საყდართა მათ ზედა ოც და ოთხნი მღდელნი მსხდომარენი, შემოსილნი სამოსლითა სპეტაკითა და თავთა მათ ზედა გჳრგჳნნი ოქროისანი“ (გამოცხ. 4,4); აგრეთვე, ზეციური საკურთხევლის ქვეშ იხილა „სულნი იგი მკუდართანი სიტყჳსათჳს ღმრთისა და წამებისათჳს კრავისა მის, რომელ აქუნდა“ (გამოცხ. 6,9); და „შემდგომად ამისა ვიხილე, აჰა ერი ფრიადი, რომლისა აღრაცხუვად ვერვინ შემძლებელ იყო, ყოველთაგან წარმართთა და ტომთა და ერთა და ენათა, მდგომარენი წინაშე საყდრისა და წინაშე კრავისა, შემოსილნი სამოსლითა სპეტაკებითა და ჴელთა მათთა აქუნდა ფინიკები. და ჴმობდეს ჴმთა დიდითა და იტყოდეს: მაცხოვარებაჲ ღმრთისა ჩუენისაჲ, მჯდომარისა საყდართა ზედა და კრავისა!“ (გამოცხ. 7,9-10).

ზეციური სახლის ნათელ სავანეებს წმიდა წერილი უწოდებს „ქალაქა ღმრთისა ცხოველისა“, „სიონის მთას“, „ზეციურ იერუსალიმს“ და ეკლესიას „პირმშოთასა, აღწერილსა ცათა შინა“ (ებრ. 12,22-23).

ასე განიღო ქრისტეს ზეციური დიადი სამეფო. მასში შევიდნენ ძველი აღთქმის მართალთა და კეთილმსახურთა სულები, რომელთა შესახებაც მოციქულმა გვამცნო: „ესე ყოველნი იწამნეს სარწმუნოებით და არღა მოიღეს აღნათქუემი იგი,... (ანუ ძე ღვთისას ამა სოფლაღ მოსვლასა და საერთო გადარჩენამდე)... რაჲთა არა თჳნიერ ჩუენსა სრულ იქმნენ“ (ებრ. 11,39-40) (ანუ მიაღწიონ სიხარულსა და ნეტარებას ქრისტეს ზეციურ ეკლესიაში). ამ სამეფოში ახალი აღთქმის მკვიდრნი შეიქნენ ისინი, ვინც ქრისტე პირველებმა იწამეს. ესენი არიან: მოციქულები, პირველმოწამენი, აღმსარებლები... და ასე ივსება ზეციური სახლი, ზეციური იერუსალიმი, ბეღელი ღვთისა, ვიდრე აღსასრულამდე სოფლისა, მანამ, სანამ სრულ სისავსეს არ მიაღწევს. წმ.სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყევლი ასე გვასწავლის: „ამა სოფლად უნდა დაიბადოს ყველა ღვთისაგან რჩეული და მათ უნდა აღავსონ პირმშოთა ეკლესია, ზეციური ირუსალიმი. ქრისტეს სხეული სისავსეს მაშინ მიაღწევს, როდესაც თავისთან ღვთის ყველა რჩეულს, ძე ღვთისას ხატების მსგავსებს - ნათლისა და დღის შვილებს მიიღებს. ყოველი ასეთი ზემოხსენებული, მოხვედრილი გადარჩენილთა რიცხვში, შეუერთდება და შეეთვისება ქრისტეს სხეულს. და ქრისტეს სხეულს უკვე ერთი წევრიც აღარ დააკღღება. ჭეშმარიტად ისეა, როგორც პავლე მოციქული გვიხსნის: „ვიდრედმდე მივიწინეთ ყოველნი ერთობასა სარწმუნოებისასა... მამაკაცად სრულად... სავსებასა მის ქრისტესისა“ (ეფ. 4,13). ისინი, ერთად შეკრებილნი შეადგენენ ქრისტეს სრულ სხეულს. მაშინ გარე სამყარო, ზეციური იერუსალიმი - პირმშოთა ეკლესია აღვისება და ღვთის სასძლო - ეკლესია, რომელიც ქრისტე ღმერთის სხეულია, მთელი სისავსითა და სრულყოფილებით გაცხადდება“¹¹.

წმიდა წერილის სწავლებით, მართალთა სულების ზეციურ ნეტარებაში იგულისხმება:

ა. ჯაფისგან გათავისუფლება და მოსვენება;

ბ. უზრუნველობა და ტანჯვას განშორება (გამოცხ. 14,13; 7,16);

გ. მამამთავართა და სხვა წმიდანებთან მარადის ახლო ურთიერთობა;

დ. ურთიერთშორის და ანგელოზთა გუნდებთან ურთიერთობა;

ე. კრავის საყდრის წინაშე დგომა, მისი განდიდება და მსახურება;

ვ. ქრისტესთან ურთიერთობა და მისი მეუფების თანამონაწილეობა;

ზ. ყოვლისმპყრობელი ღმერთის პირის ჭვრეტის სიხარული.

მართალთა სულების ზეციური ნეტარება დამოკიდებულია მათი სულიერი სრულყოფის ხარისხზე. საერთოდ, ეკლესიის სწავლებით, ნეტარება ჯერ კიდევ არ არის სრული და სრულყოფილი - იგი იმ მარადიული ნეტარების საწყისი მდგომარეობაა, რომელიც საყოველთა სამსჯავროს შემდგომ დაისადგურებს¹².

სულიწმიდის გარდამოსვლა და ქრისტეს ეკლესიის დაარსება დედამიწაზე

უფალმა იესო ქრისტემ თავისი ტანჯვის წინ მოწაფეებს აღუთქვა სულიწმიდა-ნუგეშინისმცემლის გამოგზავნა, რომელიც მარადის მათთან დარჩებოდა - ეს იქნებოდა სული ჭეშმარიტებისა, რომელიც ასწავლიდა და შეახსენებდა ყოველივეს, რაც თავად მაცხოვარმა იქადაგა და აუწყებდა მომავალს. აღდგომის შემდგომ უფალი გამოეცხადა მოწაფეებს და გადასცა მათ სულიწმიდის მადლმოსილი ძალა სიტყვებით: „მიიღეთ სული წმიდაჲ. უკეთუ ვიეთნიმე მიუტევნეთ ცოდვანი, მიეტევნებ მათ; და უკეთუ ვიეთნიმე შეპყრნეთ, შეპყრობილ იყვნენ“ (ინ. 20,22-23). და აღთქმის თანახმად, უფალმა თავისი ამაღლებიდან მეათე და აღდგომიდან ორმოცდამეათე დღეს მოწაფეებზე ცეცხლოვანი ენების სახით სულიწმიდა გარდამოავლინა.

დედამიწაზე სულიწმიდის გარდამოსვლამ, ჯერ ერთი, მოციქულებს განჭვრეტის, კურნების, წინასწარმეტყველების, ენათა გაგების განსაკუთრებული ნიჭები მიჰმადლა და, მეორე, ქრისტეს ერითგულნი აღივსნენ მადლმოსილი ძალებით; ისინი მათ სულიერი სრულყოფისა და გადარჩენის გზაზე მიუძღვიან.

სულიწმიდაში, მის ღვთიურ-ძალაში მოგვენიჭა „ძალი საცხორებლად და ღმრთისა სამსახურებლად“ (I პეტ. 1,3). ეს მადლმოსილი ნიჭები უფლის მიერ დედამიწაზე შექმნილ წმიდა ეკლესიაშია. ისინი ჩვენი გადარჩენისა და განწმენდის საშუალებებად გვევლინებიან.

ქრისტეს ეკლესიისა და მასში გადარჩენის ამ საშუალებათა განხილვა დოგმატური ღვთისმეტყველების მომდევნო ნაწილს შეადგენს.

7. ქრისტეს ეკლესია

ცნება ქრისტეს მიწიერი ეკლესიის შესახებ

სიტყვა ეკლესია ზედმიწევნით „კრებულს“ ნიშნავს (ბერძნ. εκκαλεω - ვიწვევ, ვკრებ). ასეთივე მნიშვნელობით გამოიყენებოდა იგი ძველ აღთქმაშიც.

ახალ აღთქმაში ამ სახელდებას შეუდარებლად უფრო ღრმა და საიდუმლო შინაარსი აქვს, რომელიც ძნელია სიტყვებით მოკლედ ჩამოაყალიბო. ეკლესიის ხასიათის ახსნა ყველაზე კარგად ბიბლიაში მოყვანილი მიმსგავსებებით შეიძლება.

ახალი აღთქმის ეკლესია არის საღვთო ახალი ნერგი, ბაღი ღვთისა, ვენახი ღვთისა. უფალმა იესო ქრისტემ თავისი ამქვეყნიური ცხოვრებით, ჯვარზე სიკვდილითა და აღდგომით კაცობრიობას ახალი, მადლმოსილი ძალები შესძინა და განახლებული, უხვად ნაყოფისმომცემელი ცხოვრება შეუქმნა. ეს ძალები არსებობს წმიდა ეკლესიაში - „ქრისტეს სხეულში“.

წმიდა წერილი მდიდარია ეკლესიის ნათლად გამომსახველი მაგალითებით:

ვაზი და მისი რტოები: „მე ვარ ვენაჴი ჭეშმარიტი, და მამაჲ ჩემი მოქმედი არს. ყოველმან რტომან, რომელი ჩემ თანა არს და არა მოიღოს ნაყოფი, აღიღოს იგი, და ყოველმან, რომელმან მოიღოს ნაყოფი, განწმიდოს იგი, რაჲთა უფროჲსი ნაყოფი გამოიღოს... დაადგერით თქუენ ჩემ თანა, და მე თქუენ თანა: ვითარცა-იგი ნასხლევსა ვერ ჴელ-ეწიფების ნაყოფისა გამოღებად თავით თჳსით, უკუეთუ არა ეგოს ვენაჴსა ზედა, ეგრეთვე არცა თქუენ, უკუეთუ არა დაადგრეთ ჩემ თანა. მე ვარ ვენაჴი, და თქუენ რტონი, რომელი დაადგრეს ჩემ თანა, და მე მის თანა, ამან მოიღოს ნაყოფი მრავალი, რამეთუ თჳნიერ ჩემსა არარაჲ ძალ-გიც ყოფად არცა ერთი. უკუეთუ ვინმე არა დაადგრეს ჩემ თანა, განვარდეს გარე, ვითარცა ნასხლევი და განჴმეს, და შეკრიბონ იგი და ცეცხლსა დაასხან და დაიწუას... ამით იდიდოს მამაჲ ჩემი, რაჲთა ნაყოფი მრავალი გამოიღოთ და იყვნეთ ჩემდა მოწაფე“ (ინ. 15,1-8).

მწყემსი და სამწყსო: „ამენ, ამენ გეტყვ თქუენ: რომელი არა შევალს კარით ეზოსა ცხოვართასა, არამედ სხვით-კერძო შევალს, იგი მპარავი არს და ავაზაკი. ხოლო რომელი შევალს კარით, მწყემსი არს ცხოვართაჲ... ამენ, ამენ გეტყჳ თქუენ: მე ვარ კარი ცხოვართაჲ... მე ვარ კარი: ჩემ მიერ თუ ვინმე შევიდეს, ცხონდეს: შევიდეს და გამოვიდეს და საძოვარი პოვოს... მე ვარ მწყემსი კეთილი: მწყემსმან კეთილმან სული თჳსი დადვის ცხოვართათჳს... მე ვარ მწყემსი კეთილი და ვიცნი ჩემნი იგი და მიციან ჩემთა მათ... სულსა ჩემსა დავსდებ ცხოვართათჳს. და სხუანიცა ცხოვარნი მიდგან, რომელნი არა არიან ამის ეზოისგანნი, იგინიცა ჯერ-არიან მიყვანებად ჩემდა და ჴმისა ჩემისაჲ ისმინონ და იყვნენ ერთ სამწყსო და ერთ მწყემს“ (ინ. 10,1-16).

თავი და სხეული: „ყოველივე დაამორჩილა ქუეშე ფერჴთა მისთა და იგი მოსცა მთავრობად ზეშთა ყოველთა ეკლესიასა. რომელ-იგი არს გუამი მისი, აღსავსებაჲ იგი, რომელმან ყოველივე ყოველსა შინა აღავსო“ (ეფ. 1,22-23).

მშენებარე შენობა: „ამიერითგან უკუე არღარა ხართ უცხო და მწირ, არამედ თანა-მოქალაქე წმიდათა და სახლეულ ღმრთისა, აღშენებულ საფუძველსა ზედა მოციქულთასა და წინაჲსწარმეტყუელთასა, რომლისა თავ-საკიდურთა მისთა არს ქრისტე იესუ, რომლითა ყოველი შენებული, შენაწევრებული ორძის ტაძრად წმიდად უფლისა მიერ, რომელსა-ზედა თქუენცა თანა-აღშენებულ ხართ სამკვიდრებელად ღმრთისა სულითა“ (ეფ. 2,19-22).

სახლი, ოჯახი: „ვითარ-იგი ჯერ არს სახლსა შინა ღმრთისასა სლვაჲ, რომელ არს ეკლესიაჲ ღმრთისა ცხოველისაჲ, სუეტი და სიმტკიცე ჭეშმარიტებისაი“ (I ტიმ. 3,15); „ხოლო ქრისტე, - ვითარცა ძე სახლსა ზედა მისსა: რომლისა სახლ ვართ ჩუენ, უკუეთუ კადნიერებაჲ იგი და სიქადული სასოებისაჲ მის ვიდრე აღსასრულადმდე მტკიცედ შევიკრძალოთ“ (ებრ. 3,6).

აქვე აღსანიშნავია სხვა სახარებისეული სახეები: მესათხევლეთა ბადე, დათესილი მინდორი, ვენახი ღვთისა.

ეკლესიის მამები ხშირად მიწიერ ეკლესიას ზღვაში მცურავ გემსაც ადარებენ.

პავლე მოციქული ეკლესიის ცხოვრებას ქრისტეში ადარებს ქორწინებას, ცოლ-ქმრულ ურთიერთობას და თავის შეხედულებას შემდეგი სიტყვებით ასრულებს: „საიდუმლოჲ ესე დიდი არს: ხოლო მე ვიტყჳ ქრისტესთვის და ეკლესიისა“ (ეფ. 5,32). ეკლესიის ცხოვრება თავისი არსით საიდუმლოა, მისი დინება სრულად არც ერთ „ისტორიაში“ არ ჯდება. ეკლესია მთლიანად განსხვავდება ამქვეყნად არსებული ნებისმიერი ორგანიზებული საზოგადოებისაგან.

ეკლესიის არსებობის დასაწყისი, მისი ზრდა და დანიშნულება

ქრისტეს ეკლესიამ არსებობა დაიწყო მაშინ, როდესაც „მოიწია აღსასრული ჟამთაჲ“ (გალ. 44), ანუ როცა ამქვეყნად ძე ღვთისა მოვიდა და სამყარო გამოიხსნა.

მისი არსებობა სრული სახითა და მნიშვნელობით, სულიწმიდის ნიჭების სისავსით დაიწყო უფლის ამაღლების შემდგომ, სულთმოფენობის დღეს. მაშინ მოციქულებზე სულიწმიდის გარდამოსვლის შემდგომ იერუსალიმში დაახლოებით სამი ათასი კაცი მოინათლა და შემდგომადაც „უფალი შესძინებდა ცხოვნებულთა დღითი-დღედ ეკლესიასა“ (საქმ. 2,47). ამ დროიდან იერუსალიმის, მოგვიანებით კი პალესტინის ტერიტორიები, აგრეთვე მთელი რომის იმპერია და მისგან დამოუკიდებელი ქვეყნები თანდათანობით აღივსო ქრისტიანული თემებით - ეკლესიებით. სახელი „ეკლესია“ განუყოფელი იყო თითოეული ქრისტიანული თემის, სახლისა და ოჯახისაგანაც კი. ეს მიუთითებს ამ ნაწილების მთელთან - ქრისტეს ეკლესიის სხეულთან ერთიანობაზე.

„ქრისტეს სხეული“ - ეკლესია „ორძის სიორძილსა მას ღმრთისასა“ (კოლ. 2,19). მოციქული ნაგებობას ადარებს ეკლესიას და თან ამტკიცებს, რომ მისი მშენებლობა ჯერ არ დასრულებულა, იგი გრძელდება: „ყოველი შენებული, შენაწევრებული, ორძის ტაძრად უფლისა მიერ“ (ეფ. 2,21). ეს ზრდა მიწიერი ეკლესიის მარტო ხილულ, რაოდენობრივ მატებას არ გულისხმობს: იგი უფრო სულიერ ზრდას, წმიდანებად შერაცხვასა და ზეციურ-მიწიერი სამყაროს სიწმიდით აღვსებას ეხება. ეკლესიის მიერ აღესრულება მამა ღმერთისაგან განსაზღვრული განგებულება „აღვსებისა მას ჟამთაჲსა, თავყოფად ყოველივე ქრისტეს მიმართ, რაჲ-იგი არს ცათა შინა და ქუეყანასა ზედა“ (ეფ. 1,10).

ეკლესიის მიწიერ ზრდაში მოიაზრება მისი საღვთისმსახურო და კანონიკური ურთიერთობების განვითარება, წმიდა მამათა ნაწერებით გამდიდრება, ამქვეყნიური არსებობისთვის აუცილებელი გარეგნული ფორმების გაფართოება.

ეკლესია ჩვენი სულიერი სახლია. ქრისტიანის ფიქრები და ქმედებები მჭიდროდ უკავშირდება მას, როგორც მშობლიურ სახლს და უფრო მეტსაც კი. სანამ ამქვეყნად ცხოვრობს, ადამიანს მართებს ეკლესიაში აღასრულოს თავისი ცხონების საქმე, მის მიერვე ბოძებული მადლმოსილი საშუალებები გამოიყენოს განწმედისათვის. ეკლესია თავის შვილებს ზეციური სამშობლოსათვის ამზადებს.

თუ როგორ და რა ჩვეული თანმიმდევრრბით ხდება საღვთო მადლის მოქმედებით ადამიანის სულიერი აღორძინება და ზრდა, თუ რა დაბრკოლებათა გადალახვა მართებს მას ცხონების გზაზე, თუ როგორ უნდა მიესადაგოს აუცილებელი პირადი ძალისხმევა საღვთო მადლმოსილ შემწეობას - ყოველივე ამას გვამცნობს საღვთისმეტყველო და სასულიერო მეცნიერებათა განსაკუთრებული დარგები, რომელთაც ზნეობრივი ღვთისმეტყველება და ასკეტიკა ეწოდება.

დოგმატური ღვთისმეტყველება „ქრისტეს ეკლესიის“ საკითხზე იმ მადლმოსილი პირობებისა და საიდუმლო-მადლისმიერ საშუალებათა განხილვით შემოიფარგლება, რომელთაც ეკლესია ქრისტეში ცხონების მიზნის მისაღწევად გვიბოძებს.

ეკლესიის თავი

მაცხოვარმა ამაღლების წინ უფლებამოსილება მოციქულებს მიანიჭა და სრულიად გარკვევით უთხრა, რომ გააგრძელებდა ეკლესიის უხილავად მართვასა და ყოველთა მწყემსად ყოფნას: „მე თქუენთანა ვარ ყოველთა დღეთა ვიდრე აღსასრულადმდე სოფლისა“ (მთ. 28,20). მაცხოვარი ასწავლიდა, რომ მას, როგორც მწყემსს კეთილს, მართებს იზრუნოს იმ სამწყსოზეც, რომელიც მის ეზოს არ ეკუთვნის, რათა „იყვნენ ერთ სამწყსო და ერთ მწყემს“ (ინ. 10,16): „მომეცა მე ჴელმწიფებაჲ ცათა შინა და ქუეყანასა ზედა. წარვედით და მოიმოწაფენით ყოველნი წარმართნი...“ (მთ. 28,18). ამ სიტყვებიდან ჩანს, რომ ეკლესიის უზენაესი მწყემსი თავად ქრისტეა. ეს უეჭველად უნდა შევიგნოთ, რათა არ დავივიწყოთ, რომ არსებობს მიწიერსა და ზეციურ ეკლესიებს შორის მჭიდრო კავშირი და შინაგანი ერთობა.

უფალი იესო ქრისტე არის ეკლესიის დამაარსებელი: „ამას კლდესაზედა აღვაშენო ეკლესიაჲ ჩემი და ბჭენი-ჯოჯოხეთისანი ვერ ერეოდიან მას“ (მთ. 16,18).

იგი აგრეთვე საფუძველია, ქვაკუთხედია ეკლესიისა: „რამეთუ საფუძველი სხუაჲ ვერვის ჴელ-ეწიფების დადებად გარეშე მისსა, რომელი იგი დადებულ არს, რომელ არს იესუ ქრისტე“ (I კორ. 3,11).

უფალი თავად არის თავი ეკლესიისა: მამა ღმერთმა „ყოველივე დაამორჩილა ქუეშე ფერხთა მისთა და იგი მოსცა მთავრობად ზეშთა ყოველთა ეკლესიასა. რომელ-იგი არს გუამი მისი, აღვსებაჲ იგი, რომელმან ყოველივე ყოველსა შინა აღავსო“ (ეფ. 1,22-23); „თავ მისა ქრისტე, რომლისაგან ყოველი გუამი შენაწევრებულ და შემტკიცებულ არს ყოვლითა შეახლებითა უხუებისაჲთა შეწევნისაებრ საზომისა თჳთოეულისა ასოჲსა; სიორძილსა მას გუამისასა ჰყოფდით აღსაშენებელად თავსა თქუენისა სიყუარულით“ (ეფ. 4,15-16). ჩვენი სხეულის ნაწილების ერთობა შეადგენს სრულ და ცოცხალ ორგანიზმს, რომელსაც თავი მართავს. ასეთივე სულიერი ორგანიზმია ეკლესიაც - მასში არ არსებობს ადგილი, სადაც ქრისტეს ძალები არ მოქმედებდნენ: იგი „აღსავსეა ქრისტეთი“ (წმ. თეოფანე დაყუდებული).

ქრისტე თავის სამწყსოს ანუ ეკლესიისათვის არის „მწყემსი კეთილი“. პავლე მოციქულის სიტყვებით, ჩვენ გვყავს „დიდი მწყემსი ცხოვართა“. უფალი იესო ქრისტე არის მწყემსთმთავარი. „სახე ექმნენით სამწყსოს“ ევედრება პეტრე მოციქული, როგორც „ერთი მათგანი „თანა-ხუცესი“ (ბერძნ. συνπρεσβυτερος) ეკლესიაში დადგენილ მწყემსებს, რათა „გამოჩინებასა მას მწყემსთმთავრისასა მოიღოთ დაუჭნობელი იგი დიდებისა გჳრგჳნი“ (I პეტ. 5,1-4).

თავად ქრისტეა უხილავი, უზენაესი ეპისკიპოსი ეკლესიისა. წმ. მოწამე ეგნატე ღმერთშემოსილი, მოციქულთა მოწაფე, უფალს „უხილავ ეპისკოპოსს“ უწოდებს (ბერძნ. επισκοπς αόρατος).

ქრისტე თავისი ეკლესიის მარადიული მღვდელთმთავარია. როგორც პავლე მოციქულმა ებრაელთა მიმართ ეპისტოლეში გამოთქვა: ძველი აღთქმის მღვდელმთავარნი მრავლად არიან „დადგინებულნი სიკუდილისაგან დაყენებითა დადგრომად. ხოლო ამას დადგრომისათჳს მისისა უკუნისამდე წარუვალ აქუს მღდელობაჲ იგი, ვინაჲცა ყოვლითურთ ცხორებად შემძლებელ არს მათდა, რომელნი-იგი მის მიერ მოუკდებიან ღმერთსა, და სამარადისოდ ცხოველ არს მეოხად მათთვს“ (ებრ. 7,23-25).

წმ. იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადების მიხედვით იგი არის: „წმიდაჲ... და ჭეშმარიტი, რომელსა აქუს კლიტე დავითისი, რომელი-იგი განაღებს, და არვინ დაჰჴშას, გარნა განმღებელმან მან, და არავინ განაღოს დაჴშული იგი“ (გამოცხ. 3,7).

ეკლესიის თვითშეგნებაში ყოველთვის ცოცხლობდა და ცოცხლობს ჭეშმარიტება, რომ თავად ქრისტეა თავი ეკლესიისა. ჩვენს ყოველდღიურ ლოცვებშიც ვკითხულობთ: „იესუ, სამწყსოისა შენისა მწყემსსა კეთილსა...“ (ძილად მისვლის ლოცვები. წმ. ანტიოქეს ლოცვა).

ქრისტეს მართლმადიდებელი ეკლესია უარყოფს კიდევ ერთი, საერთო თავის არსებობას „ქრისტეს ამქვეყნიური მოადგილის“. „ქრისტეს ნაცვალის“, „ვიცე-ქრისტესა“ თუ „ქრისტეს ვიკარიუსის“ სახით. ასეთ სახელებს არქმევენ რომაულ-კათოლიკურ ეკლესიაში რომის ეპისკოპოსს და მასვე უწოდებენ ეკლესიის საფუძველს, უზენაეს მღვდელთმთავარსა და მწყემსთმთავარს. ამგვარი წარმოდგენა არ ეთანხმება არც საღვთო წერილს, არც საერთო-საეკლესიო ცნობიერებასა და გადმოცემას. იგი ორად გლეჯს მიწიერი და ზეციური ეკლესიების უშუალო ერთობას. მოადგილე ინიშნება შესაცვლელის არყოფნის შემთხვევაში. მაგრამ იესო ქრისტე ყოველთვის, „ყოველთა დღეთა“ (მთ. 28,10) უხილავად სუფევს ეკლესიაში.

ეფესელთა მიმართ ეპისტოლეზე საუბარში ოქროპირი გვასწავლის: „განხორციელებული ქრისტეს სახით ღმერთმა ერთი თავი დაუდგინა ძველას, ანგელოზებსა თუ ადამიანებს: ერთი საწყისი უბოძა ადამიანებსაც და ანგელოზებსაც: ერთს - განხორციელებული ქრისტე, მეორეს - ღმერთი სიტყვა. უფალმა ყველა თავის ქვეშ შემოკრიბა. ეს იგივეა, როდესაც სახლში რაღაც დამპალია და რაღაც მტკიცე და მას მთლიანად განაახლებენ, განამტკიცებენ უფრო მყარი საძირკვლის ჩაყრით. მხოლოდ მაშინ არის შესაძლებელი ერთობა, მხოლოდ მაშინ დამყარდება სრულყოფილი კავშირი, როღესაც ყველა, ვისაც გარკვეულწილად უცილობელი კავშირი აქვს ზეცასთან, ერთი თავის ქვეშ შეიყრება“¹.

ეპისკოპოსთა II მსოფლიო კრებამ საქმიანობის დასრულებისთანავე დაწერა ეპისტოლე პაპ დამასესა და რომის ეკლესიის სხვა ეპისკოპოსებისადმი, რომელიც ასე მთავრდება:

„ამრიგად, როდესაც სარწმუნოების სწავლება შეჯერდება და ჩვენში ქრისტიანული სიყვარულით განმტკიცდება, აღარ ვიტყვით იმას, რაც მოციქულმა გაკიცხა: „მე პავლესი ვარ, ხოლო მე - აპოლოჲსი, ხოლო მე - კეფასი“ (I კორ. 1,12). და ჩვენ ყველანი ქრისტესნი გავხდებით, რამეთუ ქრისტე ჩვენს შორის არ განყოფილა. ამიტომ ღვთის შეწევნით შევინახოთ ეკლესიის სხეული განუყოფლად და თამამად წარვდგებით უფლის წინაშე“².

III მსოფლიო კრების მთავარი მოქმედი პირი - წმ. კირილე ალექსანდრიელი ამ კრების საქმეებში შეტანილ „წმიდა მრწამსისადმი ეპისტოლეში“ წერს:

„უწმიდესი მამანი... ოდესღაც ნიკეაში შეიკრიბნენ და ღირსად პატივსაგები მსოფლიო კრების სიმბოლო შეადგინეს. მაშინ მათთან ერთად ბრძანდებოდა თავად ქრისტე. „რამეთუ სადაცა იყვნენ ორი, გინა სამნი შეკრებულ სახელისა ჩემისათვის, მუნ ვარ მე შორის მათსა“ (მთ. 18,20) - ეს მან ბრძანა. როგორ უნდა დაეჭვდე, რომ ამ წმიდა მსოფლიო კრებას ქრისტე არ უძღვებოდა?! აქ, ამ კრებაზე ხომ ერთგვარად მტკიცე და დაურღვეველი საფუძველი და საძირკველი დაიდო. აქედან კი მთელ სამყაროზე გავრცელდა ეს წმიდა და შეუბღალავი აღსარება. და თუ ეს ასეა, განა შეიძლებოდა ქრისტე არ დასწრებოდა, როდესაც თავად იგია საძირკველი. ბრძენი პავლეს სიტყვებით: „საფუძველი სხუა ვერვის ხელ-ეწიფების დადებად გარეშე მისსა, რომელი-იგი დადებულ არს, რომელ არს იესუ ქრისტე“ (I კორ. 3,11)³.

III მსოფლიო კრების საქმეებში ასევე შესულია ნეტარი თეოდოიტეს საუბარი, სადაც იგი ნესტორის მიმდევარ ერეტიკოსებს მიმართავს:

ქრისტე ურწმუნოთათვის არის ლოდ შებრკოლებისა და კლდე საცთურისა (I პეტ. 2,7). ხოლო შეუორგულებელთათვის იგი, ესაიას სიტყვებით, პატიოსანი ქვა და საძირკველია (ეს. 28,16); ქრისტე ლოდია „რომელი შეურაცხყვეს მაშენებელთა“ და რომელიც „იქმნა თავკიდეთაჲ“ (ფს. 117,22; მთ. 21,42; მრკ. 12,10; ლკ. 20,17; საქმ. 4,11)ქრისტე საფუძველია ეკლესიისა. დანიელის წინასწარმეტყველებით, ქრისტე არის ლოდი, რომელიც ხელისუკვრელად მოსწყდა და „იქმნა მთა დიდ, აღავსო ყოველი ქუეყანა“ (დან. 2,35). ჩვენ მისთვის, მასთან ერთად და მისი ძალით ვიბრძვით. მისი გულისთვის გაგვაძევეს სამეფო ქალაქიდან, მაგრამ არ განუგდივართ ზეციური სასუფევლიდან. რამეთუ გვაქვს ზეციური იერუსალიმი, რომლის, პავლე მოციქულის სიტყვებით, „ხუროთმოძღუარ და შემოქმედ ღმერთ არს“ (ებრ. 11,10)⁴.

ქალკედონის IV მსოფლიო კრების შემდგომ იერუსალიმის პატრიარქი წმ. მღვდელმთავარი იუბენალი თავის ეპისტოლეში პალესტინის სასულიერო პირებისადმი წერს: „როდესაც უმთავრესმა და მოციქულთაგან პირველმა პეტრემ ბრძანა: „შენ ხარ ქრისტე, ძე ღმრთისა ცხოველისაჲ“, მაშინ უფალმა მიუგო: „ნეტარ ხარ შენ, სიმონ, ბარ იონა, რამეთუ ხორცთა და სისხლთა არა გამოგიცხადეს, არამედ მამამან ჩემმან ზეცათამან. და მე გეტყვ შენ, რამეთუ შენ ხარ კლდე, და ამას კლდესა ზედა აღვაშენო ეკლესიაჲ ჩემი, და ბჭენი ჯოჯოხეთისანი ვერ ერეოდიან მას“ (მთ. 16,16-18). ასეთ აღიარებაზე დამყარდა ღვთის ეკლესია და იგი წმიდა მოციქულთაგან გადმოცემულ ამ რწმენას ინახავდა და შეინახავს ვიდრე აღსასრულამდე სოფლისა“⁵.

ქრისტეს მიწიერი ეკლესიის მჭიდრო კავშირი ზეციურ, წმიდანთა ეკლესიასთან

მოციქული მოძღვრავს მათ, ვინც ქრისტე ირწმუნა და ეკლესიას შემოუერთდა: „მოსრულ ხართ თქუენ მთასა სიონსა და ქალაქსა ღმრთისა ცხოველისასა, იერუსალჱმსა ზეცისასა და ბევრეულსა ანგელოზთა კრებულსა და ეკლესიასა პირმშოთასა, აღწერილსა ცათა შინა, და ღმრთისა მსაჯულისა ყოველთაჲსა და სულებისა მართალთა მათ აღსრულებულთაჲსა. და შჯულისა მის საღმრთოჲსა შუა-მდგომელისა იესუჲსა“ (ებრ. 12,22-24). ჩვენ არ ვართ სიკვდილის გაუვალი უფსკრულით განყოფილი ჩვენი ერთმორწმუნე მიცვალებული მოძმეებისგან და ურთიერთსიახლოვე გვაქვს ღმერთში, რომლის წინაშე „ყოველნი ცხოველ არიან“ (ლკ. 20,38).

ეკლესია უგალობს ამ კავშირს უფლის ამაღლების დღესასწაულის კონდაკით: „სრულ-ჰყავ რა ცხორებაჲ ჩუენი, და ზეცისათა შეაერთე ქუეყანაჲ, ამაღლდი დიდებით, ქრისტე ღმერთო, რომელი არა სადა განეშორები, მხსნელო, არამედ ჰგიე განუშორებლად, და ეტყოდი სიყუარულითა მათ შენითა: მე მხოლო ვარ თქუენ თანა და ვერვინ შემძლებელ არს ვნებად თქუენდა“.

რასაკვირველია, არის განსხვავება ქრისტეს მიწიერ ეკლესიასა და წმიდანთა ზეციურ ეკლესიას შორის: მიწიერ ეკლესიაში მყოფნი ჯერ კიდევ არ გამხდარან ზეციური ეკლესიის წევრები.

„აღმოსავლეთის პატრიარქთა ეპისტოლე“ (XVII ს.) პასუხს სცემს კალვინისტების სწავლებას ერთიანი, უხილავი ეკლესიის შესახებ და ამ საკითხზე მართლმადიდებლურ სწავლებას შემდეგნაირად აყალიბებს: „გვწამს ისე, როგორც გვასწავლის, ასეთად სახელდებულიჭეშმარიტად ასეთი წმიდა, კათოლიკე, სამოციქულო ეკლესია, რომელ ყველგან არსებობს და მოიცავს განურჩევლად ყველას, ვინც იწამა ქრისტესი და ამჟამად ამქვეყნად დადის და ჯერაც არ დამკვიდრებულა ზეციურ სამშობლოში. ჩვენ სულაც არ ვაიგივებთ (როგორც ზოგი ერეტიკოსი ფიქრობს) მოარულ ეკლესიას სამშობლოში დამკვიდრებულ ეკლესიათან მარტო იმიტომ, რომ არსებობს ერთიც და მეორეც და რომ ორივენი ერთი მწყემსთმთავრის - ღმერთის ორ სამწყსოს შეადგენენ და ერთი სულიწმიდით არიან განწმედილნი. მათი ასეთი აღრევა უადგილოა და შეუძლებელი. რამეთუ ერთი მათგანი იბრძვის, ჯერაც გზაშია, მეორე კი გამარჯვებას ზეიმობს. მან მიაღწია სამშობლოს და ჯილდო მიიღო. საბოლოოდ მას დაემსგავსება მთელი მსოფლიო ეკლესიაც“⁶.

და მართლაც, ამქვეყნიური და ზეციური სამყარო ხომ არსებობის ორი ფორმაა: იქ, ზეცაში, უსხეულობაა, ამქვეყნად კი ხორციელი სიცოცხლე და ფიზიკური სიკვდილია; იქ უკვე მიაღწიეს, აქ მისაღწევად ისწრაფვიან; აქ სწამთ ღმერთისა, იქ მის პირს ჭვრეტენ; აქ სასოებაა, იქ - აღსრულება.

და მიუხედავად ამისა, მაინც არ შეიძლება ამ ორი სფეროს - ზეციურისა და მიწიერის არსებობა მთლიანად განყოფილად წარმოვიდგინოთ. თუ ჩვენ ვერ შევწვდით ზეციურ წმიდანებს, ისინი ჩამოდიან ჩვენამდე. როგორც მეცნიერების სრულად შემსწავლელი ფლობს მის საწყისებს და როგორც ქვეყანაში შეჭრილ მხედართმთავარს უპყრია მისი საზღვრისპირა არე, ასევე ზეცას მიღწეულებმა იციან მათ მიერ განვლილი გზა და არ წყვეტენ მებრძოლი ეკლესიის ცხოვრებაში მონაწილეობას.

ამ სოფლიდან განსლვისას წმიდა მოციქულებმა შემოიძარცვეს მიწიერი სხეული, მაგრამ ეკლესიურ სხეულს არ განშორებიან. ისინი იყვნენ ეკლესიის საფუძვლები და ასეთებად რჩებიან კიდეც. ეკლესია არის „აღშენებულ საფუძველსა ზედა მოციქულთასა და წინაჲსწარმეტყველთასა, რომლისა თავსაკიდურთა მისთა არს ქრისტე იესუ“ (ეფ. 2,20). ისინი, ზეცად მყოფნი, აგრძელებენ ამქვეყნად მცხოვრებ მორწმუნეებთან ურთიერთობას.

ამგვარი შეხედულება იკვეთება როგორც აღმოსავლეთის, ისე დასავლეთის ძველ წმიდა მამათა ნააზრევში. აი, ოქროპირის სიტყვები:

„ისევ მოწამეთა ხსენება, ისევ დღესასწაული და სულიერი ზეიმი. ისინი ეწამნენ, ჩვენ კი გვიხარია: ისინი იღვწოდნენ, ჩვენ ვზეიმობთ. მათი გვირგვინი - საერთო დიდებაა, უმჯობესია ითქვას, მთელი ეკლესიის დიდება. იტყვი, თუ რატომ ხდება ეს? მოწამენი ჩვენი ნაწილი და ასონი არიან და „თუ ევნების რაჲ ერთსა ასოსა, მისთანა ელმინ ყოველთა ასოთა, და თუ იდიდებინ ერთი ასოჲ, მის თანა იდიდებიედ ყოველნი ასონი“ (I კორ. 12,26). თავი გვირგვინით შეიმკობა და მთელი სხეული ხარობს. ერთი იმარჯვებს ოლიმპიურ თამაშებში და მთელი ხალხი ზეიმობს და მას დიდი პატივით იღებს. თუ ოლიმპიურ თამაშებზე ასე კმაყოფილდებიან ისინი, ვისაც საერთოდ არ უღვაწია, მაშინ მით უფრო უნდა იღებდნენ მას (სიხარულს) მართლმორწმუნე მოსაგრენი. ჩვენ ფეხები ვართ, მოწამენი - თავნი არიან: მაგრამ „ვერ ჴელ-ეწიფების... თავსა (რქუას) ფერჴთა, ვითარმედ: არა მიჴმთ თქუენ“ (I კორ. 12,21). განდიდებულია ნაწილი, მაგრამ დიდების უპირატესობა მას სხვა ასოთა კავშირისაგან არ განაყენებს. რამეთუ მაშინ იქნებიან გამორჩეულად განდიდებულნი, როდესაც მათთან კავშირს არ განუდგებიან... თუ მათ მეუფეს არ ეთაკილება იყოს ჩვენი თავი, მით უფრო არ უნდა უარყონ მათ ჩვენს წევრებად ყოფნა. ამაში სიყვარული გამოიხატება, ხოლო სიყვარული აერთიანებს და აკავშირებს განცალკევებულთ, მიუხედავად მათი განსხვავებული ღირსებებისა“⁷.

„რამეთუ მართლმორწმუნე მიცვალებულთა სულები, - ამბობს ნეტარი ავგუსტინე, - არ განეშორებიან ეკლესიას, რომელიც ქრისტეს სამეფოა. ამიტომაც სრულდება უფლის საკურთხეველზე მათი მოხსენიება ქრისტეს სხეულის შეწირვით... ეს რატომ მოხდებოდა, თუკი მართალნი სიკვდილის შემდგომ მისი წევრები აღარ არიან?“

დაუვიწყარი რუსი მოძღვარი, მამა იოანე კრონშტადტელი თავის თხზულებაში „ფიქრები ეკლესიაზე“ წერს: „აღიარე, რომ ყველა წმიდანი - ზეციური მამის ერთიან სახლში მყოფნი - ჩვენი უფროსი ძმები არიან. ისინი ამქვეყნიდან ზეცად გადასახლდნენ, მაგრამ ყოველთვის ჩვენთან ერთად არიან ღმერთში. მარადის გვასწავლიან, გვიძღვებიან მარადიული ცხოვრებისაკენ და ეს მათ მიერ შედგენილი საეკლესიო მსახურებების, საიდუმლოებების, წესების, სწავლებათა, ეკლესიის მიერ დაწესებული მარხვებისა და დღესასწაულების საშუალებით ხდება. ისინი, ასე ვთქვათ, ჩვენთან ერთად მსახურებენ, გალობენ, საუბრობენ, გვასწავლიან, გვეხმარებიან ნაირგვარი ცდუნებისა და განსაცდელის ჟამს: მოუხმე მათ, როგორც შენთან ერთ ჭერქვეშ მცხოვრებთ; განადიდე, მადლობა შესწირე, ესაუბრე, როგორც ცოცხლებს და შენ ირწმუნებ ეკლესიას“⁸.

ეკლესია ლოცვით მიმართავს მოციქულებსა და მღვდელმთავრებს და უწოდებს მათ თავის „სუეტებს“, რომლებზედაც დღესაც დაფუძნებულია ეკლესია. „შენა ხარ სუეტი ეკლესიისა... სუეტნი ეკლესიისანი ხართ... შენ ხარ მწყემსი კეთილი და მოძღუარი სანატრელი, წმიდანო მღვდელმთავარნო..., თქუენ ხართ თუალნი ქრისტეს ეკლესიისა... თქუნ ხართ ვარსკვლავნი ეკლესიისა“. ეკლესიის ცნობიერებით ზეცად ასული წმიდანები ეკლესიის ცის ერთგვარ თაღს ადგენენ: „ვარსკულაო ბრწყინვალეო, მნათობო მოწამეთა შორის, გევედრებით სიწმიდესა შენსა მეოხ გვეყავ წინაშე ღუთისა“ (მოწამეთათვის საზოგადო მსახურებიდან): „უფალმან ღმერთმან განგანათლა წმიდაო მღუდელ-მთავარო, და უმაღლესსა ხარისხსა ზედა დაგადგინა სანთელი ბრწყინვალე, განგვანათლენ ქრისტიანენი, გევედრებით“ (მოწამე მღვდელმსახურთათვის მსახურებიდან). წმიდანებისადმი ამგვარად მიმართვის საფუძველი თავად საღვთო წერილში უნდა ვეძებოთ. წმ.იოანე ღვთისმეტყველ გამოცხადებაში ვკითხულობთ: „რომელმან სძლოს, ვყო იგი სუეტად ტაძარსა შინა ღმრთისა ჩემისასა“ (გამოცხ. 3,12). მაშასადამე, წმიდანები არა მარტო იყვნენ წარსულში ეკლესიის სვეტები, ისინი ასეთად დარჩებიან მარადის.

ეკლესიის კავშირი წმიდანებთან და აგრეთვე მის სათავეში თავად უფალი ღმერთის ყოფნა განიხილება, როგორც ეკლესიის ერთ-ერთ საიდუმლო მხარე. „ჯვარითა შენითა, ქრისტე, ერთ სამწყსოდ ჰქმენ ანგელოზნი და კაცნი ერთსა საყდარსა შინა. ცანი და ქუეყანა იხარებს და ღაღადებს, უფალო, დიდება შენდა“ (ოქტოიხი, ხმა I, ოთხშაბათის ცისკარი, სტიქარონი).

ეკლესიის თვისებები

სარწმუნოების სიმბოლოს მეცხრე წევრი გვეუბნება, რომ ეკლესიას გააჩნია ოთხი ძირითადი ნიშანი: „მრწამს ... ერთი, წმიდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია“. ეს არსებითი თვისებებია, რადგანაც მათ გარეშე ეკლესია, როგორც ასეთი, აღარ იქნებოდა.

ერთი ეკლესია

ბერძნულ ენაში სიტყვა „ერთი“ გამოხატულია რიცხვითი სახელით (εν μιαν), მაშასადამე, სარწმუნოების სიმბოლო აღიარებს, რომ ეკლესია ერთია და:

ა. შინაგანად განუყოფელი;

ბ. გარეგნულად მის გვერდით არ არსებობს კიდევ სხვა ეკლესია.

ეკლესიის ერთობა ზედაპირული გაერთიანება არ არის, იგი შინაგან თანხმობასა და ერთსულოვნებაში მდგომარეობს. „ერთ ხორც და ერთ სულ, ვითარცა იგი იჩინენით ერთითა მით სასოებითა ჩინებისა თქუენისაჲთა. ერთ არს უფალ, ერთ სარწმუნოება, ერთ ნათლისღება, ერთ არს ღმერთი და მამაჲ ყოველთაჲ, რომელი ყოველთა ზედა არს და ყოველთა მიერ და ჩუენ ყოველთა შორის“ (ეფ. 4,4-6).

მაცხოვარი ეკლესიას იგავთა საშუალებით გამოსახავს და ამასთან საუბრობს ერთ სამწყსოზე, ცხოვართა ერთ სადგომზე, ერთ ვაზსა თუ ერთ მთავარ ქვაზე. უფალმა მოგვცა ერთი სწავლება, ერთი ნათლობა და ერთი ზიარება, მორწმუნეთა ერთობა ქრისტეში იყო მაცხოვრის სამღვდელთმთავრო ლოცვის თემა მისი ჯვარზე ვნების წინ: „ყოველნი ერთ იყვნენ“ (ინ. 17,21) - ასე ლოცულობდა უფალი.

ეკლესია ერთია როგორც შინაგანად, ისე გარეგნულად. მის გარეგნულ ერთობაში იგულისხმება სარწმუნოების ერთსულოვანი აღიარება, ერთი ღვთისმსახურება და საიდუმლოებანი, მოციქულებიდან მემკვიდრეობით გადმოცემული მადლმოსილი იერარქიის ერთობა და ერთიანი კანონიკური მოწყობა.

მიწიერ ეკლესიას გააჩნია ხილული და უხილავი მხარეები. უხილავია მისი თავი - ქრისტე, მისი განმაცხოველებელი სულიწმიდა. ეკლესიის შედარებით სრულყოფილ წევრთა სიწმიდეში უხილავად აღესრულება მისი საიდუმლო შინაგანი ცხოვრება. ეკლესია ხილულიც არის იმიტომ, რომ მისი წევრები ცოცხალი ადამიანები არიან: მას ჰყავს ხილული იერარქია და ხილულად ასრულებს ლოცვასა და მღვდელმოქმედებებს: ღიად, სიტყვიერად აღიარებს ქრისტესადმი რწმენას.

ეკლესია ერთი მაშინაც იქნება, თუკი მის გვერდით გაჩნდება ქრისტიანული საზოგადოებები, რომლებიც მას არ ეკუთვნიან. ისინი ეკლესიის გარეთ დგანან და მასში არ არიან.

არ ირღვევა ეკლესიის ერთიანობა არადოგმატური ხასიათის დროებითი განხეთქილებების გამოც. ეკლესიათა შორის უთანხმოება არცთუ იშვიათად ჩნდება არასაკმარისი ცოდნისა და არასწორ მონაცემთა წყალობით. ურთიერთობათა დროებითი შეწყვეტა ხანდახან ცალკეული იერარქების პირადი ცდომილებების გამო ხდება, რომლებიც სათავეში უდგანან ამა თუ იმ ადგილობრივ ეკლესიას და არღვევენ მის კანონებს, თუ ძველი ტრადიციით დადგენილი ერთი საეკლესიო ტერიტორიული ერთეულის მეორისადმი დაქვემდებარების წესს. მეტიც, ცხოვრება გვიჩვენებს, რომ შესაძლებელია ადგილობრივ ეკლესიაში მოხდეს ისეთი შიდა ძვრები, რომლებიც დააბრკოლებენ სხვა ეკლესიებთან მის ურთიერთობას მანამ, სანამ მასში არ გამოჩნდებიან და გაიმარჯვებენ მართლმადიდებლობის ჭეშმარიტი დამცველნი. დასასრულ, პოლიტიკურ გარემოებათა გამო შეიძლება ეკლესიათა შორის კავშირი დიდი ხნით მოიშალოს, როგორც ეს არაერთგზის მომხდარა ისტორიაში; ასეთ შემთხვევებში განყოფა მხოლოდ გარეგნულ ურთიერთობათა დონეზე ხდება. იგი არ ეხება და არ არღვევს შინაგან სულიერ ერთობას.

ერთი ეკლესიის ჭეშმარიტებას განსაზღვრავს მისი წევრების მართლმადიდებლური რწმენა და არა ამა თუ იმ მომენტში მათი რაოდენობა. წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი II მსოფლიო კრების წინ კონსტანტინოპოლის მართლმადიდებელი ეკლესიის შესახებ წერდა:

„ეს ყანა ოდესღაც იყო მცირე და ღარიბი... ეს არ ყოფილა ნათესი, რომლის გალეწვა, გათიბვა და ბეღელში (შენახვა) ღირდა, მასზე არ იდგა ზვინები, ძნები, მხოლოდ პატარა, ქორფა ბალახები ხარობდნენ, ისეთები, როგორიც სხვენზე იზრდება ხოლმე, რომლებითაც „არა აღივსო ხელი თჳსი მომკალმან“. მათ არ დალოცავენ მიმომსვლელნი (ფს. 128,6-8). ასეთი იყო ჩვენი ყანა, ჩვენი მოსავალი! მაგრამ იგი დიდია, მსუყე და უხვი დაფარულთმხედველის თვალში... მაგრამ ის ხალხისთვის უცნობია, ერთ ადგილზე არ არის თავმოყრილი და ნელ-ნელა ივსება“⁹.

„სად არიან ისინი, - ამბობს წმ. გრიგოლი სხვა სიტყვაში, - რომლებიც გვაყვედრიან სიღარიბეს და ამაყობენ სიმდიდრით; ეკლესიის ნიშნად ხალხთა სიმრავლეს თვლიან და ამრეზით შეჰყურებენ მცირე სამწყსოს; აფასებენ ღმერთს (წმიდანს მხედველობაში ჰყავს არიანელები, რომლებიც ასწავლიდნენ, რომ ძე ღვთისა მამა ღმერთზე ნაკლებია) და ზომავენ ადამიანებს: პატივს მიაგებენ ქვიშის მარცვალსა და აკნინებენ მნათობებს; საგანძურში უბრალო ქვებს აგროვებენ და მარგალიტებს არად აგდებენ?“¹⁰.

ეკლესიათა შორის შესაძლო უთანხმოებათა შეწყვეტის თხოვნა საეკლესიო ლოცვებშიც გვხვდება: „დააცხვრე განხეთქილება ეკლესიათა, დაშრიტენ აღძრვანი წარმართთანი... დაარღვიენ ძალითა სულისა შენი წმიდისათა...“ (ევქარისტიული ლოცვა წმ. ბასილი დიდის ლიტურიაზე),“... ყოველთა მეუფესა შემოქმედსა, დაუსაბამოსა უჟამოსა ბუნებასა, ცხოველს-მყოფელსა სახიერსა, და კაცთ-მოყვარესა, სამებასა ერთ-არსებასა, დიდების-ვმეტყველებთ და გევედრებით, შენდობასა ბრალთასა, სოფლისა მშვიდობასა, და ეკლესიათა ერთობასა“ (საკვირაო შუაღამიანის კანონი, ხმა 8, გალობა 9).

ეკლესიის სიწმიდე

უფალმა იესო ქრისტემ აღასრულა ამქვეყნიური მსახურებისა და ჯვარზე სიკვდილის ღვაწლი. „ქრისტემან შეიყუარა ეკლესიაჲ და თავი თჳსი მისცა მისთვს... რაჲთა წარუდგინოს თავადმან თავსა თვსსა დიდებულად ეკლესიაჲ, რაჲთა არა აქუნდეს მწიკულევანება, არცა ნაოჭ ბრძვლისა, არცა სხუაჲ რაჲ ესევითარი, არამედ რაჲთა იყოს წმიდა და უბიწო“ (ეფ. 5,25,27). ეკლესია წმიდაა მისი თავის - იესო ქრისტეს წყალობით, მასში სულიწმიდისა და მისი მადლმოსილი ნიჭების არსებობით, რომელთაც საიდუმლოთა ასრულების დროს ან სხვა მღვდელმოქმედებებით ვეზიარებით: წმიდაა ზეციურ ეკლესიასთან თავისი კავშირით.

თავად ეკლესიის სხეული არის წმიდა. „უკუეთუ დასაბამი იგი წმიდა არს, და თბეცა; და უკუეთუ ძირი იგი წმიდა არს, და რტონიცა მისნი“ (რომ. 11,16). ვინც იწამა ქრისტესი, ისინი „ტაძარნი ღმრთისანი“, „ტაძარნი... სულისა წმიდისანი“ არიან (I კორ. 3,16; 6,19). ჭეშმარიტ ეკლესიაში ყოველთვის იყვნენ და არიან უმაღლესი სულიერი სიწმიდის მქონე, გამორჩეული ნიჭებით მადლშემოსილი ადამიანები: მოწამენი, ქალწულნი, მოსაგრენი, ღირსნი, მღვდელმთავარნი, მართალნი, ნეტარნი. ეკლესიას სააქაოდან გასული ყველა დროისა და ხალხის მართალთა ურიცხვი კრებული ჰყავს. ეკლესიაში ვლინდება სულიწმიდის განსაკუთრებული ნიჭები როგორც ხილული ფორმით, ისე ამა სოფლის თვალთაგან დაფარულად.

ეკლესია წმიდაა თავისი მოწოდებითა და დანიშნულებით. წმიდაა მისი ნაყოფი: „ნაყოფი თქუენი სიწმიდედ და აღსასრულსა - ცხორება საუკუნო“ - გვასწავლის მოციქული (რომ. 6,22).

ეკლესია აგრეთვე სარწმუნოების სუფთა, უცდომელი სწავლებით არის წმიდა. „ეკლესია ღმრთისა ცხოველისა“, საღვთო წერილის მიხედვით, არის „სუეტი და სიმტკიცე ჭეშმარიტებისაჲ“ (I ტიმ. 3,15). აღმოსავლეთის ეკლესიის პატრიარქები ეკლესიური სწავლების უცდომელობის თაობაზე ასე მსჯელობენ: „ეკლესიის უცდომელობის აღიარებით ჩვენ არაფერს სხვას არ ვამტკიცებთ, თუ არა ზუსტად იმას, რომ იგი უცვალებელი და დაარსებიდან იგივეა, როგორც საღვთო სწავლება“¹¹.

ეკლესიის სიწმიდეს ვერ შებღალავს მასში რაიმე ამსოფლიურის შეჭრა ან ადამიანთა ცოდვები. ეკლესიის გარემოში მოხვედრილი ყოველივე ცოდვითი და ამქვეყნიური მისთვის მაინც უცხო რჩება და როგორც სარეველები, მოკვეთისა და განადგურებისთვის არიან განწირულნი. აზრი, თითქოს ეკლესია მარტოოდენ მართალთა და წმიდანთაგან, ანუ უცოდველთაგან შედგებოდეს, არ ეთანხმება ქრისტესა და მისი მოციქულების პირდაპირ სწავლებას. მაცხოვარი თავის ეკლესიას ადარებს მინდორს, რომელზედაც იფქლი ღვარძლთან ერთად ხარობს (მთ. 13,24-30); ბადეს, რომელსაც წყლიდან ამოჰყავს კარგიც და უვარგისი თევზიც (მთ. 13,47-50); ეკლესიაში არიან სახიერი მონებიცა და ბოროტნიც (მთ. 25, 14-30), ბრძენნიცა და სულელი ქალწულებიც (მთ. 25,1-12). „გვწამს, რომ კათოლიკე ეკლესიის წევრები ყველანი მართალნი და მხოლოდ მართალნი არიან. ისინი უეჭველად აღიარებენ ქრისტე მაცხოვარისადმი წმიდა რწმენას (რომელიც გადმოგვეცა თავად ქრისტეს, წმიდა მოციქულთა და მსოფლიო კრებათაგან), თუნდაც ზოგი მათგანი სხვადასხვა ცოდვას ექვემდებარებოდეს... ეკლესია მათ ამხელს, სინანულად მოუწოდებს და მაცხოვნებელი მცნებების გზით მიჰყავს. ისინი ამიტომაც რჩებიან და მიიჩნევიან კათოლიკე ეკლესიის წევრებად, მიუხედავად იმისა, რომ ცოდვას ექვემდებარებიან. მთავარია, არ განუდგნენ და უერთგულონ კათოლიკე მართლმადიდებელ სარწმუნოებას“¹².

მაგრამ არსებობს ზღვარი, რომელსაც გადალახავენ ცოდვილნი და, როგორც მკვდარი ნაწილები, ისე მოიკვეთებიან ეკლესიის სხეულიდან. ეს მოხდება საეკლესიო მმართველობის ხილული ქმედებებითა და ღვთის სამსჯავროს უხილავი ძალით. ეკლესიას არ ეკუთვნიან უღმერთონი, ქრისტიანულ სარწმუნოებას განდგომილნი, შეგნებული სიჯიუტით გამორჩეული ცოდვილნი, რომლებიც ცოდვების მონანიებაზე უარს აცხადებენ“¹³. მათ რიცხვში შედიან ერეტიკოსები, რომლებიც ამახინჯებენ სარწმუნოების ძირითად დოგმატებს, განდგომილნი ანუ განხეთქილებაში გასულნი, რომლებიც თვითნებურად გამოეყვნენ ეკლესიას (ლაოდიკიის კრების 33-ე კანონი კრძალავს განდგომილებთან ლოცვას). წმ.ბასილი დიდი განმარტავს: „ზოგს ძველი ერესი დაარქვეს, ზოგს განხეთქილება, ზოგს კი თვითნებური თავშეყრა. სარწმუნოებიდან გაუცხოებულებსა და მთლიანად მისგან ჩამოცილებულებს ერეტიკოსები უწოდეს. განხეთქილებაში მყოფნი - საეკლესიო საკითხებსა და კურნების დაშვების თაობაზე განყოფილებს დაარქვეს. თვითნებური თავყრილობები - ეს არის კრება, რომელსაც შეადგენენ ურჩი მღვდელი ან ეპისკოპოსი და უმეცარი ხალხი“¹⁴.

ეკლესიის სიწმიდე შეუთავსებელია ცრუსწავლებასა და ერესებთან. ამიტომაც იცავს ეკლესია მკაცრად ჭეშმარიტების სიწმიდეს და თავისი გარემოდან თავადვე განკვეთს ერეტიკოსებს.

ნიკეა-კონსტანტინოპოლის სარწმუნოების სიმბოლოს სლავურ თარგმანში ეკლესიას ეწოდება „საყოველთაო“, ბერძნულად „კათოლიკე“ (καθολικός). რას ნიშნავს ეს ბერძნული სიტყვა?

იგი ძველბერძნულ, ქრისტიანობამდელ ლიტერატურაში მეტისმეტად იშვიათად გვხვდება. მაგრამ ქრისტიანულმა ეკლესიამ ძველთაგანვე აირჩია ეს სიტყვა თავისი ერთ-ერთი უმთავრესი თვისების - სამყაროსეული ხასიათის აღსანიშნავად.

ისეთი სიტყვები, როგორებიცაა - სამყარო (κόσμος) და - დასახლებული დედამიწა, მსოფლიო (οικουμενη), ცხადია, არასაკმარისი ამოჩნდნენ რაღაც ახალი, მხოლოდ ქრისტიანული ცნობიერებისათვის დამახასიათებელი ცნების გამოსახატად. სარწმუნოების ძველ სიმბოლოებში სიტყვას „ეკლესია“ უეჭველად განსაზღვრავს სიტყვა „კათოლიკე“. ასეა იერუსალიმის სიმბოლოში: „ერთი წმიდა, კათოლიკე ეკლესია“, რომის სიმბოლოში: „წმიდა, კათოლიკე ეკლესია, წმიდანთა ერთობა“ და ა.შ. ძველ ქრისტიანულ წერილობითს ძეგლებში ამ ტერმინს არაერთგზის იყენებს მოციქულთა მოწაფე, წმ. ეგნატე ღმერთშემოსილი; მაგალითად: „სადაც იესო ქრისტეა, იქვე არის კათოლიკე ეკლესია“¹⁵. ეს ტერმინი გვხვდება ყველა მსოფლიო კრების აქტებში. ამ სიტყვის ზედმიწევნითი თარგმანია: ყოვლისმომცველობა, სისრულე თუ სისავსის უმაღლესი ხარისხი.

გარდა ამისა, გამოიყენებოდა ტერმინი οίκουμενικος მნიშვნელობით „მსოფლიო“. მაგრამ ამ ორ ტერმინს ერთმანეთში არ ურევდნენ. მსოფლიო კრებებს ეწოდათ Οίκονμενίκη Σύνοδος (οίονμενικος - მთელი დასახლებული დედამიწიდან. ფაქტობრივად იგულისხმება ის ტერიტორიები, რომლებზეც ბერძნულ-რომაული ცივილიზაცია იყო გავრცელებული).

ეკლესია კრებითია და კათოლიკე. მოციქულის სიტყვებით: იგი არის „აღვსებაი... რომელმან ყოველივე ყოველსა შინა აღავსო“ (ეფ. 1,23). ეს ცნება მიუთითებს, რომ ცხონებისაკენ მოწოდებულია მთელი კაცთა მოდგმა და ამიტომ თითოეულს მართებს, გახდეს ქრისტეს ეკლესიის წევრი, თუმცა სინამდვილეში ყველა მას არ ეკუთვნის.

„ვრცელი მართლმადიდებლური კატეხიზმო“ შეკითხვაზე: „რატომ ეწოდება ეკლესიას კრებითი ანუ კათოლიკე, ანუ საყოველთაო?“ - პასუხობს: „იმიტომ, რომ იგი არ იფარგლება ადგილით, დროით, ხალხით, არამედ თავისთავში იტევს ყველგან და ყველა დროში მცხოვრებ ჭეშმარიტ მორწმუნეებს“¹⁶.

ეკლესია ადგილით შემოსაზღვრული არ არის. იგი მოიცავს დედამიწის ნებისმიერ ადგილზე მცხოვრებ ყველა მართლმადიდებელს. მეორე მხრივ, აუცილებელია მხედველობაში ვიქონიოთ, რომ ეკლესია კრებითი ანუ კათოლიკე იყო მაშინაც, როცა მცირერიცხოვანი თემებისაგან შედგებოდა და მეერგასე დღესაც, როცა მისი საზღვრები სიონის მთასა იერუსალიმს არ გასცილებია.

ეკლესია არც დროშია განსაზღვრული: მისი დანიშნულებაა, მოაქციოს რწმენაში ადამიანი „ვიდრე აღსასრულადმდე სოფლისა“. „მე თქუენთანა ვარ ყოველთა დღეთა, ვიდრე აღსასრულადმდე სოფლისა“ (მთ. 28,20). სული ნუგეშინისმცემელი „თქუენთანა დაადგრეს უკუნისამდე“ (ინ. 14,16). ევქარისტიის საიდუმლო აღესრულება მანამ, „ვიდრემდიწ მოვიდეს“ უფალი ისევ ამქვეყნად (I კორ. 11,26).

ეკლესია არ იზღუდება სამოქალაქო მოწყობის არც ერთი პირობით და არ არის დაკავშირებული რომელიმე ენასა თუ ხალხთან.

სამოციქულო ეკლესია

ეკლესიას ეწოდება სამოციქულო, რადგან ისტორიულად მას მოციქულებმა ჩაუყარეს საფუძველი. მათვე გაავრცელეს ქრისტიანობა ქვეყნის კიდემდე და თითქმის ყველამ თავისი ნაქადაგები მოწამებრივი სიკვდილით დაამოწმა. ამქვეყნად ქრისტიანობის თესლი მათი სიტყვითა და მათ მიერ დათხეული სისხლის წყალობით ჩაითესა. პირადი რწმენის ძალით გააჩაღეს მათ სარწმუნოების ჩაუქრობელი ალი მთელს ქვეყნიერებაზე.

მოციქულებმა შემოინახეს და მთელს ეკლესიას გადასცეს სწავლება ქრისტიანულ სარწმუნოებასა და ცხოვრებაზე იმ სახით, როგორითაც თავიანთი მასწავლებლისა და უფლისაგან მიიღეს. მოციქულები სახარების მცნებების აღსრულების პირად მაგალითებს იძლეოდნენ. მათ ქრისტეს სწავლება ზეპირსიტყვიერად და წმიდა ნაწერების სახით გადასცეს მორწმუნეებს, რათა ამ უკანასკნელთ დაეცვათ იგი, ეღიარებინათ და მის შესაბამისად ეცხოვრათ.

მოციქულებმა უფლის მცნებებზე დაყრდნობით დაადგინეს საეკლესიო მღვდელმოქმედებანი, დასაბამი მისცეს ქრისტეს სისხლისა და ხორცის, ნათლისღებისა და ხელდასხმის საიდუმლოთა აღსრულებას.

მათვე დაადგინეს ეკლესიაში ეპისკოპოსობის მადლმოსილების მემკვიდრეობითი გადაცემა. ამის წყალობით ხდება მსახურების მადლმოსილების მემკვიდრეობით მიღება მთელი საეკლესიო იერარქიის მიერ, რომელიც მოწოდებულია იყოს მნე „საიდუმლოთა ღმრთისათა“ (I კორ. 4,1).

მოციქულებმა განსაზღვრეს საეკლესიო ცხოვრების კანონიკური სტრუქტურის საფუძვლები და იზრუნეს, რათა ყველაფერი ყოფილიყო „ჯეროვნად და წესისამებრ“ ამის მაგალითებს გვაძლევს კორინთელთა მიმართ ეპისტოლეს მე-14 თავი, რომელშიც შესულია მითითებანი საეკლესიო-საღვთისმსახურო შეკრებათა შესახებ.

ყოველივე ზემოთქმული ისტორიულ მხარეს განეკუთვნება. მაგრამ არსებობს მეორე, შიდა მხარეც, რომელიც ეკლესიას „სამოციქულოს“ თვისებას ანიჭებს: მოციქულები არა მარტო იყვნენ, არამედ რჩებიან კიდეც და არსებობენ ქრისტეს ეკლესიაში. იყვნენ მიწიერში, ახლა არიან ზეციურში და აგრძელებენ ამქვეყნიურ მორწმუნეებთან ურთიერთობას. ისინი ეკლესიის ისტორიულ ბირთვს შეადგენენ. მოციქულები დღესაც აგრძელებენ ეკლესიის სულით ცოცხალ, თუმცა უხილავ ბირთვად ყოფნას და მარადის ასეთად დარჩებიან. წმ. იოანე ღვთისმეტყველი წერს: „გითხრობთ თქუენ, რაჲთა თქუენცა ზიარებაჲ გაქუნდეს ჩუენ თანა და ზიარებაჲ ჩუენი მამისა თანა და ძისა მისისა თანა იესუ ქრისტესსა“ (I ინ. 1,3). ამ სიტყვებს ჩვენთვის ისეთივე მნიშვნელობა ენიჭება, როგორიც მოციქულის თანამედროვეთათვის ჰქონდა, რადგან გვარიგებს - გვქონდეს კავშირი მოციქულთა დასთან, რომლებიც ჩვენთან შედარებით უფრო ახლოს არიან ყოვლადწმიდა სამებასთან.

მაშასადამე, ეკლესიის ისტორიული და შინაგანი მხარეებიდან გამომდინარე, მოციქულები მის დამაარსებლებად ითვლებიან. ამიტომაც არის ნათქვამი ეკლესიის შესახებ: „აღშენებულ საფუძველსა ზედა მოციქულთაჲსა და წინაჲსწარმეტყუელთაჲსა, რომლისა თავ-საკიდურთა მისთა არს ქრისტე იესუ“ (ეფ. 2,20). ეკლესიის წოდება „სამოციქულო“ მიანიშნებს, რომ იგი დააფუძნა არა ერთმა მოციქულმა (რისი სწავლებაც დაიწყო რომის ეკლესიამ), არამედ თორმეტივემ ერთად: სხვა შემთხვევაში მას ერქმეოდა პეტრესი, იოანესი ან სხვა რომელიმე მოციქულის სახელი. თითქოს ეკლესია წინასწარ გვაფრთხილებდა, არ გვემსჯელა „ხორციელ“ შეხედულებებზე დაყრდნობით: „მე პავლესი ვარ... მე აპოლოსი ვარ, მე კეფასი ვარ“ (I კორ. 3,4). აპოკალიფსისში ზეცით გარდმომავალი ქალაქის შესახებ ნათქვამია, რომ მას „აქუნდეს ათორმეტნი საფუძველნი და მათ ზედა ათორმეტნი სახელნი ათორმეტთა მათ მოციქულთა კრავისათანი“ (გამოცხ. 21,14).

სარწმუნოების სიმბოლოში აღნიშნული თვისებები: ერთი, წმიდა, კათოლიკე და სამოციქულო - ეხება მებრძოლ ეკლესიას, მაგრამ სრულ დატვირთვას ეს თვისებები ზეციური და მიწიერი ეკლესიების ქრისტეს ერთ სხეულში გაერთიანების გაცნობიერებისას იძენს: ეკლესია ერთია ზეციურ-მიწიერი ერთობით, წმიდა ზეციური-მიწიერი სიწმიდით, კათოლიკეა და სამოციქულო თავისი უწყვეტი კავშირით მოციქულებსა და ყველა წმიდანთან.

წმიდა წერილსა და წმიდა გადმოცემაზე დაფუძნებულ, გასაგებად ნათელ მართლმადიდებლურ სწავლებას ეკლესიაზე წინ ეღობება თანამედროვე პროტესტანტიზმში გავრცელებული განსხვავებული წარმოდგენა, რომელიც მართლმადიდებლურ გარემოში შემოჭრას ცდილობს. მის თანახმად, არსებული ნაირგვარი ქრისტიანული წარმონაქმნები, ე.წ. აღმსარებლობები და სექტები, თუმცაღა განყოფილნი არიან ურთიერთისგან, მაინც ერთიან, უხილავ ეკლესიას შეადგენენ, რადგანაც თითოეული მათგანი აღიარებს ქრისტეს, ძეს ღვთისას და იღებს მის სახარებას. ამ შეხედულების გავრცელებას ხელს უწყობს ის გარემოებაც, რომ მართლმადიდებელი ეკლესიის გვერდით (ოღონდ მის გარეთ) არსებულ ქრისტიანთა რაოდენობა რამდენიმეჯერ აჭარბებს მის წევრთა რიცხვს. არცთუ იშვიათად ამ ეკლესიისგარე სამყაროშიც შეიძლევა აღმოვაჩინოთ რელიგიური გულმოდგინება, რწმენა, ღირსეული ზნეობრივი ცხოვრება, ფანატიზმამდე აყვანილი დაჯერება საკუთარი სიმართლისა, მოწესრიგებულობა, ფართო საქველმოქმედო მოღვაწეობა. რა დამოკიდებულება აქვს ყოველივე ამას ქრისტეს ეკლესიასთან?

რასაკვირველია, უსაფუძვლოა ეს აღმსარებლობები და სექტები არაქრისტიანულ რელიგიებთან გავათანაბროთ. არ შეიძლება იმის უარყოფა, რომ საღვთო წერილის კითხვა კეთილისმყოფელ გავლენას ახდენს თითოეულზე, ვინც მისი საშუალებით რწმენის შესწავლასა და მასში განმტკიცებას ცდილობს. კეთილკრძალულებით ფიქრებს ღმერთ-შემოქმედზე, განმგებელსა და მაცხოვარზე მათთანაც აქვთ ამამაღლებელი ძალა; არ შეგვიძლია ვამტკიცოთ მათი ლოცვების სრული უნაყოფობა, თუკი ისინი გულწრფელად აღევლინება, რამეთუ „ყოველთა შორის თესლთა, რომელსა ეშინის მისა... სათნო მისა არს“ (საქმ. 10,35). ყველგანმყოფი საღვთო განგებულების სიკეთე მათზეც ვრცელდება; არც ისინი არიან ღვთის წყალობას მოკლებულნი. ეს აღმსარებლობები და სექტები ზნეობრივი აღვირახსნილობის, მანკიერებებისა და დანაშაულთა შემაკავებელ ძალებად გვევლინებიან და ეწინააღმდეგებიან ათეიზმის გავრცელებას. მაგრამ ყოველივე ეს ჯერ კიდევ არ გვაძლევს საფუძველს, ისინი ეკლესიას მივაკუთვნოთ. ამ ეკლესიისგარე ქრისტიანული ფართო სამყაროს გარკვეული ნაწილი, კერძოდ კი მთელი პროტესტანტიზმი, უარყოფს ზეციურ ეკლესიასთან კავშირს, არ ცნობს ღვთისმშობლისა და სხვა წმიდანებისადმი ლოცვით თაყვანისცემას, არ იხსენებს მიცვალებულებს. ეს იმაზე მიუთითებს, რომ მათ თავად დაარღვიეს კავშირი ქრისტეს ერთიან სხეულთან, რომელიც თავისთავში აერთიანებს ზეცისა და მიწის მკვიდრთ. ფაქტია, რომ ამ არამართლმაღიდებლურმა აღმსარებლობებმა ამა თუ იმ ფორმით, პირდაპირ თუ არაპირდაპირ „დაარღვიეს“ კავშირი მართლმადიდებელ ეკლესიასთან, მის ისტორიულ ფორმასთან, თვითონ გაწყვიტეს მასთან ძაფები და „გამოეყვნენ“. ამ ფაქტის უგულვებელყოფის ნება არ გვაქვს ჩვენც და მათაც. არამართლმადიდებლური აღმსარებლობების სწავლებანი შეიცავენ ერესებს, რომლებიც ეკლესიამ გადაჭრით უკუაგდო და დაგმო მსოფლიო კრებებზე. ქრისტიანობის ამ მრავალრიცხოვან განშტოებებს არაფერი აქვთ საერთო როგორც ქრისტეს მართლმადიდებელ ეკლესიასთან, ისე ურთიერთთან, არც გარეგნულად, და არც შინაგანად. დღევანდელობაში გამოჩენილ აღმსარებლობათაშორის გაერთიანებებს მხოლოდ გარეგნული ხასიათი აქვთ და სიღრმისეულად ვერ წვდებიან ამ აღმსარებლობათა ცხოვრებას. ტერმინი „უხილავი“ შეიძლება მარტოოდენ ზეციურ ეკლესიას მიესადაგოს. მიწიერი ეკლესია მიუხედავად იმისა, რომ გააჩნია უხილავი მხარეც (როგორც გემს, რომლის ნაწილი წყალშია ჩაძირული და თვალთაგან უხილავია), მაინც ხილულად რჩება იმიტომ, რომ შედგება ადამიანებისაგან და აქვს მოწყობისა და მღვდელმოქმედების ხილული ფორმები. მაშასადამე, სრულიად ბუნებრივია მტკიცება, რომ ეს რელიგიური ორგანიზაციები წარმოადგენენ ეკლესიის „გვერდითი“, „მომიჯნავე“, „დაახლოებულ“ და შესალოა „მასთან მდგომ“ და ზოგჯერ „მოწინააღმდეგე“ საზოგადოებებს. ყველა ისინი ქრისტეს ეკლესიის „გარეთ“ არიან: ზოგი მათგანი „გაემიჯნა“, სხვანი „ძლიერ დაშორდნენ“ მას. ერთნი, მართალია, მოსცილდნენ, მაგრამ ნათესაური, ისტორიული ძაფებით მაინც არიან მასთან კავშირში; სხვებმა ეს ნათესაობაც დაკარგეს - მათში გამრუდებულია ქრისტიანობის სული და ძირეული საფუძვლები. ერთ მათგანზეც კი არ ვრცელდება იმ მადლის მოქმედება, რომელიც ეკლესიაში სუფევს. ეს განსაკუთრებით ეხება საეკლესიო საიდუმლოებათა შედეგად ბოძებულ მადლს. ისინი არ იკვებებიან იმ საიდუმლო ტრაპეზიდან, რომელიც ზნეობრივი სრულყოფის საფეხურებზე აიყვანს მათ.

თანამედროვე კულტურული საზოგადების ტენდენცია, თანასწორი გახადოს ყველა აღმსარებლობა, მარტო ქრისტიანობით არ იფარგლება. იმავე გათანაბრების დაფაზე იდება არაქრისტიანული რელიგიებიც. თურმე მათ ყველას „ღმერთისკენ მივყავართ“ და თანაც მათ მიმდევართა საერთო რიცხვი გაცილებით აღემატება ქრისტიანობის აღმსარებელთა რაოდენობას.

ყველა ეს „გამათანაბრებელი“ და „გამაერთიანებელი“ შეხედულება მიუთითებს, რომ დავიწყებულია პრინციპი: შეიძლება არსებობდეს მრავალი სწავლება და აზრი, მაგრამ ჭეშმარიტება ერთია. ჭეშმარიტად ქრისტიანული, ეკლესიური ერთობა შეიძლება ეყრდნობოდეს მხოლოდ თანამოაზრეობას და არა სხვაგვარად აზროვნებას. ეკლესია არის „სუეტი და სიმტკიცე ჭეშმარიტებისაჲ“ (I ტიმ. 3,15).

საეკლესიო იერარქია

ქრისტეს ეკლესიის წევრები ღვთის ერთ სამწყსოს შეადგენენ - ყველა მოწოდებულია, ქრისტეში აღასრულოს თავისი ცხოვნების საქმე. ყველა თანასწორია ღვთის სამსჯავროს წინაშე. მაგრამ როგორც სხეულის ნაწილებს აქვთ ორგანიზმის სიცოცხლისათვის აუცილებელი განსხვავებული დანიშნულება; როგორც, სახლში, შენობაში თითოეულ დეტალს თავისი როლი აკისრია, ასევე ეკლესიაში არსებობს სხვადასხვა სახის მსახურება. ეკლესიის, როგორც ორგანიზაციის, უმაღლესი მსახურება იერარქიას ეკისრება. იგი გამოირჩევა რიგითი წევრობისაგან.

იერარქია დაადგინა უფალმა იესო ქრისტემ. „მან მოსცნა რომელნიმე მოციქულნი, რომელნიმე წინაჲსწარმეტყველნი, რომელნიმე მახარებელნი, რომელნიმე მწყემსნი და მოძღუარნი დასამტკიცებელად წმიდათა, საქმედ მსახურებისა, აღსაშენებელად გუამისა ქრისტესისა, ვიდრემდე მივიწინეთ ყოველნი ერთობასა სარწმუნოებისასა და მეცნიერებასა ძისა ღმრთისასა, მამაკაცად სრულად, საზომად ასაკისა სავსებისა მის ქრისტესისა“ (ეფ. 4,11-13).

ეკლესიაში არავინ ადგენს თავისთავს იერარქიულ მსახურად - ამას მხოლოდ მოწოდებული და კანონიერად დადგენილი პირი ასრულებს ხელდასხმის საიდუმლოს საშუალებით. „არავინ თავით თჳსით მოიღოს პატივი, არამედ, რომელი წოდებულ არს ღმრთისა მიერ, ვითარცა-იგი აჰრონ“ (ებრ. 5,4). რა მაღალზნეობრივი ადამიანიც არ უნდა იყოს, მას არ შეუძლია იერარქიული მსახურების აღსრულება განსაკუთრებული განდობის გარეშე. შეუძლებელია პარალელის გავლება ზნეობრივი სიმაღლის ხარისხსა და იერარქიულ სიმაღლის ხარისხს შორის. აქ უნდა ვივარაუდოთ მათი სრული შესაბამისობა, თუმცა ეს ყოველთვის ასე არ არის.

მოციქულები

უფალმა იესო ქრისტემ ამქვეყნად მსახურების დროს თავის მიმდევართაგან თორმეტი მოწაფე - მოციქული (ბერძნ. απόστολος - დესპანი) ამოირჩია და მათ განსაკუთრებული სულიერი ნიჭები და უფლებები უბოძა. აღდგომის შემდგომ უფალი გამოეცხადა მათ და უთხრა: „ვითარცა მომავლინა მე მამამან, მეცა წარგავლინებ თქუენ. და ვითარცა ესე თქუა, შეჰბერა მათ და რქუა: მიიღეთ სული წმიდაჲ. უკეთუ ვიეთნიმე მიუტევნეთ ცოდვანი, მიეტევნენ მათ: და უკეთუ ვიეთნიმე შეიპყრნეთ, შეჰპყრობილ იყვნენ“ (ინ. 20, 21-23). ეს სიტყვები გვაუწყებენ, რომ სამოციქულო მსახურებისა და მის კვალდაკვალ მწყემსის მოვალეობის აღმსრულებელნი აუცილებელია ზემოდან მიავლინონ. ამ მსახურების მასშტაბები ჩანს ამაღლების წინ უფლის მიერ მოწაფეთათვის ნათქვამ სიტყვებში: „წარვედით და მოიმოწაფენით ყოველნი წარმართნი და ნათელს-სცემდით მათ სახელითა მამისაითა და ძისაჲთა და სულისა წმიდისაჲთა, და ასწავებდით მათ დამარხვად ყოველი, რაოდენი გამცენ თქუენ. და აჰა ესერა მე თქუენ თანა ვარ ყოველთა დღეთა ვიდრე აღსასრულადმდე სოფლისა“ (მთ. 28,19-20). ამ სიტყვებში აღნიშნულია მოციქულთა სამგვარი მსახურება: სწავლება (მოიმოწაფენით), მღვდელმსახურება (ნათელს-სცემდით) და მართვა (ასწავებდით მათ დამარხვად ყოველთა). „აჰა ესერა მე თქუენ თანა ვარ ყოველთა დღეთა ვიდრე აღსასრულადმდე სოფლისა“ - უფალმა ამ სიტყვებით აკურთხა მწყემსობაზე თავისი მემკვიდრენი ყოველ დროში, „ვიდრე აღსასრულადმდე სოფლისა“, სანამ დასრულდება მიწიერი ეკლესიის არსებობა. ზემომოყვანილი სიტყვები უფლისა „მიიღეთ სული წმიდაჲ“ (ინ. 20,22) ადასტურებს, რომ ეს უფლებამოსილებანი მწყემსისა განუშორებლად არის შეერთებული სულიწმიდისმიერ მადლმოსილ, განსაკუთრებულ ნიჭებთან. სამივე იერარქიული მსახურება გაერთიანებულია ერთ ცნებაში - მწყემსობა. თავად უფლის გამოთქმის თანახმად: „აძოენ კრავნი ჩემნი... დამწყსენ ცხოვარნი ჩემნი... დამწყსენ ცხოვარნი ჩემნი“ (პეტრე მოციქულისადმი, ინ. 25,15-17) და „მწყსიდით თქუენ შორის სამწყსოსა მას ღმრთისასა“ (მოციქულებისადმი, I პეტ. 5,2).

მოციქულები ყოველთვის აღნიშნავდნენ, რომ იერარქია ღვთისაგან არის დადგენილი. თორმეტი მოციქულის დასში, გამოკლებული იუდას სანაცვლოდ, მატათა მოციქულის ჩარიცხვა განსაკუთრებული წესით მოხდა (საქმ. 1). ეს წესი არის ღირსეულთა შერჩევა კენჭისყრისთვის, ლოცვა და კენჭისყრა. თავად მოციქულები თავიანთ მოადგილეებს - ეპისკოპოსებს ხელდასხმით ადგენდნენ.

ეპისკოპოსები

პავლე მოციქული სწერს ტიმოთეს: „ნუ უდებ-ყოფ, რომელ-ეგე არს შენ თანა მადლი, რომელი მოგეცა შენ წინაჲსწარმეტყველებითა, დასხმითა ხელთა ხუცობისათა“ (I ტიმ. 4,14); სხვა დროს კი ეუბნება: „მოგახსენებ შენ განცხოველებად მხურვალედ მადლსა მას ღმრთისასა, რომელ აშენ თანა დასხმითა ხელთა ჩემთაჲთა“ (2 ტიმ. 1,6). კრეტისა და ეფესოს ეპისკოპოსებს ტიტესა და ტიმოთეს ენიჭებათ უფლება, დაადგინონ პრესვიტერები (ხუცესნი): „ამისთვის დაგიტევე შენ კრიტს შინა, რაჲთა ნაკლულევანი იგი განაგო და დაადგინნე ქალაქად-ქალაქად ხუცესნი, ვთარცა-იგი მე გიბრძანე შენ“ (ტიტ. 1,5); დააჯილდოონ ისინი: „რომელნი კეთილად ძღოდიან ხუცესნი, ორის ნაწილის პატივის ღირს იყვნედ, უფროჲს ხოლო რომელნი შურებოდიან სიტყვთა და მოძუღვრებით რამეთუ იტყჳს წიგნი: ხარს მეკალოესა არა დაუკრა პირი; და ღირს არს მუშაკი სასყიდლისა თჳსისა“ (5 ტიმ. 5,17-18); აგრეთვე, უფლება მოსილნი არიან გაარჩიონ პრესვიტერებზე შემოსული საჩივრები: „ხუცისათვის შესმენასა ნუ თავს-იდებ, გარნა ორითა და სამითა მოწამითა“ (I ტიმ. 5,19).

მაშასადამე, მოციქულები, კერძოდ კი ისინი, ვისაც თავად უფალმა მოუწოდა ეკლესიაში უზენაესი მსახურებისკენ, ადგენდნენ ეპისკოპოსებს, რომლებიც მათი უშუალო მემკვიდრეები და საქმის გამგრძელებლები ხდებოდნენ. მოციქულები თავიანთი და ეპისკოპოსების თანაშემწეებად ადგენდნენ პრესვიტერებს, ეპისკოპოსთა „ხელებს“, რომელთა ხელდასხმაც მოგვიანებით ეპისკოპოსებს დაეკისრა.

პრესვიტერები

პრესვიტერები (πρεσβύτερος ზედმიწევნითი მნიშვნელობით „უხუცენი“) მოციქულთა დროშიც და მის შემდგომადაც ყოველთვის იყვნენ და ახლაც წარმოადგენენ იერარქიის მეორე ხარისხს. როგორც „საქმე მოციქულთა“ მოგვითხრობს, პავლემ და ბარნაბამ ლისტრაში, ანტიოქიასა და იკონიაში გავლისას ხელი დაასხეს პრესვიტერებს თითოეული ეკლესიისათვის“ (საქმ. 14,23). წინადაცვეთის საკითხის გადასაწყვეტად გაიგზავნენ ელჩები იერუსალიმში მოციქულებთან და იქაურ პრესვიტერებთან (საქმ. 15,2); მოციქულთა კრებაზე პრესვიტერები მათთან ერთად იკავებენ ადგილებს (საქმ. 15,6); იაკობ მოციქული კი გვარიგებს: „უძლურ თუ ვინმე არს თქუენ შორის, მოუწოდენ ხუცესთა ეკლესიისათა და ილოცონ მის ზედა და სცხონ მას ზეთი სახელითა უფლისაჲთა“ (იაკ. 5,14). ამ დარიგებიდან ვხედავთ, რომ პრესვიტერები აღასრულებდნენ საეკლესიო მღვდელმოქმედებებს. აგრეთვე ვიგებთ, რომ ცალკეული თემის მთავარ ეკლესიაში შეიძლებოდა რამდენიმე პრესვიტერის ყოფნა, მაშინ როდესაც ქალაქისა და მისი მიმდებარე ოლქისთვის მხოლოდ ერთი ეპისკოპოსი დგინდებოდა. „საქმენი მოციქულთას“ 21-ე თავში გადმოცემულია შემდეგი: როდესაც პავლე მოციქული მესამე სამოციქულო მოგზაურობიდან დაბრუნდა იერუსალიმში და მოინახულა იაკობ მოციქული, იქ ყველა პრესვიტერი მივიდა (მაშასადამე, ისინი გარკვეულ საეკლესიო ხარისხს შეადგენდნენ). მათ გაიმეორეს სამოციქულო კრების დადგენილება, რომლის მიხედვითაც წარმართებს წინადაცვეთა არ ევალებოდათ და სთხოვეს პავლეს, განწმედის რიტუალი აღსრულებინა, რათა მისთვის არავის ესაყვედურა იუდეველობაზე უარის თქმა.

სამოციქულო ნაწერებში ყოველთვის არ განირჩევა სახელები „ეპისკოპოსი“ და „პრესვიტერი“ მაგალითად, „საქმენი მოციქულთას“ წიგნში წერია, რომ პავლე მოციქულმა ეფესოდან მილეტში თავისთან მიიწვია „ხუცესნი ეკლესიისა“ (საქმ. 20,17) და ასე დამოძღვრა: „ეკრძალენით უკუე თავთა თქუენთა და ყოველსავე სამწყსოსა, რომელსა-ეგე თქუენ სულმან წმიდამან დაგადგინნა მოღუაწედ (სლავურ თარგმანში: „ეპისკოპოსად“) და მწყსად ეკლესიასა უფლისა ღმრთისასა, რომელი მოიგო სისხლითა თჳსითა“ (საქმ. 20,28). ოღონდ აქედან და მსგავსი გამონათქვამებიდან არ უნდა დავასკვნათ, თითქოს მოციქულთა ეპოქაში ორი ხარისხი - ეპისკოპოსისა და პრესვიტერისა (ხუცესისა) გაერთიანებული იყო. ასეთი მაგალითები მხოლოდ იმას აჩვენებს, რომ პირველ საუკუნეში საეკლესიო ტერმინოლოგია ჯერ კიდევ არ იყო ისე დახვეწილი, როგორც შემდგომ და რომ სიტყვა „ეპისკოპოსი“ ორი მნიშვნელობით გამოიყენებოდა: ზოგჯერ უზენაესი იერარქიული ხარისხის აღსანიშნავად, ზოგჯერ კი ჩვეულებრივი, ზოგადი მნიშვნელობით - „დამკვირვებელი“ (επίσκοπς - დამკვირვებელი, ზედამხედველი. ზერძნული სიტყვის იმდროინდელი მნიშვნელობით). ჩვენს ყოფითს ტერმინოლოგიაშიც ასეა, მაგ. სიტყვა „ინსპექტირება“ ძალიან ხშირად სულაც არ აღნიშნავს „ინსპექტორის“ თანამდებობაზე მყოფის საქმიანობას.

დიაკვნები

ეკლესიაში მესამე იერარქიულ ხარისხს დიაკვნები შეადგენენ. როგორც „საქმენი მოციქულთას“ მე-6 თავში ვკითხულობთ, იერუსალიმის თემმა აირჩია შვიდი მამაკაცი და მათ ხელი დაასხეს მოციქულებმა. მათი პირველი დანიშნულება იყო, მოციქულებს დახმარებოდნენ პრაქტიკული, გამოყენებითი ხასიათის საქმეებში: ევალებოდათ „მსახურება ტაბლებსა“ (საქმ. 6,2), საკვების დარიგება და ქვრივებზე ზრუნვა. დამტკიცდა, ამ შვიდ მამაკაცს სახელი „დიაკონი“ დარქმეოდათ (ეს ჯერ კიდევ არ ჩანს მე-6 თავში). მწყემსთა ეპისტოლეებიდან ვიგებთ, რომ დიაკვნებს ეპისკოპოსები ადგენდნენ (I ტიმ. 3,8-13). სადიაკვნო მსახურებისათვის ირჩეოდნენ ადამიანები - „სავსენი სულითა წმიდითა და სიბრძნითა“ (საქმ. 6,3). ისინი ქადაგებდნენ, როგორც წმ. სტეფანე, რომელმაც თავისი სიტყვა ქრისტეს შესახებ მოწამებრივი სიკვდილით დაბეჭდა; წმ. ფილიპე, რომელმაც საჭურისი მონათლა (საქმ. 865,38). პავლე მოციქული თავის ეპისტოლეში სალამს უთვლის „ეპისკოპოსთა თანა და დიაკონთა“ (ფლპ. 1,1), როგორც მადლმოსილი იერარქიული მსახურების მტვირთველებსა და ეპისკოპოსთა თანაშემწეებს. წმ. იუსტინე მოწამე წერს: „ჩვენში ეგრეთწოდებული დიაკონნი ურიგებენ თითოეულ დამსწრეს პურს, რომელზედაც სამადლობელი აღსრულდა, აგრეთვე ღვინოსა და წყალს და მიაქვთ მათთანაც, ვინც არ ესწრებოდა“¹⁷. მაშასადამე, დიაკვნებს მორწმუნეებთან დაჰქონდათ არა მარტო საკვები, არამედ ევქარისტიულ ძღვენსაც ურიგებდნენ. მათი მსახურება ეკლესიაში ძველადაც და ახლაც საღვთისმსახურო-მადლმოსილი ხასიათისა იყო: 314 წელს, ნეოკესარიის კრებაზე, „საქმენი მოციქულთა“-ზე დაყრდნობით დადგინდა, რომ დიაკონთა რაოდენობამ თემში, თუნდაც იგი მრავალრიცხოვან ქალაქში არსებობდეს, არ უნდა გადააჭარბოს შვიდს. ძველ საეკლესიო ძეგლებში ხანდახან იხსენიებიან ეპისკოპოსები და დიაკვნები პრესვიტერების გარეშე. ალბათ იმიტომ, რომ ეპისკოპოსები თავად იყვნენ ქალაქის თემის წინამძღვარნი, პრესვიტერებს კი ქალაქგარე თემებში მსახურებას ანდობდნენ.

იერარქიის სამი ხარისხი

განასხვავებენ საეკლესიო იერარქიის სამ ხარისხს. სამივე მათგანში აყვანა მარტოოდენ საკუთარი სურვილით არ შეიძლება. ამის ნებას ეკლესია იძლევა და მათი დადგინება ღვთის კურთხევითა და ეპისკოპოსის მიერ ხელდასხმით აღესრულება.

ეკლესიაში აუცილებელია მღვდლობის ამ სამი ხარისხის არსებობა. მაგრამ მცირე თემს ნება ეძლევა, ჰყავდეს მხოლოდ ერთი ან ორი იერარქი (მღვდელი, მღვდელი და დიაკონი, ორი მღვდელი და ა.შ.). მაგრამ მთელს ეკლესიაში, თუნდაც ადგილობრივში, იერარქიის სისრულე აუცილებელია. მოციქულთა მოწაფე, წმ. ეგნატე თავისი ეპისტოლეებით გვიჩვენებს, თუ როგორ ამოწმებს ამას ძველი ეკლესია. იგი წერს: „აუცილებელია, და ასეც იქცევით, არაფერი მოიმოქმედოთ ეპისკოპოსის გარეშე. ასევე დაემორჩილეთ პერსვიტერებს, როგორც ჩვენი სასოების - იესო ქრისტეს მოციქულებს. დაე, ღმერთმა ინებოს ჩვენი ცხოვრება მასში. ასევე დიაკვნებს, იესო ქრისტეს საიდუმლო მსახურებს, ყველამ ყოველმხრივ უნდა აჩვენოთ თანადგომა, რადგან ისინი არიან ღვთის ეკლესიის მსახურნი და არა საჭმელ-სასმელისა... ყველამ პატივი მიაგეთ დიაკონთ, როგორც იესო ქრისტეს მცნებებს; ეპისკოპოსს, როგორც იესო ქრისტეს - ძეს მამა ღმერთისა; და პრესვიტერებს, როგორც საღვთო კრებულს, მოციქულთა დასს. მათ გარეშე არ არსებობს ეკლესია“¹⁸.

ეპისკოპოსები იერარქიის უმაღლეს რანგს იკავებენ. ცხოვრება საერთოდ არ არსებობს მთავრობის გარეშე და პრესვიტერებისა და დიაკვნების ხარისხზე უმაღლესი, უმთავრესი იერარქიული ხარისხის არსებობაც თავად ცხოვრებისეული ლოგიკით არის ნაკარნახევი. ეს ძველი საეკლესიო ძეგლებიდანაც ცხადდება. წმ. ეგნატე წერს: „სადაც ეპისკოპოსია, იქვე უნდა იყოს ხალხი, მსგავსად იმისა, რომ სადაც იესო ქრისტეა, იქ არის კათოლიკე ეკლესიაც“¹⁹. ტერტულიანეს გამოთქმით, „ეპისკოპოსების გარეშე ეკლესია არ არსებობს“²⁰.

ეპისკოპოსთა შორის არიან უმთავრესნი მდგომარეობით და არა იერარქიული თუ მადლისმიერი ღირსებით. ასევე იყო მოციქულთა გარემოშიც: მათ შორის ცნობილი იყვნენ გამორჩევით პატივმისაგებნი და სახელოვანნი, სუეტებად აღიარებულნი (გალ. 2,9), მაგრამ ყველა არსობრივად და სამოციქულო ხარისხით თანასწორი იყო. „ვგონებ, ვითარმედ არარაჲ დავაკლდი ფრიად მოციქულთა მათ“ (2 კორ. 11,5; 12,11) - ორჯერ განაცხადა პავლე მოციქულმა და დასძინა: „დაღათუ არარაჲ ვარ“ (2 კორ. 12,11). მოციქულთა ურთიერთობანი აგებული იყო იერარქიული თანასწორობის საფუძველზე. ეხება რა თავის მოგზაურობას იერუსალიმში სახელგანთქმულ მოციქულებთან - იაკობთან, პეტრესა და იოანესთან შესახვედრად, პავლე მოციქული განმარტავს, რომ წავიდა „გამოცხადებით“ (გალ. 2,2), ანუ დაეყრდნო მოციქულთა კრებით ცნობიერებას და არა რომელიმე მათგანის, თუნდაც ყველაზე სახელგანთქმულის პირად ნააზრევს. „მათ, რომელნი-იგი ჰგონებდეს, ვითარმედ არიან რაიმე, რომელნი-იგი ყოფილ ოდესმე იყვნეს, არარაი უმჯობეს ჩემსა. პირსა კაცისასა ღმერთმან არა თუალ-ახუნის“ (გალ. 2,6). რაც შეეხება ცალკეულ პირებს, ამაზე პავლე მოციქული წერს: „და რაჟამს მოვიდა პეტრე ანტიოქიად, წინაშე პირსა მისსა აღუდეგ. რამეთუ შეკდემულ იყო“ (გალ. 2,11). აქ საქმე ეხებოდა წინადაუცვეთელ ქრისტიანებს. იერარქიული მადლმოსილების თანასწორობის პრინციპზე აგებული ამგვარი ურთიერთობები სამარადჟამოდ დარჩა ეკლესიაში მოციქულთა მემკვიდრე - ეპისკოპოსებში.

საეკლესიო კრებები

როდესაც მოციქულებს დასჭირდათ, მიემართათ უზენაესი ავტორიტეტული ხმისა და სამსჯავროსათვის (ეს მოხდა მაშინ, როდესაც ანტიოქიაში გაჩნდა მნიშვნელოვანი გაუგებრობები მოსეს რჯულის წეს-ჩვეულებების გამოყენების თაობაზე), მაშინ ისინი შეიკრიბნენ იერუსალიმში და ამ კრების დადგენთლებანი მთელი ეკლესიისთვის სავალდებულოდ აღიარეს (საქმ. 15; საქმ. 16,4). ეს იქცა მაგალითად, რომ ეკლესიის უმნიშვნელოვანესი საკითხები ყოველთვის კრებას გადაეწყვიტა. მაშასადამე, ეკლესიის ხელისუფლების უზენაესი ორგანო და ავტორიტეტი არის ეპისკოპოსთა კრება: ადგილობრივ ეკლესიაში იგი ადგილობრივი ეპისკოპოსებისაგან დგება, ხოლო მსოფლიო საეკლესიო კრებებში მთელი ეკლესიის ეპისკოპოსები მონაწილეობენ.

ეპისკოპოსობის მემკვიდრეობითობა და უწყვეტობა ეკლესიაში

მოციქულებიდან მემკვიდრეობით მიღებული ეპისკოპოსობა და მისი უწყვეტობა ეკლესიის ერთ-ერთი არსებითი მხარეა. და პირიქით - მემკვიდრეობითობის გარეშე მიღებული ეპისკოპოსობა ამა თუ იმ ქრისტიანულ დენომინაციას ართმევს ჭეშმარიტი ეკლესიის თვისებებს, თუნდაც მას სწორი დოგმატური სწავლება გააჩნდეს. ეკლესია დაარსებიდანვე ამგვარად უდგებოდა ამ საკითხს. ევსები კესარიელის „საეკლესიო ისტორიიდან“ ვიცით, რომ ძველად ყველა ადგილობრივი ქრისტიანული ეკლესია ინახავდა თავის ეპისკოპოსთა სიას, როგორც მემკვიდრეობითობის უწყვეტობის დამადასტურებელს.

„ჩვენ შეგვიძლია, - წერს წმ. ირინეოს ლიონელი, - ჩამოვთვალოთ ისინი, ვინც მოციქულებმა ჩვენამდე დაადგინეს ეპისკოპოსებად ეკლესიაში, და მათი მემკვიდრენი“. და, მართლაც, იგი მემკვიდრეობითობის რიგით ჩამოთვლის რომის ეკლესიის ეპისკოპოსებს თითქმის II საუკუნის ბოლომდე²¹. მემკვიდრეობითობის მნიშვნელობაზე იგივე შეხედულებას გამოთქვამს ტერტულიანეც. იგი თავისი დროის ერეტიკოსებზე წერდა: „დაე, წარმოადგინონ თავიანთი ეკლესიების მთავრობანი და გამოაცხადონ ეპისკოპოსთა სია, რომელიც მემკვიდრეობით გრძელდებოდა ისე. რომ პირველი მათგანი დაედგინა მოციქულს, ანდა მისი წინამორბედი ყოფილიყო რომელიმე მოციქული ან მათ მოწაფეთაგან ვინმე, რომელსაც დიდხანს ჰქონდა ურთიერთობა მოციქულებთან. რადგან სამოციქულო ეკლესიები თავიანთ ეპისკოპოსთა სიას ზუსტად ასე ადგენენ. მაგალითად, სმირნის ეკლესია წარმოგვიდგენს პოლიკარპეს, რომელიც იოანემ დაადგინა: რომისა - პეტრეს მიერ ხელდასხმულ კლემენტეს. ასე და ამგვარად მიუთითებენ ეკლესიები თავად მოციქულთა მიერ ეპისკოპოსობაში აყვანილ პირებზე, როგორც მოციქულთა თესლიდან აღმოცენებულ შთამომავლობაზე“²².

მწყემსობის დადგინება ეკლესიაში

„ესრეთ შემრაცხენინ ჩუენ კაცმან, ვითარცა მსახურნი ქრისტენი და მნენი საიდუმლოთა ღმრთისათანი... ხოლო ჩემდა საწუნელება არს, უკეთუ თქუენ მიერ განვიკითხო... განმკითხველი ჩემი უფალი არს“ (I კორ. 1,3-4).

„ხუცესთა მათ თქუენ შორის ვჰლოცავ, ვითარცა თანა-ხუცესი და მოწამე ვნებათა ქრისტესთაჲ, და მერმისა მის გამოჩინებადისა დიდებისა ზიარი; მწყსდით თქუენ შორის სამწყსოსა მას ღმრთისასა, იღუწიდით ნუ იძულებით, არამედ ნებსით, ნუცა საძაგელისა შეძინებით, არამედ გულს-მოდგინედ. ნუცა ვითარმცა ეუფლებოდეთ მნეთა მათ, არამედ სახე ექმნენით სამწყსოსა მას“ (I პეტ. 5,1-3).

„მოიხსენენით წინამძღუარნი იგი თქუენნი, რომელნი გეტყოდეს თქუენ სიტყუათა მათ ღმრთისათა, და ჰხედევდით გამოსლვასა მას ცხორებისა მათისათა და ჰბაძევდით სარწმუნოებასა მათსა“ (ებრ. 13,7).

„დაემორჩილენით წინამძღუართა თქუენთა და ერჩდით მათ, რამეთუ იგინი იღვძებენ სულთა თქუენთათკს, ვითარცა-იგი სიტყუაი მისცენ: რაითა სიხარულით ამას ჰყოფდნენ და არა სულთ-ითქუმიდენ, რამეთუ არა ადვილ არს ესე თქუენდა“ (ებრ. 13,17).

8. ეკლესიის საიდუმლონი. ეკლესიის ცხოვრება სულიწმიდაში

ახალი ცხოვრება

ეკლესია ცოდვილი, უმეცარი მსოფლიოს გარემოცვაში არსებობს, მაგრამ ის თავად ახალ ქმნილებას წარმოადგენს და ახალ ცხოვრებას აშენებს. მისი თითოეული წევრი მოწოდებულია, შეითვისოს და თავისთავში შექმნას ეს ახალი ცხოვრება, მანამდე კი განუდგეს „ამა სოფელს“. როდესაც ლაპარაკია „სოფელთან“ კავშირის გაწყვეტაზე, ეს არ ნიშნავს მიწიერ ცხოვრებასა და დანარჩენ, ხშირად ურწმუნო, გარყვნილ კაცობრიობასთან ერთად არსებობაზე უარის თქმას. „უკეთუ არა, თანაგიც სამე სოფელით განსლვაი“ - წერს პავლე მოციქული (I კორ. 5,10). მაგრამ ეკლესიაში შესასვლელად აუცილებელია, გამოხვიდე ეშმაკის ტყვეობიდან და გახდე ამ ცოდვილი ქვეყნისათვის მწირი და წარმავალი (I პეტ. 2,11), გაავლო მკვეთრი ზღვარი საკუთარ თავსა და „სოფელს“ შორის: ამისთვის გმართებს, ღიად და პირდაპირ განუდგე ეშმაკს, რამეთუ შეუძლებელია იყო ორი ბატონის მსახური. აუცილებელია, საკუთარ თავში განწმიდოთ „ძველი იგი ცომი, რაჲთა იყვნეთ ახალ თბე“ (I კორ. 5,7). ამიტომ ქრისტიანობის უძველესი წარსულიდან დაწყებული ეკლესიაში შესვლას წინ უსწრებს განსაკუთრებული „განდგომა ეშმაკისაგან“, რომელსაც მოსდევს ნათლისღება და რითაც ირეცხება ცოდვათა სიბილწე. ამის შესახებ დაწვრილებით ვკითხულობთ წმ. კირიილე იერუსალიმელის „განსასწავლ სიტყვანში“. კათაკმეველთათვის დარიგებებიდან ვიგებთ, რომ დღევანდელ მართლმადიდებლურ კურთხევანში შეტანილი „შეკრვის ლოცვები“, რომლებიც ეშმაკის განდევნას ემსახურებიან, და მოსანათლავად განმზადებულთა მიერ თავად „სატანას უარყოფა“ თავიანთი შინაარსით ძალიან უახლოვდება ძველ ქრისტიანულ წესს. მხოლოდ შემდგომად ამისა განიღება მადლის სამეფოში შესასვლელი, ხდება დაბადება ახალ ცხოვრებაში „წყლისა და სულისაგან წმიდისა“, როგორც მაცხოვარი ბრძანებდა ნიკოდიმოსთან საუბარში (ინ. 3,5-6). თუ როგორ ხდება ადამიანის ამ ახალ ცხოვრებაში შემდგომი ზრდა, ამასაც მაცხოვრის სიტყვებიდან ვიგებთ: „ესრეთ არს სასუფეველი ღმრთისაჲ, ვითარცა იგი კაცმან დასთესის თესლი ქუეყნასა და დაიძინოს; და აღდგის ღამე და დღე, და თესლი იგი აღმოსცენდის და განორძნდებიან, ვითარ იგი მან არა უწყის, რამეთუ თჳსით თაჳთ ქუეყანა ნაყოფსა გამოიღებს: პირველად წუელი, მერმე თავი, მაშინღა სავსე იფქლი თავსა მას შინა“ (მრკ. 4,26-28). მაშასადამე, თუ მთელი ეს ახალი ცხოვრება ადამიანმა შინაგანად მიიღო, თუ გულწრფელად სურს მასში ყოფნა და მის შესანარჩუნებლად ძალისხმევას არ იშურებს - მაშინ იგი (ახალი ცხოვრება) სულიწმიდის ძალით საიდუმლოდ იწყებს მოქმედებას, თუმცა შესაძლოა, ეს უხილავი პროცესი ადამიანმა ვერც კი შეიგრძნოს.

მთელი საეკლესიო ცხოვრება გამსჭვალულია სულიწმიდის საიდუმლო ქმედებებით. „სულისა წმიდისა მიერ ყოველი სული ცხოველ იქმნების. სულიწმიდითა გამოიხსნების ყოველი. მისა მიერ შთაბერილი ყოველი მსწრაფლ განიძარცვავს ამქვეყნიურს, აღფრთოვანდება, აღორძინდება, ზეაღიტაცება“ (ცისკრის საკვირაო ანტიფონი. ხმა 6). ამიტომ ყოველი საეკლესიო, საზოგადო, თუ პირადი ლოცვა სულიწმიდისადმი მიმართვით იწყება: „მეუფეო ზეცათაო, ნუგეშინისმცემელო, სულო ჭეშმარიტებისაო, რომელი ყოველგან ხარ და ყოველსავე აღავსებ მადლითა შენითა, საუნჯეო კეთილთაო, მომნიჭებელო ცხოვრებისაო, მოვედ და დაემკვიდრე ჩუენ შორის...“ როგორც მიწაზე დაცემული წვიმა და ნამი აცოცხლებს, კვებავს და ზრდის ყოველ მცენარეს, ასევე მოქმედებენ სულიწმიდის ძალები ეკლესიაში.

მოციქულთა ნაწერებში სულიწმიდის მოქმედებას ეწოდება „გარდამეტებული ძალა“, „ღმრთეების ძალი“ (2 პეტ. 1,3), „სული ქრისტესი“, მაგრამ ყველაზე ხშირად იგი აღინიშნება სიტყვით „მადლი“. ეკლესიაში შესულნი ვხვდებით მადლის სამეფოში, ჩვენ მოგვიხმობენ, რათა მივეახლოთ „უკუე განცხადებულად საყდარსა მას მადლისასა, რაითა მოვიღოთ წყალობაი და ვპოოთ მადლი ჟამსა შეწევნისასა“ (ებრ. 4,16; აგრეთვე ებრ. თ. 10-13).

მადლი

სიტყვას - „მადლი“ (ბერძნ. χαρίς - სიხარული, კმაყოფილება, წყალობა, კეთილგანწყობა) წმიდა წერილში განსხვავებული მნიშვნელობანი ენიჭება.

იგი ზოგჯერ აღნიშნავს ღვთის წყალობას ზოგადად: „ღმერთმან ყოვლისა მადლისამან“ (I პეტ. 5,10). ამ ყველაზე ფართო გაგებით, მადლი არის ყველა დროში ღირსეულად მცხოვრები ადამიანების სათნოყოფა (ასეთნი არიან მაგ. ძველი აღთქმის მართალნი: აბელი, ენოქი, აბრაამი, მოსე წინასწარმეტყველი და გვიანდელი წინასწარმეტყველნი).

ახალ აღთქმაში მადლის ცნება უფრო დაზუსტდა. განასხვავებენ მის ორ ძირითად მნიშვნელობას: პირველი - საღვთო ანუ ქრისტეს მადლში იგულისმხება ჩვენი გადარჩენის მთელი განგებულება, რომელიც ძე ღვთისას ამქვეყნად მოსვლით, ჯვარზე სიკვდილით, აღდგომითა და ზეცად ამაღლებით აღსრულდა: „მადლითა ხართ გამოხსნილ სარწმუნოებისა მიერ, და ესე არა თქუენგან, არამედ ღმრთისა ნიჭი არს: არა საქმეთაგან, რაჲთა არავინ იქადოს“ (ეფ. 2,8-9). მეორე - მადლი ეწოდება სულიწმიდის ნიჭებს, რომლებიც ვლინდება და გარდამოდის ქრისტეს ეკლესიაში მისი წევრების განწმედის, სულიერი ზრდისა და მათ მიერ ზეციური სასუფევლის მისაღწევად.

ამ მეორე, ახალი აღთქმისეული მნიშვნელობით მადლი არის ზეციდან გარდამოვლენილი და ქრისტეს ეკლესიაში დავანებული ძალა ღვთისა, ამაღორძინებელი, მაცოცხლებელი, სრულმყოფი, მორწმუნე და კეთილმსახური ქრისტიანის წარმმართავი უფალ იესო ქრისტეს მიერ ბოძებული ცხონების მისაღებად.

ამიტომ მოციქულები თავიანთ ნაწერებში ხშირად ხმარობენ ბერძნულ სიტყვას χαρίς - მადლი, რომელიც მნიშვნელობით იგივეა, რაც სიტყვა δΰναμι - ძალა. ტერმინს „მადლი“ წმიდა ცხოვრებისათვის ზემოდან მონიჭებული „ძალის“ მნიშვნელობით სამოციქულო ეპისტოლეებში მრავალჯერ ვხვდებით (2 პეტ. 1,3; რომ. 5,2: რომ. 16,20; I პეტ. 5,12; 2 პეტ. 3,18; 2 ტიმ. 2,1; I კორ. 16,23; 2 კორ. 13,13; გალ. 6,18; ეფ. 6,24 და სხვა). პავლე მოციქული წერს: „კმა არს შენდა მადლი ჩემი, რამეთუ ძალი ჩემი უძლურებასა შინა სრულ იქმნების“ (2 კორ. 12,9).

მხედველობაში უნდა მივიღოთ სიტყვა „მადლის“ უკვე ნახსენებ მნიშვნელობათა შორის განსხვავება და, აგრეთვე, ახალი აღთქმის წმიდა წერილში მისი უპირატესად საღვთო ძალად გააზრების გარემოება. ეს მნიშვნელოვანია, რადგან პროტესტანტიზმში დამკვიდრდა სწავლება, რომელიც მაცხოვრის მიერ ჯვარზე აღსრულებულ ღვაწლში - ჩვენი ცოდვებისგან გამოსყიდვის დიად საქმეში, მადლს ზოგად მნიშვნელობას ანიჭებს. პროტესტანტების აზრით, მაცხოვრის ღვაწლით ცოდვებისგან გათავისუფლებული, მორწმუნე ადამიანები უკვე გადარჩენილებად ითვლებიან. მაგრამ მოციქულები გვასწავლიან, რომ ქრისტიანს საჩუქრად ებოძა განმართლება საერთო გამოსყიდვის მადლით. მაგრამ ქვეყნად იგი, როგორც პიროვნება, ჯერ მხოლოდ „ცხორებულია“ (I კორ. 1,18) და ესაჭიროება მადლმოსილი ძალების მხარდაჭერა. ,,... მოუჴედით სარწმუნოებითა მადლსა ამას, რომლითაცა ვდგათ“ (რომ. 5,2): „რამეთუ სასოებით ვცხონდებით“ (რომ. 8,24).

როგორ მოქმედებს მაცხონებელი მადლი ღვთისა?

ადამიანის სულიერი დაბადება, ასევე შემდგომი სულიერი ზრდა ორი საწყისის ურთიერთქმედებით ხდება: ერთი მათგანია სულიწმიდის მადლი, მეორე - მის მისაღებად გულის გახსნა, წყურვილი და სურვილი მისი შეთვისებისა ისე, როგორც წვიმის სისველეს ისრუტავს გამოფიტული, გამომშრალი მიწა; სხვა სიტყვებით, საჭიროა ადამიანის პირადი ძალისხმევა,რათა მოიპოვოს, დაიმარხოს და აამოქმედოს სულში საღვთო ნიჭები.

ამ ორი საწყისის ერთობლივ მოქმედებაზე საუბრობს პეტრე მოციქული: „რომელმან-იგი ყოველივე თჳსისა ღმრთეებისა ძალი საცხორებელად და ღმრთისა სამსახურებელად მოგუანიჭა ჩუენ... და თქუენცა ესევე მოსწრაფებაჲ ყოვლითურთ მოიპოეთ და ყავთ სარწმუნოებასა შინა თქუენსა სათნოებაჲ და სათნოებასა შინა მეცნიერებაჲ, და მეცნიერებასა შინა - მარხვაჲ, მარხვასა შინა - მოთმინებაჲ, მოთმინებასა შინა - ღმრთის მსახურებაჲ და ღმრთისა მსახურებასა შინა - ძმათ მოყუარებაჲ და ძმათ მოყუარებასა შინა - სიყუარული. რამეთუ ესე რაჟამს იყოს თქუენ თანა და გარდაგემატოს არა უქმად, არცა უნაყოფოდ იპოვნეთ უფლისა ჩუენისა იესუ ქრისტეს მეცნიერებასა. ხოლო რომლისა თანა ესე არა არს, ბრმა არს და ვერ ჰხედავს იგი, რამეთუ დაავიწყდა განწმედაჲ იგი პირველთა მათ ცოდვათა მისთაჲ“ (2 პეტ. 1,3,5-9). ასევე პავლე მოციქულთან ვკითხულობთ: „შიშითა და ძრწოლით თჳსსა ცხორებასა იქმოდეთ. რამეთუ ღმერთი არს, რომელი შეიქმს თქუენთანა ნებასაცა და შეწევნასა სათნოებისათვის“ (ფლპ. 2,12-13), ანუ თავად იმოქმედეთ, მაგრამ გახსოვდეთ, რომ ყოველივე საღვთო მადლით გეძლევათ. „მეყავნ მე ღმერთ მფარველ და სახლ შესავედრებელ ცხოვრებისა ჩემისასა“ (საკვირაო ცისკრის წარდგომა, ხმა 3).

ამ წმიდა სწავლების შესაბამისად, კართაგენის (III ს.) კრებამ განმარტა: „ვინც ამბობს, რომ საღვთო მადლს, რომლითაც განვმართლდებით ჩვენი უფლის იესო ქრისტეს მიერ, მხოლოდ ჩადენილი ცოდვების მოტევება შეუძლია და არ მოგვმადლებს შემწეობას, რათა შემდგომში აღარ ვცოდოთ, შეჩვენებული იყოს! რამეთუ საღვთო მადლი არა მარტო გვაძლევს ცოდნას, თუ რა უნდა ვაკეთოთ, არამედ სიყვარულს შთაგვბერავს, რათა შევძლოთ, აღვასრულოთ ის, რასაც შევიცნობთ“¹.

მართლმადიდებელ მოსაგრეებს თავიანთი გამოცდილება კარნახობს, მთელი ძალით მოუწოდონ ქრისტიანებს, თავმდაბლად შეიგნონ თავიანთი უძლურება, რათა იმოქმედოს ღვთის მაცხონებელმა მადლმა. ამის თაობაზე შთამბეჭდავია ღირსი სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველის დარიგებანი (XI ს.):

„თუ ეშმაკის შეგონებით აზრად მოგივა, რომ შენი ცხოვნება მოხდება არა შენი ღმერთის ძალით, არამედ პირადი სიბრძნითა და ძალისხმევით, და თუკი ამ შეგონებებს სული დაეთანხმება - მას მადლი განეშორება. ჩვენს უკანაკნელ ამოსუნთქვამდე მართებს სულს, მასში აღმოცენებულ ამ ძლიერ და უმძიმეს ბრძოლას ღვაწლით შეეწინააღმდეგოს. როგორც ნეტარი პავლე მოციქული ამბობს, სულმა უნდა იღაღადოს მთელი ხმით, კაცთა და ანგელოზთა გასაგონად, რომ მოქმედებს არა თავად, არამედ „მადლი იგი ღმრთისაჲ, რომელი იყო ჩემ თანა“ (I კორ. 15,10). მოციქულები და წმიდანები, მოწამენი და იერარქები, ღირსნი და მართალნი - ყველა აღიარებს სულიწმიდის ამგვარ მადლს. ისინი ასეთი აღიარებისათვის იღვწოდნენ და მისი (მადლის) შემწეო აღასრულეს ღვაწლი კეთილი და სლვაჲ თჳსი“².

„ქრისტიანის სახელის მატარებელს, - ვკითხულობთ იმავე მამასთან, - თუ გულით არ სწამს, რომ სარწმუნოებით ბოძებული საღვთო მადლი არის წყალობა ღვთისა... თუ იგი იმ მიზნით არ იღვწის, რომ პირველად საღვთო მადლი ნათლისღებით მიიღოს, ან თუ გააჩნდა და ცოდვის ჩადენის გამო დაკარგა, ისევ მოიპოვოს სინანულით, აღსარებითა და თავის დამამდაბლებელი ცხოვრებით: და ამის ნაცვლად არიგებს მოწყალებას, მარხულობს, მღვიძარებს, ლოცულობს და ა.შ. და თან ფიქრობს, რომ მნიშვნელოვან სათნოებებსა და თავისთავად დასაფასებელ კეთილ საქმეებს ასრულებს, ამაოდ გაირჯება და დაშვრება“³.

რა მნიშვნელობა ენიჭება ქრისტანულ ღვაწლს? იგი იარაღია, რათა დაითრგუნოს „გულისთქუმაჲ ხორცთაჲ, გულისთქუმაჲ თუალთაჲ,სილაღე ამის ცხორებისაჲ“ (I ინ. 2,15-16). მისი საშუალებით განიწმიდება სულიერი ველი ქვათაგან, სარეველებისა და ჭაობის წუმპესგან და მომზადდება წმიდა ნათესისათვის, რომელსაც ზემოდან გარდამოსული საღვთო მადლი მორწყავს.

საღვთო განგებულება და მადლი

ნათქვამიდან გამომდინარე გვმართებს, განვასხვავოთ ცნებები: საღვთო განგებულება და საღვთო მადლი. საღვთო განგებულებას ვუწოდებთ ძალას, რომლის შემწეობითაც ხდება სამყაროს, შესაბამისად კაცობრიობისა და თითოეული ადამიანის არსებობისა და ცხოვრების შენარჩუნება. საღვთო მადლი არის სულიწმიდის ძალა, რომელიც მოიცავს ადამიანის შინაგან არსებას და მას სულიერი სრულყოფისა და ცხონებისაკენ წარმართავს.

საიდუმლონი

ეკლესიის შიდაცხოვრება საიდუმლოა; იგი ყოველთვის არ შეესაბამება ეკლესიის ისტორიას, რომელიც მხოლოდ გარეგნულ ფაქტებს გადმოგვცემს და განსაკუთრებით მის ამქვეყნიურ ცხოვრებასა და ვნებებთან ჭიდილზე მოგვითხრობს. მის შიდაცხოვრებაში იგულისხმება ქრისტეს, როგორც მისი თავის, და ეკლესიის, როგორც უფლის სხეულის, საიდუმლო ერთობლივი ქმედება სულიწმიდაში, „რომლისაგან ყოველი გუამი შენაწევრებულ და შემტკიცებულ არს“ (ეფ. 4,16); „საიდუმლოჲ ესე დიდი არს; ხოლო მე ვიტყჳ ქრისტესთჳს და ეკლესიისთჳს“, - თქვა პავლე მოციქულმა (ეფ. 5,32).

მაშასადამე, როდესაც მოციქულები ამბობდნენ, რომ ისინი არიან „მნენი საიდუმლოთა ღმრთისანი“: „ესრეთ შემრაცხენინ ჩუენ კაცმან, ვითარცა მსახურნი ქრისტესნი და მნენი საიდუმლოთა ღმრთისანი“ (I კორ. 4,1; οίκονομους μιστηριών θεον), მათ მხედველობაში ჰქონდათ თავიანთი მსახურებისა და მნეობის სხვადასხვა სახეები:

ა. მოწოდებითი ხასიათის ქადაგება;

ბ. ნათლობა მათი, ვინც ირწმუნა;

გ. ხელდასხმის საშუალებით სულიწმიდის გარდმოვლენა;

დ. ევქარისტიის საიდუმლოთი მორწმუნეთა ქრისტესთან შეერთების განმტკიცება;

ე. მორწმუნეთა გულებში ღვთის სასუფევლის საიდუმლოს ღრმად ჩანერგვა, მათგან უფრო სრულყოფილთა ჩაღრმავება „სიბრძნესა ღმრთისასა, საიდუმლოდ დაფარულსა მას“ (I კორ. 2,67).

ამრიგად, მოციქულთა საქმიანობა აღსავსე იყო საიდუმლო მხარეებით (μυστηριών), მაგრამ მათ შორის ცენტრალური და დამაგვირგვინებელი ადგილი მღვდელმოქმედებებს ეკავა. ამიტომ სრულიად ბუნებრივია, რომ ეკლესიის ცხოვრებაში მადლმოსილი მნეობის ზოგმა განსაკუთრებულმა, ყველაზე მნიშვნელოვანმა ფორმამ და გარკვეულმა მღვდელმოქმედებებმა თანდათან მიიღო უპირატესი სახელდება „საიდუმლო“; წმ. ეგნატე ღმერთშემოსილი, მოციქულთა უშუალო მოწაფე, წერს, რომ დიაკვნები აგრეთვე არიან „მსახურნი იესო ქრისტეს საიდუმლოთა“⁴. წმ. ეგნატეს ეს სიტყვები უკუაგდებს პროტესტანტი ისტორიკოსების მტკიცებებს, თითქოს ძველ ეკლესიაში ცნებებით „საიდუმლო“ და „საიდუმლონი“ არასოდეს განსაზღვრავდნენ საეკლესიო მღვდელმოქმედებებს.

„საიდუმლოებებად“ სახელდებული მღვდელმოქმედებანი ისე გამოირჩევიან დანარჩენი საღვთისმსახურო წესებისა და ლოცვების ჯაჭვში, როგორც მწვერვალები დაბალ მთაგრეხილში.

საიდუმლოებებში ლოცვანი ამა თუ იმ ფორმით გაერთიანებული არიან კურთხევებთან და განსაკუთრებულ ქმედებებთან. კურთხევანის სიტყვები, წარმოთქმული სამღვდელო გარეგნულ ქმედებათა თანხლებით, თითქოს სულიერი ჭურჭლებია, რომლებითაც იღებენ სულიწმიდის მადლს და მას შეუორგულებელ მორწმუნეებს - ეკლესიის წევრებს, ურიგებენ.

ამრიგად, საიდუმლო არის მღვდელმოქმედება, რომლის დროსაც მორწმუნის სულს ხილული სახით გადაეცემა უხილავი საღვთო მადლი.

ეკლესიაში სახელდება „საიდუმლო“ მიეკუთვნება შვიდ მსახურებას; ესენია: ნათლისღება, მირონცხება, ზიარება-ევქარისტია, სინანული, მღვდლობა, ქორწინება და ზეთის კურთხევა. „ვრცელი მართლმადიდებლ კატეხიზმო“ თითოეული საიდუმლოს არსს ასე განსაზღვრავს:

„ნათლისღებით ადამიანი საიდუმლოდ იბადება სულიერ ცხოვრებაში; მირონცხებით ამაღორძინებელი და განმამტკიცებელი მადლი ენიჭება; ზიარებით სულიერ საკვებს იღებს; სინანული მას სულიერი სნეულებების - ცოდვებისაგან კურნავს; მღვდლობით მიიღება მადლი, რათა სწავლების, ლოცვებისა და საიდუმლოთა საშუალებით სულიერად ააღორძინონ და აღზარდონ სხვები; ქორწინებით ბოძებული მადლი აკურთხევს ცოლ-ქმრობას, ბავშვების ბუნებრივ დაბადებასა და აღზრდას; ზეთის კურთხევის დროს სულიერ სნეულებათაგან განკურნების გზით ხორციელი სნეულებანიც იკურნება“⁵.

თავად ეკლესიის, როგორც მთლიანობის, ქრისტეს სხეულისა და „ქრისტეს ცხოვართა“ ცხოვრებისათვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვნია:

ა. ქრისტეს სისხლისა და ხორცის, ანუ ევქარისტიის საიდუმლო;

ბ. ეკლესიის იერარქიულ საფეხურებზე მსახურებისათვის რჩეულ პირთა დადგინების საიდუმლო - ქიროტონია, რომელიც ქმნის ეკლესიისთვის აუცილებელ სტრუქტურას;

გ. ნათლისღების საიდუმლო, რომელიც უზრუნველყოფს ეკლესიის შემადგენლობას. ეკლესიის სიწმიდისა და ცხოვრების სისავსისათვის ასევე აუცილებელია დანარჩენი საიდუმლოებანი, რომელთა საშუალებითაც ხდება ცალკეულ მორწმუნეებზე მადლის გადაცემა.

უნდა განვასხვავოთ საიდუმლოს „სინამდვილე“ (რომ იგი თავისთავადი, ჭეშმარიტად მადლმოსილი ძალაა) და საიდუმლოს „ქმედითობა“ (თუ რამდენად ღირსია საიდუმლოს მიმღები, მასზე გარდამოვიდეს მადლმოსილი ძალა). „საიდუმლო იარაღია, რომელიც უეჭველად კეთილიისმყოფლად მოქმედებს მასში მონაწილეებზე“⁶. მაგრამ მორწმუნეთა მიერ საიდუმლოთა მიღების შემდგომ მათი განმაახლებელი, მაცხოვნებელი ძალის მოქმედების ნაყოფიერება დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენად ღირსეულად მიეახლება ადამიანი საიდუმლოს; მისმა უღირსად მიღებამ შესაძლოა გამართლება კი არა, სასჯელი გამოიწვიოს. მადლი არ ზღუდავს ადამიანის თავისუფლებას, თავისი მოქმედებით არ ლახავს მას. ხშირად ადამიანები, რომლებიც მონაწილეობენ სარწმუნოებრივ საიდუმლოებებში, არ იღებენ იმას, რისი მიცემაც ამ უკანასკნელთ შეუძლიათ: ან მადლის მისაღებად არა აქვთ გულები გახსნილი, ან არ გაუფრთხილდნენ მიღებულ საღვთო ძღვენს. აი, რატომ ხდება, რომ მონათლულ ადამიანებს, როდესაც ისინი არ ასრულებენ აღთქმებს. რომლებიც მათ (ან ნათლიებმა) დადეს ნათლისღების დროს, არა მარტო ერთმევათ უკვე მიცემული საღვთო მადლი, არამედ ხშირად ისინი ღვთის მტრები, მისი უარმყოფელნი, ურწმუნონი, „განდგომილნი“ ხდებიან და თავიანთ სულს ღუპავენ. ეს ცხოვრებისეული ფაქტები სულაც არ აკნინებს საიდუმლოთა ღირსებას. მათი უდიდესი მონაპოვარია: წმინდანები, მართალნი, სარწმუნოებისათვის წამებულთა დასები, აღმსარებელნი, მოსაგრენი, სასწაულმოქმედნი - ჯერაც ამქვეყნად „მიწიერ ანგელოზებად, ზეციურ ადამიანებად“ ქცეულნი. ეს არნახული მიღწევები, რომლებიც არ არსებობს ჭეშმარიტი ქრისტიანობის გარეშე, მოიპოვება იმ საღვთო, უხილავი მადლის მოქმედებით, რომელიც მიიღება ნათლისღებითა და მირონცხებით, განცხოველდება სინანულითა და წმიდა საიდუმლოთა ზიარებით და ინახება თავმდაბლობისა და შიშის იმ შეგნებით, რომ თითოეულ ქრისტიანში „ქრისტე არის მებრძოლი და გამარჯვებული, თავად იგი მოუხმობს ღმერთს, ლოცულობს, მადლობას აღავლენს და კეთილად ეკრძალვის, ეძიებს ლოცვითა და სიმდაბლით - ყოველივე ამას ქრისტე აღასრულებს. მას უხარია და ზეიმობს, როდესაც ხედავს, თითოეულ ქრისტიანში დამკვიდრებულ რწმენას იმისა, რომ ქრისტეა ყოველივე ამის აღმსრულებელი“⁷.

ნათლისღების საიდუმლო

წმიდა ეკლესიის საიდუმლოთა ჩამონათვალში პირველ ადგილზე დგას ნათლისღების საიდუმლო. იგი არის შესასვლელი კარი მადლმოსილ სამეფოში - ეკლესიაში და სხვა საიდუმლოებებში მონაწილეობის საშუალებას იძლევა. ჯერ კიდევ ნათლისღების საიდუმლოს დადგინებამდე უფალი იესო ქრისტე თავის საუბარში ნიკოდიმოსთან მიუთითებს, რომ ამ საიდუმლოს აღსრულება გადარჩენისათვის აუცილებელია: „ამენ, ამენ, გეტყვ შენ: უკეთუ ვინმე არა იშუეს მეორედ, ვერ ჴელეწიფების ხილვად სასუფეველი ცათაჲ“ (ინ. 3,3). როდესაც ნიკოდიმოსი დაიბნა და ვერ გაიგო, თუ „ვითარ ჴელ-ეწიფების კაცსა ბერსა შობად?“ (ინ. 3,4), მაცხოვარმა უპასუხა, რომ ახალი შობა აღესრულება წყლითა და სულით: „ამენ, ამენ, გეტყჳ შენ: უკეთუ ვინმე არა იშუეს წყლისაგან და სულისა, ვერ ხელ-ეწიფებისა შესლვად სასუფეველსა ღმრთისასა, შობილი იგი ხორცთაგან ხორცი არის, და შობილი იგი სულისაგან სული არს“ (ინ. 3,5-6). ამ მადლმოსილი საიდუმლოს დადგინება მოხდა ქრისტეს აღდგომის შემდგომ: უფალი გამოეცხადა მოწაფეებს და უთხრა მათ, რომ მამისაგან მიიღო ყოველი უფლება ცათა შინა და ქვეყანასა ზედა და განაგრძო: „წარვედით და მოიმოწაფენით ყოველი წარმართნი და ნათელს-სცემდით მათ სახელითა მამისაჲთა და ძისაჲთა და სულისა წმიდისაჲთა, და ასწავებდით მათ დამარხვად ყოველი, რაოდენი გამცენ თქუენ. და აჰა ესერა მე თქუენ თანა ვარ ყოველთა დღეთა და ვიდრე აღსასრულადმდე სოფლისა“ (ინ. 28,19-20), და თან დასძინა: „რომელსა ჰრწმენეს და ნათელ-იღოს, ცხოვნდეს; და რომელსა არა ჰრწმენეს, დაისაჯოს“ (მრკ. 16,16). მოციქულებზე სულიწმიდის გარდამოსვლის დღეს, როდესაც პეტრე მოციქულის სიტყვის შემდგომ მსმენელნი კითხულობნენ, თუ რა უნდა მოემოქმედათ, პეტრე მოციქულმა მიუგო მათ: „შეინანეთ და ნათელ-იღეთ კაცად-კაცადმან თქუენმან სახელითა უფლისა ესუ ქრისტესითა მისატევებელად ცოდვათა და მიიღოთ ნიჭი სულისა წმიდისაი“ (საქმ. 2,38). „საქმენი მოციქულთას“ წიგნში ასევე მოყვანილია ნათლისღების ცალკეული შემთხვევები, რომელნიც მოციქულებმა აღასრულეს. მაგ., პეტრე მოციქულმა მონათლა კორნილიუსი (საქმ. 10), პავლემ - ლუდია და მისი სახლეულნი, სატუსაღოს მცველი და „მისთა ყოველთა“ (საქმ. 16).

საიდუმლოს მნიშვნელობა

ნათლისღების საიდუმლოს მადლმოსილების შესახებ აღნიშნულია წმიდა წერილის ზემომოყვანილ ადგილებში: ნათლისღება არის „ახალი შობა“, იგი კაცთა ცხოვნებისათვის სრულდება (მრკ. 16,16). ამას გარდა, ნათლისღების მადლმოსილების მნიშვნელობის ასახსნელად მოციქულები თავიანთ ეპისტოლეებში მიუთითებენ, რომ ჩვენ მისი საშუალებით „განვიწმიდებით“, „განვიბანებით“, „განვმართლდებით“, „წარგვეხოცება ცოდვანი“ და ა.შ. ნათლისღებით ჩვენ „ვკვდებით ცოდვისათვის, რათა განახლებული ცხოვრებით ვიცხოვროთ“, „თანა-დავეფლობით ქრისტესთან“ და აღვდგებით მასში. „ქრისტემან შეიყუარა ეკლესიაჲ და თავი თჳსი მისცა მისთვის, რაჲთა იგი წმიდა-ყოს, განწმიდა იგი საბანელითა მით წყლისაჲთა და სიტყვთა“ (ანუ ნათლისღებით, და დადგენილი სიტყვების თანხლებით. ეფ. 5,25-26); „განიბანენით,... განიწმიდენით... განჰმართლდით სახელითა უფლისა იესუჲსითა და სულითა ღმრთისა ჩუენისაჲთა“ (I კორ. 6,11); „თანა-დავეფლენით მას ნათლის-ღებითა მით სიკუდილსა მისსა, რაითა ვითარცა იგი აღდგა ქრისტე მკუდრეთით დიდებითა მამისაჲთა, ეგრეცა ჩუენ განახლებითა ცხორებისაჲთა ვიდოდეთ“ (რომ. 6,4); ნათლისღებას ეწოდა „ბანა მეორედ შობისა“ (ტიტ. 3,5). რაც შეეხება სუბიექტურ მხარეს, ანუ თავად მოსანათლავის სულიერ განწყობას, ამის თაობაზე პეტრე მოციქული მიუთითებს, რომ ნათლისღება არის „გონებისა კეთილისა ტრფიალებაჲ ღმრთისა მიმართ“ (I პეტ. 3,21). ნათლისღების აღსრულებით ხდება ადამიანის შეერთება ეკლესიასთან.

საიდუმლოს აღსრულების გზა

ნათლისღებას ადარებენ წყლით ბანას, საფლავს და სხვა. ეს და სხვა მაგალითები მიანიშნებენ, რომ საიდუმლო შთაფლვით უნდა აღსრულდეს. თავად ბერძნული სიტყვა Βαπτίζω ნიშნავს „დანთქმას“. ფილიპეს მიერ საჭურისის მონათვლის შესახებ ვკითხულობთ „საქმენი მოციქულოას“ წიგნში: „შთახდეს ორნივე წყალსა, ფილიპე და საჭურისი იგი, და ნათელ-სცა მას. და ვითარცა აღმოხდეს წყლით, სული წმიდა მოვიდა საჭურისსა მას ზედა“ (საქმ. 8,38-39). გამონაკლისის სახით ეკლესია აღიარებს „სისხლით ნათლობას“. როგორც მოუნათლავთა მოწამებრივ, ქრისტიანულ ღვაწლს. ეკლესია ასევე იღებს დასხმით ნათლობას, მაგრამ არ იწონებს, როგორც არაკანონიკურს. წყალში შთაფლვა ხდება სამჯერ და თან წარმოითქმება სიტყვები: „ინათლება მონა ღვთისა ... სახელითა მამისაჲთა, და ძისაჲთა და სულისა წმიდისაჲთა“ (თვით ქრისტეს მიერ მოცემული მცნების თანახმად - მთ. 28,19). საიდუმლო რომ ასე სრულდებოდა ძველ ეკლესიაში, ამის თაობაზე ვიგებთ უკვე ბარნაბა მოციქულის ეპისტოლედან, ხოლო ტერტულიანეს მოჰყავს ნათლისღების შესახებ მაცხოვრის სიტყვები და პირდაპირ მიუთითებს, რომ „ნათლისღების წესი ნაბრძანებია წერილით“; იგი აქვე ადასტურებს სამჯერ შთაფლვას და ხაზს უსვამს ერთ თავისებურებას: მოსანათლავს მოეთხოვება განუდგეს სატანასა და მის ანგელოზებს და შემდეგ აღიაროს მრწამსი.

წმიდა წერილში ზოგჯერ ლაპარაკია ნათლისღებაზე უფალ იესო ქრისტეს სახელით (საქმ. 2,38; 8,16; 10,48). ძველ მამათა განმარტებით, გამოთქმა „სახელითა უფალი იესუსი“ ნიშნავს „ქრისტეს მცნებისა და გადმოცემის თანახმად“ ან „ქრისტესადმი პირადი რწმენის დასადასტურებლად“. ეს გამოთქმა არ უარყოფს მამის, ძისა და სულიწმიდის სახელით ნათლისღების ფაქტს, როგორც ეს რაციონალური სკოლის წარმთმადგენელ ქრისტიანობის ისტორიკოსთა ნაწილს მიაჩნია. როდესაც „ქრისტეს“ სახელით ნათლისღებაზე ლაპარაკობდნენ პავლე მოციქული (რომ. 6,3: გალ. 3,27; I კორ. 1,13) და „საქმენი მოციქულთას“ წიგნის ავტორი ლუკა მოციქული, სრულიად ბუნებრივია, მათ მიზნად ჰქონდათ ხაზი გაესვათ ქრისტიანობაში ნათლისღებისთვის და ამით განესხვავებინათ იგი იოანეს ნათლობის, ან მის მსგავსთაგან. დღესაც იგალობება ნათლისღების დროს „რაოდენცა ქრისტეს მიერ ნათელ გვიღებიეს, ქრისტე შეგვიმოსიეს...“.

ნათლისღების აუცილებლობა

ნათელღებული ადამიანი იწყებს ადრინდელი, ძველი მყოფობის სანაცვლოდ ახალ არსებობასა და ცხოვრებას, ხდება ღვთის შვილი, ქრისტეს სხეულის - ეკლესიის ნაწილი და მარადიული ცხოვრების მემკვიდრე. აქედან ცხადი ხდება, რომ ნათლისღება აუცილებელია ყველასთვის, მათ შორის ყრმათათვისაც, რათა სულითა და ხორცით ქრისტეში გაიზარდნენ. სამოციქულო ნაწერებში არაერთგზის იხსენიება მთელი სახლეულის ნათლობა (ლუდიასა და სატუსაღოს მცველის - საქმ. 16 და სტეფანეს სახლეულის მაგალითები - I კორ. 1,16) და არსად არის ნახსენები ყრმათა გამოკლება. ეკლესიის მამები მორწმუნეთათვის დარიგებებში დაჟინებით ითხოვენ ბავშვების მონათვლას. წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი მიმართავს ქრისტიან დედებს და ამბობს: „გყავს ყრმა? ნუ მისცემ დროს გაძლიერდეს დაზიანება. დაე, განიწმიდოს ყრმობაში და ყმაწვილობაში ეზიაროს სულს. შენ, როგორც სულმოკლე და მცირედმორწმუნე დედას, გეშინია ბეჭედისა ბუნებითი უძლურების გამო? მაგრამ ანამ სამოელის დაბადებამდე აღუთქვა მისი თავი ღმერთს, ხოლო დაბადებიდან მალევე მიუძღვნა მას: აღზარდა წმიდა შესამოსელისათვის და არ შეუშინდა ადამიანურ უძლურებას, მას ღმერთის სწამდა“⁸. ოღონდ ამასთან აუცილებელია, რომ ყრმის მოსანათლავად მომყვანმა ადამიანებმა შეიგნონ მთელი თავიანთი პასუხისმგებლობა მონათლულის ქრისტიანული რწმენითა და სათნოებებით აღზრდაში. ამის თაობაზე განჩინებას ვკითხულობთ წმ. დიონისე არეოპაგელის თხზულებაში „საეკლესიო იერარქიის შესახებ“, რომელსაც ყოველთვის მაღალ შეფასებას აძლევდა ეკლესია: „ჩვენმა ღვთაებრივმა დამრიგებლებმა ინებეს, მოსანათლავად ყრმანიც დაეშვათ იმ წმიდა პირობით, თუკი მისი ბუნებითი მშობლები მას სხვა რომელიმე მორწმუნეს მიაბარებდნენ, რომელიც კეთილად დამოძღვრავდა საღვთო საკითხებში და იზრუნებდა ბავშვზე, როგორც მამა და როგორც მისი მარადიული ცხოვნების მცველი. მას, ვინც დაჰპირდება, ითავოს მოზარდის კეთილმსახურად აღზრდა, იერარქი აიძულებს, წარმოთქვას განდგომა და წმიდა აღსარება“⁹.

ნათლობის განუმეორებლობა

სარწმუნოების სიმბოლოს მე-10 წევრი ასეთია: „აღვიარებ ერთსა ნათლისღებასა მოსატევებელად ცოდვათა“. ეს ნიშნავს, რომ ნათლისღება, როგორც სულიერი შობა, თუ იგი სწორად შესრულდა (სამჯერადი შთაფლვა მამის, ძისა და სულიწმიდის სახელით), არ შეიძლება განმეორდეს. ამიტომ ეკლესია განმეორებითი ნათლობის გარეშე, მხოლოდ მირონცხებით იღებს მის წიაღში შემოსულ ერეტიკოსებსაც (თუ ისინი უკვე მონათლულნი არიან), თანახმად სახარებისა და ძველი ეკლესიის მიერ მოცემული მცნებისა.

ნათლისღება, როგორც კარი სხვა მადლმოსილ ნიჭთა მისაღებად

წმიდა მოციქულთა ზემომოყვანილი მითითებებიდან, აგრეთვე, ეკლესიის მთელი სწავლებიდან ვხედავთ, რომ ნათლისღება არ არის მარტოოდენ ბიწიერებისგან სულის განწმენდისა და განბანვის სიმბოლო. იგი არის საწყისი პირობა იმ საღვთო ნიჭების მისაღებად, რომლებიც წმენდენ და ანადგურებენ ცოდვის მთელს სიბილწეს და ადამიანს ახალ ცხოვრებას აზიარებენ. მიტევებულია ყველა ცოდვა, პირველქმნილი თუ პირადი; გაიხსნა გზა ახალი ცხოვრებისაკენ; გაჩნდა შესაძლებლობა საღვთო ნიჭთა მისაღებად. შემდგომი სულიერი ზრდა ადამიანის ნებაზეა დამოკიდებული, მაგრამ მაცდუნებელ საწყისს შესწევს უნარი, ადამიანის ბუნებაში იპოვოს თანამგრძნობი - ეს არის ცოდვისადმი მიდრეკილება, რომელიც მასში ცოდვით დაცემის პირველი დღიდან არსებობს. მაშასადამე, ზნეობრივი სრულყოფის გზაზე ბრძოლა გარდუვალია. ამ შინაგან ბრძოლაში თანადგომას ადამიანი ეკლესიის მადლმოსილ ცხოვრებაში ყოფნით იღებს. მონათლულს ეკლესია შემდგომ მირონცხების საიდუმლოთი აძლევს მადლმოსილ შემწეობას.

მირონცხების საიდუმლო

ჩვეულებრივ მირონცხების საიდუმლო უშუალოდ ნათლისღების შემდგომ სრულდება და მასთან ერთად ერთ საღვთისმსახურო წესს შეადგენს. საიდუმლოს აღასრულებს მღვდელმსახური (ეპისკოპოსი ან მღვდელი). იგი მოსანათლავს „სცხებს წმიდა მირონს, გამოსახავს ჯვარს შუბლზე, თვალებზე, ნესტოებთან, ბაგებზე, ყურებთან, მკერდზე, ხელებსა და ფეხებზე“ (კურთხევანი) და სხეულის თითოეული ნაწილის ცხებისას წარმოთქვამს სიტყვებს: „ბეჭედი მონიჭებულ არს სულისა მიერ წმიდისა“. ეს საიდუმლო აგრეთვე აღესრულება იმ პირებზე, რომლების განერიდნენ ერეტიკულ საზოგადოებებსა და შემოუერთდნენ მართლმადიდებელ ეკლესიას. ამ საიდუმლოს აღსრულება მათი შემოერთების ერთ-ერთი საშუალებაა. აღსრულების სიტყვები „ბეჭედი მონიჭებულ არს სულისა მიერ წმიდისა“ მიუთითებს საიდუმლოს მნიშვნელობასა და მოქმედებაზე. მირონცხება არის:

ა. ეკლესიასთან შეერთების აღსრულების აქტი, შემოერთების მტკიცება და ბეჭედი;

ბ. მადლმოსილ ძალთა ბეჭედი, რომელთა მინიჭებით ხდება სულიერ ცხოვრებაში ზრდა და განმტკიცება.

წმ. კვიპრიანე წერს: „ეკლესიაში ნათლობა უფლის ბეჭდით იბეჭდება ისე, როგორც ოდესღაც უკვე მონათლულმა სამარიტელებმა მიიღეს სულიწმიდა პეტრე და იოანე მოციქულთა ხელდასხმითა და ლოცვით (საქმ. 8,14-17). ... რაც აკლდათ, ის აღასრულეს პეტრემ და იოანემ ... ასეა ჩვენთანაც ... უფლის ბეჭდით ხდებიან სრულქმნილნი“¹⁰. ეკლესიის სხვა მამებთან მირონცხებას ეწოდება „ბეჭედი“ (წმ. კლიმენტი ალექსანდელი, წმ. კირილე იერუსალიმელი), „სულიერი ბეჭედი“ (წმ. ამბროსი მედიოლანელი), „მარადიული ცხოვრების ბეჭედი“ (წმ. ლეონ დისი), „დამკვიდრება“ (მოციქულთა კანონები), „აღსრულება“ ან „განსრულება“ (წმ. კლიმენტი ალექსანდრიელი, წმ, ამბროსი მედიოლანელი). ღირსი ეფრემ ასური წერს: „სულიწმიდის ბეჭდით არის დაბეჭდილი შენი სულის ყოველი შესასვლელი, მირონცხების ბეჭდით იბეჭდება მთელი შენი სხეული“. წმ. ბასილი დიდი კითხულობს: „როგორ უნდა შეეცილოს და გამოსტაცოს მტერს შენი თავი ანგელოზმა თავისთვის, თუკი ბეჭედს ვერ ამოიცნობს... განა არ იცი, რომ სიკვდილმა გვერდი აუარა დაბეჭდილ სახლებს და დაუბეჭდავებში დახოცა პირმშონი? დაუბეჭდავ საუნჯეს ადვილად იტაცებენ ქურდები, მოუნიშნავი ცხვარი შეიძლება თამამად გაიტყუონ“¹¹.

ამ საიდუმლოს აგრეთვე უწოდებენ „სულის ნიჭს“ (წმ. ისიდორე პელუსიელი), „სულის საიდუმლოს“ (ტერტულიანე, წმ. ილარიოსი), „სულის სიმბოლოს“ (წმ. კირილე იერუსალიმელი). წმ. კვიპრიანე ადასტურებს, რომ უფლის სიტყვები წყლითა და სულით შობაზე ძველად შემდეგნაირად ესმოდათ: წყლით შობაში ნათლისცემას გულისხმობდნენ (ვიწრო გაგებით), ხოლო სულით შობაში - მირონცხებას. საიდუმლოს აღსრულების თავდაპირველი გზა

თავდაპირველად სულიწმიდის ამ ნიჭებს ხელდასხმით გადასცემდნენ მთავარ ეკლესიაში.

ამის შესახებ ვკითხულობთ „საქმენი მოციქულთას“ წიგნში (8,14-17), რომლის თანახმად, იერუსალიმში მყოფმა მოციქულებმა შეიტყვეს, რომ სამარიტელებმა შეიწყნარეს სიტყვა ღვთისა და მათთან პეტრე და იოანე გააგზავნეს. ისინი მივიდნენ და ილოცეს, რათა მათ მიეღოთ სულიწმიდა: „რამეთუ მუნამდე არ იყო არცა ერთსა მათგანსა ზედა-მიწევნულ სული წმიდაჲ, გარნა ბანილ, ხოლო იყვნეს სახელითა უფლისა იესუჲსითა. მაშინ დაასხმიდეს ხელთა მათ ზედა, და მიაქუნდა სული წმიდაჲ“ (საქმ. 8,16-17); იქვე ვკითხულობთ: როდესაც პავლე მოციქული შეხვდა მხოლოდ იოანესეული ნათლობით მონათლულ მოწაფეებს და გაიგო, რომ „ნათელ-იღეს სახელითა უფლისა იესუ ქრისტესითა და დაასხმიდა ხელთა პავლესაჲთა მათ ზედა. მოვიდა მათ ზედა სული წმიდაჲ...“ (საქმ. 19,5-6).

„საქმენი მოციქულთას“ წიგნის ამ მონათხრობიდან ვხედავთ, რომ ზოგ შემთხვევაში ნათლისღებისა და მისი ბეჭდის - ხელდასხმის საიდუმლოს მადლმოსილო ქმედება ხილულად, სულიწმიდის გაბრწყინებით გამოიხატებოდა. ამას თან ახლდა ახალმოქცეულთა სულიერი სიხარული იმის შეგნებით, რომ შეუერთდნენ წმიდა საზოგადოებას და მათთვის დაიწყო ახალი, მადლით აღსავსე ცხოვრება.

როგორ შეიცვალა მაღლმოსილი ხელდასხმა მადლმოსილი მირონცხებით? ამის თაობაზე ორგვარი ვარაუდი შეიძლება არსებობდეს: შესაძლოა, მოციქულები სულიწმიდას ხელდასხმით გადასცემდნენ მორწმუნეებს და მასთან ერთად მირონცხებასაც იყენებდნენ (ამაზე „საქმენი მოციქულთა“ არაფერს გვაუწყებს); უფრო სავარაუდოა, რომ მათ თავად შეცვალეს საიდუმლოს ხილული ნიშანი - ხელდასხმა (შესაძლოა, ეს მაშინ ხდებოდა, როდესაც ისინი პირადად ვერ ესწრებოდნენ) ხილული მღვდელმოქმედებით - მონათლულისთვის მირონის ცხებით (მირონს ისინი თავად იძლეოდნენ). ასეა თუ ისე, მირონცხების საიდუმლო უეჭველად მოციქულებიდან მოდის; მათ კი ეს ღვთაებრივმა მასწავლებელმა მიუთითა. პავლე მოციქული წერს: „რომელმან-იგი განმამტკიცნა ჩუენ თქუენ თანა ქრისტეს მიმართ და ცხებულ გვყვნა ჩუენ ღმერთმან, და აღგუბეჭდნა ჩუენ და მომცა წინდი იგი სულისაჲ გულთა შინა ჩუენთა“ (2 კორ. 1,20-22). თავად საიდუმლოს აღსრულების სიტყვები - „ბეჭედი მონიჭებულ არს სულისა მიერ წმიდისა“ - მჭიდროდ უკავშირდება მოციქულის შემდეგ გამონათქვამს: „ნუ შეაწუხებთ სულსა წმიდასა ღმრთისასა, რომლითაცა-იგი აღიბეჭდენით დღედ გამოჴსნისა“ (ეფ. 4,30). „გამოხსნის დღედ“ წმიდა წერილში ნათლისღება იწოდება; ხოლო „აღბეჭდვაში“, ცხადია, იგულისხმება უშუალოდ ნათლობის თანამდევი „ბეჭედი სულისა წმიდისა“.

იოანე მოციქულის ეპისტოლეში ვკითხულობთ: „თქუენცა ცხორებაჲ გაქუს წმიდისა მისგან და იცით ყოველივე... და თქუენცა ცხებულებაჲ იგი, რომელი მიიღეთ მისგან, თქუენ თანა ჰგიეს და არა გიჴმს, ვითარმცა ვინ გასწავა თქუენ, არამედ თჳთ იგივე ცხებულებაჲ გასწავებს თქუენ ყოვლისათჳს“ (I ინ. 2,20,27). პავლე და იოანე მოციქულების ამ სიტყვებში ტერმინი „ცხებულება“ მიანიშნებს მორწმუნეთა ზიარებას სულიერ ნიჭთან; მაგრამ აშკარაა, ამ ტერმინს სულიერი მნიშვნელობით ზუსტად იმიტომაც იყენებდნენ, რომ ქრისტიანების თვალწინ ნივთიერი ცხება სრულდებოდა.

ეკლესიის წმიდა მამები თავად სიტყვა „ქრისტიანს“ მჭიროდ უკავშირებდნენ მირონცხებას (χρίσμα - რასაც სცხებენ, χρίστος - ცხებული). „ქრისტესთან თანაზიარებით, - ამბობს წმ. კირილე იერუსალიმელი, - თქვენ ღირსეულად იწოდებით ქრისტიანებად, ანუ ცხებულებად. თქვენს შესახებ ბრძანა ღმერთმან: „ნუ შეეხებით ცხებულსა ჩემსა“ (ფს. 104,15)¹².

„საქმენი მოციქულთას“ წიგნის მე-8 თავში მოთხრობილია, თუ როგორ მოინათლა მრავალი ადამიანი სამარიაში დიაკონ ფილიპე მოციქულის ქადაგების შემდგომ. ხოლო როცა იერუსალიმში მყოფმა მოციქულებმა გაიგეს, რომ სამარიტელებმა ღვთის სიტყვა შეიწყნარეს, მათთან ზუსტად იმისთვის გაგზავნეს პეტრე და იოანე, რომ მონათლულებს მათი ხელდასხმით სულიწმიდა მიეღოთ (საქმ. 8,12-27). ამ ნაამბობიდან შეიძლება დავასკვნათ, რომ ხელდასხმა (და შემდგომში მირონცხებაც) ერთდროულად გვევლინებოდა, როგორც სულიწმიდის ნიჭთა გარდმოსვლის საიდუმლო და როგორც ნათლობის სწორად აღსრულების დადასტურება (მხედველობაში მისაღებია, რომ აღწერილ მოვლენებამდე ცოტა ხნით ადრე სრულდებოდა წყლით ნათლობა ე.წ. „სინანულის ნათლობა“ და ისიც, რომ ეკლესიის მთელი ისტორიის მანძილზე არსებობდა ერეტიკული ნათლობები). ხელდასხმა აგრეთვე ბეჭედი იყო მონათლულთა ეკლესიასთან შესაერთებლად და ზუსტად ამიტომაც ასრულებდნენ მას მოციქულები და მათი მემკვიდრე ეპისკოპოსები, როგორც ეკლესიის შემადგენლობის მცველები (მაშინ, როდესაც ევქარისტიის აღსრულების ნება ყოველთვის პრესვიტერებსაც ჰქონდათ).

წმიდა სარწმუნოების ფართოდ გავრცელებასთან ერთად, როდესაც მსოფლიოს ყველა ქვეყანაში დაიწყო ქრისტესკენ მოქცევა, მოციქულებსა და მათ უშუალო მემკვიდრე ეპისკოპოსებს აღარ შეეძლოთ ყველგან პირადად დასწრებოდნენ, ნათლისღებისთანავე ყოველი მონათლულისათვის ხელი დაესხათ და მათზე სულიწმიდა გარდმოევლინათ. შესაძლოა ამიტომაც მოციქულებში დავანებულმა სულიწმიდამ ინება ხელდასხმა მირონცხებით შეცვლილიყო. დადგინდა, რომ მირონის კურთხევა თავად მოციქულებს ან ეპისკოპოსებს უნდა აღესრულებინათ, ხოლო ნაკურთხი მირონით მონათლულების ცხება პრესვიტერებს დაეკისრათ. ამისთვის შერჩეულ იქნა მხოლოდ მირონი და არა სხვა რომელიმე ნივთიერება. ეს იმიტომ მოხდა, რომ მირონცხება ძველ აღთქმაშიც სრულდებოდა ადამიანებზე განსაკუთრებულ სულიერ ნიჭთა გარდმოსავლენად (გამ. 28,4; I მეფ. 16,3; 3 მეფ. 1,39). ტერტულიანე წერს: „ძველი წესის თანახმად, ემბაზიდან ამოსვლის შემდგომ ჩვენ გვცხებენ ნაკურთხ ზეთს, ისე როგორც ჩვეულებრივ სცხებდნენ ხოლმე მღვდლობისათვის ზეთს რქიდან...“ კართაგენის კრების მე-6 კანონი კრძალავს მხოლოდ პრესვიტერების მიერ მირონის კურთხევას.

მირონი და მისი კურთხევა

როგორც მონათლულ სამარიტელებზე სულიწმიდის გარდმოსავლენად მათთან მოციქულები გააგზავნეს, ასევე ეკლესიის დადგენილებით, მირონცხების საიდუმლოში გამოყენებული მირონი უნდა აკურთხოს ეპისკოპოსმა, როგორც მოციქულთა უმაღლესმა მემკვიდრემ. მირონის კურთხევას ახლავს განსაკუთრებით საზეიმო მღვდელმსახურება შეძლებისდაგვარად ეკლესიის სხვა ეპისკოპოსების მონაწილეობით.

დასავლეთში დაახლოებით XIII საუკუნეში მოხდა მირონცხებისა და ნათლისღების განყოფა. რომის ეკლესიაში ცხება სრულდება მხოლოდ შუბლზე, მაშინ როდესაც მართლმადიდებელ ეკლესიაში მირონს აცხებენ შუბლზე, თვალებზე, ნესტოებზე, ბაგეებზე, ყურებზე, მკერდზე, ხელებსა და ფეხებზე. რომის ეკლესიაში მირონს სცხებენ 10 წლის ასაკს მიღწეულებს და მას ეპისკოპოსი აღასრულებს.

მირონცხების საიდუმლის გარდა, მირონი გამონაკლის შემთხვევაშიც გამოიყენება. მაგალითად, ტაძრის კურთხევის დროს წმიდა მირონით ინიშნება წმიდა ტრაპეზი, რომელზედაც უნდა შესრულდეს ქრისტეს წმიდა სისხლისა და ხორცის საიდუმლო, აგრეთვე ტაძრის კედლები. განსაკუთრებული წესით მირონცხება ხდება მართლმადიდებელ მეფეთა სამეფო ტახტზე ასვლის დროს.

ევქარისტიის საიდუმლო

ევქარისტია (ბერძნ. εύχαριστία - ზედმიწევნით „სამადლობელი“) არის საიდუმლო, რომლის დროსაც შეწირული პური და ღვინო სულიწმიდის მოქმედებით გარდაიქცევა უფალ იესო ქრისტეს ჭეშმარიტ ხორცად და ჭეშმარიტ სისხლად. შემდგომ მას ეზიარებიან მორწმუნენი ქრისტესთან მჭიდრო ერთობისა და საუკუნო ცხოვრებისათვის. ამრიგად, ეს საიდუმლო ორი ნაწილისაგან შედგება:

ა. პურისა და ღვინის გადაქცევა ანუ გარდაარსება უფლის ხორცად და სისხლად;

ბ. ამ წმიდა ძღვენის ზიარება.

მას ეწოდება ევქარისტია, უფლის სერობა, უფლის ტრაპეზი, ქრისტეს სისხლისა და ხორცის საიდუმლო. ამ საიდუმლოში ქრისტეს სისხლსა და ხორცს ეწოდება ზეციური პური და სასმელი სიცოცხლისა ან სასუმელი ცხოვრებისა, წმიდა საიდუმლონი და უსისხლო მსხვერპლი. ევქარისტია ქრისტიანობის უდიდესი საიდუმლოა.

საიდუმლოს დადგინების წინ

ქრისტემ მანამ აღუთქვა ხალხს ეს საიდუმლო, სანამ პირველად აღასრულებდა მას საიდუმლო სერობაზე. ხუთი ათასი ადამიანის ხუთი პურით დაპურების დროს უფალი საუბრობდა ცხოველი პურის შესახებ და ასწავლიდა: „მე ვარ პური ცხოველი, რომელი ზეცით გარდამოვჴედ. უკუეთუ ვინმე ჭამდეს ამის პურისაგან, არა მოკუდეს, არამედ ცხოვნდეს უკუნისამდე, და პური, რომელი მე მივსცე, ჴორცი ჩემი არს, რომელსა მე მივსცემ ცხორებისათჳს სოფლისა“ (ინ. 6,51). ცხადია, იუდეველებმა ქრისტეს სიტყვები პირდაპირ გაიგეს და ერთმანეთს გადაულაპარაკეს: „ვითარ ჴელ-ეწიფების ამას მოცემად ჩუენდა ჴორცი თჳსი ჭამად?“ (ინ. 6,52); და უფალსაც არ უთქვამს იუდეველთათვის, რომ მას არასწორად გაუგეს, მხოლოდ უფრო მეტი ძალითა და სიცხადით გააგრძელა იგივე შინაარსის სიტყვა „ამენ, ამენ, გეტყჳ თქუენ: უკეთუ არა შჭამოთ ჴორცი ძისა კაცისაჲ და სუათ სისხლი მისი, არა გაქუნდეს ცხორება თავთა შორის თქუენთა. ხოლო რომელი ჭამდეს ჴორცსა ჩემსა და სუმიდეს სისხლსა ჩემსა, აქუნდეს ცხორებაჲ საუკუნოჲ, და მე აღვადგინო იგი უკუანასკნელსა მას დღესა. რამეთუ ჴორცი ჩემი ჭეშმარიტი საჭმელი არს, და სისხლი ჩემი ჭეშმარიტი სასუმელი არს და რომელი ჭამდეს ჴორცსა ჩემსა და სუმიდეს სისხლსა ჩემსა, იგი ჩემ თანა დადგრომილ არს, და მე მის თანა“ (ინ. 6,53-56). ასევე პირდაპირ გაიგეს ქრისტეს სიტყვები მისმა მოწაფეებმა: „ფიცხელ არს სიტყუაჲ ესე. ვის ჴელეწიფების სმენად მისა?“ (ინ. 6,60) - ამბობდნენ ისინი. მაცხოვარმა, რათა დაერწმუნებინა, რომ ასეთი რამ შესაძლებელია, მიუთითა სხვა სასწაულზეც - თავის ზეცად ამაღლებაზე სამომავლოდ: „ესე დაგაბრკოლებსა თქუენ? უკუეთუ იხილოთ ძე კაცისა აღმავალი, სადაც იყო პირველ?“ (ინ. 6,61-62) და დასძენს: „სული არს განმაცხოველებელ, ხოლო ჴორცნი არად სარგებელ არიან; სიტყუათა, რომელთა გეტყვ თქუენ, სულ არიან და ცხორება“ (ინ. 6,63). ამ შენიშვნიდან ჩანს, რომ ქრისტე არ ითხოვს, მისი საუბარი ცხოველ პურზე „გადატანითიი მნიშვნელობით იქნას გაგებული. „არიან ვინმე თქუენგანი, რომელთა არა ჰრწამს“ - იქვე დასძენს იგი. ამ სიტყვებით მაცხოვარი თავად მიანიშნებს, რომ მისი სიტყვები ძნელად სარწმუნოა. როგორ უნდა ჭამონ მისი ხორცი და სვან მისი სისხლი მორწმუნეებმა?! მაგრამ იგი ადასტურებს, რომ ლაპარაკობს თავის ჭეშმარიტ სხეულზე. მისი სიტყვები თავის ხორცსა და სისხლზე არის „სული და ცხორება“, ისინი ადასტურებენ, რომ:

ა. მას, ვინც ქრისტეს სისხლსა ღა ხორცს ეზიარება, ექნება საუკუნო ცხოვრება და ბოლო ჟამს აღდგება დიდების სასუფევლისთვის:

ბ. ზიარებით ადამიანი ქრისტესთან უმჭიდროეს ურთიერთობას ამყარებს.

მაცხოვრის სიტყვები მიანიშნებენ არა ხორციელ, არამედ სულიერ ცხოვრებაზე: „პურ ზეციური და სასუმელი ცხორებისა იგემეთ და ნახეთ, რამეთუ სახიერ არს უფალი“ - ვისმენთ პირველშეწირულის ლიტურგიაზე.

ზიარება ფიზიკღრი შიმშილის დაოკება არ არის, როგორც ეს უდაბნოში მანანათი განძღომის დროს, შემდგომად კი ხუთი ათასი ადამიანის დაპურებისას მოხდა - იგი მარადიული ცხოვრებისათვის არს მნიშვნელოვანი.

საიდუმლოს დადგინება და მისი აღსრულება მოციქულთა ეპოქაში

მაცხოვრის მიერ ევქარისტიის სამომავლო დადგინების მითითება გადმოცემულია იოანეს სახარებაში. თავად საიდუმლოს დადგინებას აღწერს სამივე მახარებელი-სინოპტიკოსი: მათე, მარკოზი და ლუკა. მოგვიანებით ეს გაიმეორა პავლე მოციქულმა.

მათეს სახარება მოგვითხრობს: „ვითარცა ჭამდეს იგინი, მოიღო იესუ პური და ჰმადლობდა და განტეხა და მისცა მოწაფეთა თჳსთა და ჰრქუა მათ, მიიღეთ და ჭამეთ: ესე არს ჴორცი ჩემი. და მოიღო სასუმელი და ჰმადლობდა და მისცა მათ თქუა: სუთ ამისაგან ყოველთა: ესე არს სისხლი ჩემი ახლისა აღთქუმისაჲ, მრავალთათჳს დათხეული მისატევებელად ცოდვათა“ (მთ. 26,26-28).

ამასვე გვაუწყებს მარკოზის სახარების მე-14 თავი და ლუკას სახარება: „და მოიღო პური, ჰმადლობდა და განტეხა და მისცა მათ და თქუა: ესე არს ჴორცი ჩემი თქუენთვს მიცემული, ამას ჰყოფდით მოსაჴსენებლად ჩემდა. ეგრეთვე სასუმელი შემდგომად სერობისა და თქუა: ესე არს სასუმელი - ახალი სჯული სისხლისა ჩემისაჲ თქუენთჳს დათხეული“ (ლკ. 22,19-20).

პავლე მოციქული კი გადმოგვცემს: „რამეთუ მე მოვიღე უფლისაგან, რომელიცა მიგეც თქუენ, რამეთუ უფალი იესუ ქრისტე ღამესა მას რომელსა მიეცემოდა, მოიღო პური, ჰმადლობდა, განტეხა და თქუა: მიიღეთ და ჭამეთ: ესე არს ჴორცი ჩემი, თქუენთვს განტეხილი: ამას ჰყოფდით მოსაჴსენებელად ჩემდა“ (I კორ. 11,23-24).

მაცხოვრის სიტყვები საიდუმლო სერობაზე: „ესე არს ჴორცი ჩემი თქუენთჳს მიცემული“ (ლკ. 22,19) და „... ესე არს სისხლი ჩემი ახლისა აღთქუმისაჲ, მრავალთათჳს დათხეული მისატევებელად ცოდვათა“ (მთ. 26,26) - სავსებით ცხადია და გარკვეული და რაი მე განსხვავებულსა თუ არაპირდაპირ განმარტებებს არ საჭიროებს. მოწაფეებს იესო ქრისტემ მიართვა თავისი ჭეშმარიტი ხორცი და ჭეშმარიტი სისხლი; ეს აღსრულდა მაცხოვრის აღთქმის თანახმად თავის სისხლისა და ხორცის შესახებ (ინ. 6).

უფალმა აზიარა მოწაფენი და მცნებად დაუდო: „ამას ჰყოფდით... ჩემდა მოსახსენებლად“. და ეს მსხვერპლშეწირვა უნდა სრულდებოდეს „ვიდრემდის მოვიდეს“ უფალი (I კორ. 11,26), ანუ პავლე მოციქულის დარიგების მიხედვით, უფლის მეორე მოსვლამდე. ეს მაცხოვრის სიტყვებიდანაც ჩანს: „უკუეთუ არა სჭამოთ ხორცი ძისა კაცისაჲ და სუათ სისხლი მისი, არა გაქუნდეს ცხორებაჲ თავთა შორის თქუენთა“ (ინ. 6,53). და მართლაც, ეკლესიამ პირველივე დღეებიდანვე მიიღო ევქარისტია, როგორც უდიდესი საიდუმლო და მისი დადგინება უდიდესი ზედმიწევნობითა და კეთილკრძალულებით არის დაცული. იგი სრულდება და აღესრულება ვიდრე აღსასრულამდე სოფლისა.

მოციქულთა ეპოქაში ევქარისტიის საიდუმლოს შესრულების შესახებ ვკითხულობთ „საქმენი მოციქულთას“ წიგნში (საქ. 2,42,46; 20,6-7) და პავლე მოციქულის კორინთელთა მიმართ ეპისტოლეში. იგი წერს:

„სასუმელი ესე კურთხევისაჲ, რომელი ვაკურთხევთ, არა-მე ზიარებაჲ სისხლთა ქრისტესთაჲ არსა? პურსა ამას რომელსა განვსტეხთ, არა-მე ზიარებაჲ ჴორცთა ქრისტესთაჲ არსა? რამეთუ ერთ პურ და ერთ ჴორც ჩუენ მრავალნი ესე ვართ, რამეთუ ყოველთა ერთისა მისგან პურისა მოგუაქუს“ (I კორ. 10,16-17).

„რამეთუ რაოდენ-გზისცა სჭამდით პურსა ამას და სუმიდეთ სასუმელსა ამას, სიკუდილსა უფლისასა მიუთხრობდით, ვიდრემდის მოვიდეს. ამიერითგან, რომელი ჭამდეს პურსა ამას და სუმიდეს სასუმელსა ამას უფლისასა უღირსებით, თანამდებ არს იგი ჴორცთა და სისხლთა უფლისასა. გამო-და-იცადენ კაცმან თავი თჳსი და ესრეთ პურისა მისგან ჭამენ და სასუმელსა მისგან სუნ. ხოლო რომელი არა ღირსად ჭამდეს და სუმიდეს, დასაშჯელად თავისა თჳსისა ჭამს და სუამს, რამეთუ არა გამოიკითხნა ჴორცი უფლისანი. ამისთვს მრავალ არიან თქუენ შორის უძლურ და სნეულ, და წვანან მრავალნი“ (I კორ. 11,26-30).

ამ სიტყვებით მოციქული გვარიგებს, თუ როგორი კეთილკრძალულებითა და წინასწარი თვითგამოცდით უნდა მიეახლოს ქრისტიანი ზიარებას და შეგვაგონებს, რომ ამ დროს უბრალოდ სასმელ-საჭმელს კი არა, ქრისტეს ჭეშმარიტ სისხლსა და ხირცს ვიღებთ.

ევქარისტიისას ქრისტესთან შეკრთებით მორწმუნენიც შედიან ერთობაში ურთიერთთან: „რამეთუ ერთ პურ და ერთ ხორც ჩუენ მრავალნი ესე ვართ, რამეთუ ყოვლითა ერთისა მისგან პურისა მოგუაქუს“ (I კორ. 10,17).

პურისა და ღვინის გარდაარსება ევქარისტიის საიდუმლოში

ევქარისტიის საიდუმლოში, როდესაც მღვდელმსახური სულიწმიდას მოიწვევს შეწირულ ძღვენზე და მათ აკურთხევს მამა ღმერთისადმი აღვლენილ ლოცვაში: „და ჰყავ უკუე პური ესე პატიოსან ხორც ქრისტეს შენისა, ხოლო ბარძიმსა ამას შინა პატიოსან სისხლ ქრისტეს შენისა. შესცვალე სულითა შენითა წმიდითა“ - ზუსტად ამ დროს პური და ღვინო სულიწმიდის გარდამოსვლით ჭეშმარიტ სისხლად და ხორცად გადაიქცევა. შემდგომად ამისა, ჩვენი თვალები წმიდა ტრაპეზზე ხედავენ პურსა და ღვინოს, მაგრამ არსობრივად, გრძნობადი მზერისათვის უხილავად, ეს პურისა და ღვინის სახით წარმოდგენილი უფალ იესო ქრისტეს ჭეშმარიტი სისხლი და ჭეშმარიტი ხორცია.

მაშასადამე, ნაკურთხი ძღვენი - ეს მარტოოდენ ნიშნები და სიმბოლოები არ არის, რომლებიც, რეფორმატორ პროფ. ცვინგლის აზრით, მორწმუნეებს გამოსყიდვას შეახსენებს; არც მარტო თავისი „ქმედებითა და ძალით“ („დინამიურად“) მყოფობს მათში იესო ქრისტე, როგორც კალვინი ასწავლიდა: არც მხოლოდ „გამსჭვალავს“ მათ, როგორც ლუთერანები თვლიან (ისინი ცნობენ ქრისტეს თანამყოფობას „პურთან, პურში, პურის ქვეშ“). არა, ნაკურთხი ძღვენი საიდუმლოში დაიქცევა (ან გვიანდელი ტერმინით - გარდაარსდება) ქრისტეს ჭეშმარიტ სისხლად და ხორცად, როგორც მაცხოვარმა ბრძანა: „ჴორცი ჩემი ჭეშმარიტი საჭმელი არს, და სისხლი ჩემი ჭეშმარიტი სასუმელი არს“ (ინ. 6,55).

ამ ჭეშმარიტებას „აღმოსავლეთის პატრიარქთა ეპისტოლე“ შემდეგი სიტყვებით გამოხატავს: „გვწამს, რომ ამ მღვდელმოქმედებაში ჩვენს წინ მყოფობს უფალი ჩვენი იესო ქრისტე არა სიმბოლურად (τυπίκώς) არც ხატოვნად (εικονίκως), არა მადლის სიუხვით, როგორც სხვა დანარჩენ საიდუმლოებებში, არა ოდენ მოფენით, როგორც, ზოგი მამის აზრით, ნათლისღების დროს ხდება; არც პურის „გამსჭვალვით“, თითქოს ღმერთ-სიტყვას ევქარისტიით შეწირულ პურში არსობრივად „შეეღწიოს“, როგორც ამას ლუთერის მიმდევრები საკმაოდ უხეიროდ და უღირსად გვიხსნიან. უფალი მყოფობს ჭეშმარიტად და ნამდვილად, - პურისა და ღვინის კურთხევისას პური გადაიქცევა, გარდაარსდება, გარდაიქმნება, გარდაისახება ჭეშმარიტ ხორცად უფლისა, რომელიც დაიბადა ბეთლემში ქალწულისაგან, მოინათლა იორდანეში, ივნო, დაეფლა, აღდგა, ამაღლდა და მჯდომარე არის მარჯვენით მამისა და მოვალს ზეციდან ღრუბელთა ზედა. ხოლო ღვინო გარდაიქცევა და გარდაარსდება უფლის ჭეშმარიტ სისხლად, რომელიც ჯვარზე მისი ვნების დროს დაითხია ქვეყნის ცხონებისათვის; კვალად გვწამს, რომ პურისა და ღვინის კურთხევისას რჩება და არა თავად პური და ღვინო, არამედ მათი სახით უფლის ხორცი და სისხლი“¹³.

ზიარების წმიდა საიდუმლოზე მსგავს სწავლებებს ყველა წმიდა მამასთან ვხვდებით: დაწყებული უძველესთაგან (მაგ., წმ. ეგნატე ღმერთშემოსილი) და სხვა ძველი ეკლესიის მწერლებთან (წმ. იუსტინე ფილოსოფოსი). მაგრამ უძველესი მამები ამ სწავლებას მთლად ზუსტი ტერმინებით არ გამოხატავენ და ზოგი მათგანი უფრო სიმბოლურ განმარტებებს უახლოვდება (რაზედაც მიუთებენ პროტესტანტები); მაგრამ მათი გამოხატვის ეს მეთოდი ნაწილობრივ აიხსნება მათ წინაშე მდგომი პოლემიკური ხასიათის ამოცანებით (ორიგენე - „საიდუმლოსადმი ტლანქი, გრძნობადი დამოკიდებულების წინააღმდეგ“, ტერტულიანე „მარკიონეს ერესის წინააღმდეგ“). აპოლოგეტები წარმართთა წინაშე ზოგადქრისტიანულ ჭეშმარიტებებს იცავდნენ, მაგრამ მათ საიდუმლოთა სიღრმეებში არ ახედებდნენ.

I მსოფლიო კრებაში მონაწილე მამები აღიარებდნენ: „საღვთო ტრაპეზზე ჩვენ არ უნდა ვხედავდეთ უბრალოდ შეწირულ პურსა და სასმელს, არამედ ავმაღლდეთ გონებით და რწმენით შევიმეცნოთ, რომ წმიდა ტრაპეზზე ძევს კრავი ღვთისა, ამქვეყნიურ ცოდვათა ამღები, მღვდელთაგან მსხვერპლად შეწირული და ჭეშმარიტად შევიწყნაროთ პატიოსანი ხორცი და სისხლი მისი. უნდა გვჯეროდეს, რომ ეს არის ნიშანი ჩვენი აღდგომისა“.

ღვთის ძალით პურისა და ღვინის ქრისტეს ხორცად და სისხლად გარდაარსების შესაძლებლობის დასამტკიცებლად და ასახსნელად ძველი მწყემსები მიუთითებდნენ შემოქმედის ყოვლისშემძლეობასა და მისი ამ თვისების დამადასტურებელ ისეთ მაგალითებზე, როგორიცაა სამყაროს შექმნა არაფრისგან, განხორციელების საიდუმლო, წმიდა წერილში ნახსენები სასწაულები: კერძოდ, წყლის ღვინოდ გადაქცევა (წმ. იოანე ოქროპირი, წმ. ამბროსი მედიოლანელი, წმ. კირილე იერუსალიმელი, ღირსი იოანე დამასკელი); ამასთან ერთად გვახსენებენ, თუ ჩვენთვის უხილავად როგორ გარდაარსდება თავად ჩვენში, საკვებად მიღებული პური, ღვინო თუ წყალი ჩვენს ხორცად და სისხლად¹⁴.

კერძო დებულებანი წმიდა ძღვენში უფალ იესო ქრისტეს მყოფობის გვარობის შესახებ

ა. თუმცა პური და ღვინო საიდუმლოში უფლის მხოლოდ სისხლად და ხორცად გარდაარსდება, მაგრამ ღმერთი ამ საიდუმლოში მყოფობს მთელი თავისი არსებით, ანუ თავისი სულითა და ღვთაებრივი ბუნებით, რომელიც განუყოფლად არის შეერთებული მის კაცობრივ ბუნებასთან.

ბ. მიუხედავად იმისა, რომ შემდგომად უფლის სისხლი და ხორცი ზიარების საიდუმლოში ნაწევრდება და იყოფა, ჩვენ გვწამს, რომ წმიდა საიდუმლოს ძღვენის თითოეულ, უმცირესი ნაწილითაც კი ადამიანები ეზიარებიან თავისი არსით, ანუ სულითა და ღვთაებრივი ბუნებით სრულ ქრისტეს - სრულ კაცსა და სრულ ღმერთს. ამ რწმენას წმიდა ეკლესია გამოხატავს წმიდა კრავის დანაწევრებისას მღვდელმსახურის მიერ წარმოთქმული სიტყვებით: „ნაწილდება და განიყოფება კრავი ღვთისა, დანაწევრებული და განუყოფელი, მარადის ჭამადი და აროდეს მოკლებული, არამედ მიმღებელოა განმწმედელი“

გ . სამყაროში ერთდროულად მრავალი ლიტურგია აღესრულება, მაგრამ ქრისტეს სხეული ერთია და არა მრავალი. ყველა ტაძარში მყოფობს ერთი ქრისტე და მართალნი მის სხეულს იღებენ.

დ. ყველა ეკლესიაში დამოუკიდებლად მომზადებული შეწირული პური კურთხევის შემდგომ გადაიქცევა იმავე სხეულად, რომელიც ცათა შინა მყოფობს.

ე. ევქარისტიის საიდუმლოში პურისა და ღვინის ხორცად და სისხლად გარდაარსების შემდგომ ისინი უკვე აღარ უბრუნდებიან პირვანდელ მდგომარეობას - რჩებიან უფლის სისხლად და ხორცად სამარადისოდ და დამოუკიდებლად იმისა, მიიღებენ თუ არა მას მორწმუნენი. ამიტომ მართლმადიდებელ ეკლესიაში ძველთაგანვე დამკვიდრდა ჩვეულეაბად, გარკვეულ დღეებში პირველშეწირულის ლიტურგიის შესრულება იმ რწმენით, რომ წინა ლიტურგიაზე ნაკურთხი ძღვენი ქრისტეს ჭეშმარიტ სისხლად და ხორცად რჩება. ძველთაგანვე მოდის წესი წმიდა ჭურჭელში მომაკვდავთათვის საგზლად ნაკურთხი ძღვენის შენახვისა. ცნობილია, რომ ძველ ეკლესიაში ასევე არსებობდა ჩვეულება, დიაკონის ხელით გაეგზავნათ ნაკურთხი ძღვენი იმ ქრისტიანებისთვის, რომელთაც ეკლესიაში ზიარების საშუალება არ ჰქონდათ. ასეთები იყვნენ აღმსარებლები, საპყრობილეში ჩამწყვდეულნი, მონანულები; ძველად, არცთუ იშვიათად, მორწმუნეებს წმიდა ძღვენი ტაძრიდან სახლში, ხოლო მოსაგრეებს კი უდაბნოში კრძალვით მიჰქონდათ.

ვ. ღმერთკაც ქრისტეს შეჰფერის ერთიანი, განუყოფელი თაყვანისცემა როგორც ღმერთსა და როგორც კაცს ბუნებათა განუყოფლად შეერთებისა გამო. ამიტომაც ევქარისტიის წმიდა საიდუმლოსაც ჩვენგან ისეითივე პატივი და თაყვანისცემა ეგების, როგორსაც თავად უფალ იესო ქრისტეს მივაგებთ.

ევქარისტიის მიმართება გოლგოთის მსხვერპლთან

ევქარისტიის მსხვერპლი მაცხოვრის ჯვარზე სიკვდილის გამეორება არ არის. ეს არის შეწირვა ჩვენი გამომსყიდველის მიერ ერთხელ ჯვარზე სამსხვერპლოდ ატანილი სისხლისა და ხორცისა, რომელიც არის „მარადის ჭამადი და აროდეს მოკლებული“. გოლგოთა და ევქარისტიის მსხვერპლი ურთიერთგანუყოფელნი არიან და ერთ მსხვერპლს შეადგენენ. მაგრამ იმავდროულად განსხვავდებიან კიდეც. ისინი განუყოფელნი არიან, როგორც ღმერთის მიერ გოლგოთაზე დარგული მადლმოსილი ხე ცხოვრებისა, რომელიც თავის საიდუმლო ტოტებით მთელს თავის ეკლესიას აღავსებს და ბოლო ჟამამდე გამოკვებავს თავისი მაცხოვნებელი ნაყოფით ყველას, ვინც მარადიულ ცხოვრებას ეძებს. მათი განსხვავება კი იმაში მდგომარეობს, რომ ევქარისტიის მსხვერპლი არის უსისხლო და უვნებო, რადგანაც მას შემდგომ, რაც მაცხოვარი „აღდგა მკვდრეთით, არღარა მოკუდეს და სიკუდილი მის ზედა არღარა უფლებდეს“ (რომ. 6,9); იგი შეიწირება ტანჯვის, სისხლის დათხევისა და სიკვდილის გარეშე და მისი საშუალებით ხდება ღვთის კრავის ვნებათა და სიკვდილის გახსენება.

ევქარისტიის, როგორც მსხვერპლის მნიშვნელობა

იგი არის ქებისა და მადლობის მსხვერპლი. მღვდელმსახური, რომელიც აღასრულებს უსისხლო მსხვერპლშეწირვას, წმ. ბასილი დიდისა და წმ. იოანე ოქროპირის ლიტურგიათა თანახმად, ძღვენის კურთხევის წინა საიდუმლო ლოცვაში იხსენებს ღვთის დიად საქმეებს, ადიდებს და მადლობს ღმერთს - წმიდა სამებას, რომ მან ადამიანი არყოფნიდან გამოიხმო და მისი დაცემის შემდგომაც მრავალჯერ იზრუნა მასზე, თაყვანს-სცემს იესო ქრისტეს მის მიერ ადამიანთა გადარჩენის განგებულებისთვის. ამ წმიდა წუთებში ტაძარში მყოფი ყველა ქრისტიანი მას შეჰღაღადებს: „შენ გიგალობთ, შენ გაკურთხევთ, და გმადლობთ შენ, უფალო...“.

ევქარისტია აგრეთვე შეწყალების მსხვერპლია ეკლესიის ყველა წევრისათვის. როდესაც უფალმა თავისი ხორცი მოწაფეებს მისცა, თან დასძინა: „ხორცი ჩემი, თქუენთვის მიცემული“ (ლკ. 22,20) და მისცა სისხლი და შემდეგი სიტყვები დაურთო: „თქვენთვის და მრავალთათვის დათხეული მოსატევებელად ცოდვათა“ (ლკ. 22,10; მთ. 26,28). ქრისტიანობის დასაწყისიდანვე ამიტომაც შეიწირებოდა უსისხლო მსხვერპლი როგორც ცოცხალთა, ისე მიცვალებულთა ხსენებისა და ცოდვათა მისატევებლად. იაკობ მოციქულის ლიტურგიით დაწყებული, ეს ყველა ლიტურგიის განაწესიდან ჩანს. თვითონ მსხვერპლი ხშირად პირდაპირ იხსენიება, როგორც „მსხვერპლი შეწყნარებისა“.

ევქარისტია არის მსხვერპლი, რომელიც უმჭიდროესად აერთიანებს ყველა მართალს ქრისტეში ერთ სხეულად. წმიდა ძღვენის გარდაარსების შემღეგ და მანამდეც, პროსკომიდიაზე (კვეთაზე) ამიტომაც იხსენიებს მღვდელმსახური დედოფალ ღვთისმშობელს და ყოველ წმიდანს და დაურთავს: „რომლითა ლოცვითა მომიხენენ ჩვენ, ღმერთო“ და გადადის ცოცხალთა და მკვდართა - ქრისტეს მთელი ეკლესიის - მოხსენიებაზე.

ევქარისტია არის სავედრებელი მსხვერპლიც: ეკლესიის სიმშვიდის, მსოფლიოს კვთილდღეობის, მთავრობათა, უძლურებაში მყოფთა, მშრომელთა და „ყოველთა და ყოვლისათვის“ ვინც შემწეობას ითხოვს.

ლიტურგიკული ხასიათის დასკვნები

სახარებისა და სამოციქულო ტექსტზე დაყრდნობითა და ძველი ეკლესიის პრაქტიკიდან გამომდინარე დავასკვნით შემდეგს:

ა. ევქარისტიის დროს ყველა მორწმუნეს უნდა მიერთვას არა მარტო ხორცი ქრისტესი, არამედ მისი სისხლიც, როგორც ეს მოციქულებს ებოძათ საიდუმლო სერობაზე. „სუთ ამისაგან ყოველთა“ - დაიბარა უფალმა (მთ. 26,27); „გამო-ღა-იცადენ კაცმან თავი თჳსი და ესრეთ პურისა მისგან ჭამენ და სასუმელისა მისგან სუნ“ (I კორ. 11,28) (ასე არ სრულდება ლათინთა ეკლესიაში, სადაც ერისკაცნი ბარძიმს მოკლებულნი არიან).

ბ. „ყოველთა ერთისა პურისა მისგან მოგუაქუს“ (I კორ. 10,17) - წერს მოციქული. და ძველ ეკლესიაშიც თითოეული თემი ერთი პურიდან ეზიარებოდა. მართლმადიდებლურ ლიტურგიაზე იკურთხება და განიტეხება ერთი პური და იკურთხება ერთი ბარძიმი (მეორე ათასწლეულში ლათინთა ეკლესიაში ასევე დაირღვა ერთი პურის კურთხევა).

გ. წმიდა წერილში ყველგან, სადაც ლაპარაკია ევქარისტიულ პურზე, მას ბერძნულად უწოდებენ αρτος (იოანეს სახარების მე-6 თავი, მათეს, მარკოზისა და ლუკას სახარებები, პავლე მოციქულის ეპისტოლენი და საქმენი მოციქულთა). „არტოს“ ჩვეულებრივ აღნიშნავს ხორბლის გაფუებულ პურს („გაუფუებელი“ ბერძნულად გამოიხატება ზედსართავით αζυμος). ცნობილია, რომ მოციქულთა დროში, ევქარისტია თავიდანვე, დადგინებისთანავე სრულდებოდა მთელი წლის განმავლობაში ყოველ კვირა დღეს, ანუ მაშინ, როდესაც იუდეველები ხმიადებს არ ამზადებნენ. მაშასადამე, თვით იუდეურ-ქრისტიანულ თემებშიც ევქარისტიის დროს გაფუებული პური გამოიყენებოდა. ეს მით უფრო ეხება ყოფილ წარმართთაგან შექმნილ ქრისტიანულ თემებს, რომელთათვისაც საერთოდ უცხო იყო უცომობის კანონი. პირველქრისტიანულ ეკლესიაში ევქარისტიის საიდუმლოსთვის ნივთიერებებს ჩვეულებრივ ხალხის შესაწირიდან იღებდნენ. სახლიდან კი ეკლესიაში, როგორც წესი, გაფებული პური მიჰქონდათ, რომელიც აგრეთვე სიყვარულის ტრაპეზისა და ღატაკთა მოსაკითხად იყო განკუთვნილი.

წმიდა საიდუმლოთა ზიარების აუცილებლობა და მაცხონებლობა

უფლის სისხლისა და ხორცის ზიარება არის თითოეული ქრისტიანისათვის არსებითი, აუცილებელი, მაცხონებელი და ნუგეშინისმცემელი მოვალეობა. ეს მაცხოვრის იმ სიტყვებიდანაც ჩანს, რომელიც მან ჯერ კიდევ ევქარისტიის საიდუმლოს აღთქმამდე წარმოთქვა: „ამენ, ამენ, გეტყჳ თქუენ: უკუეთუ არა სჭამოთ ჴორცი ძისა კაცისაჲ და სუათ სისხლი მისი, არა გაქუნდეს ცხორებაჲ თავთა შორის თქუენთა. ხოლო რომელი ჭამდეს ჴორცსა ჩემსა და სუმიდეს სისხლსა ჩემსა, აქუნდეს ცხორებაჲ საუკუნოჲ, და მე აღვადგინო იგი უკუანაჲსკნელსა მას დღესა“ (ინ. 6,53-54).

თუ ღირსეულად ვეზიარებით, ევქარისტიის საიდუმლოს მაცხონებელი ნაყოფი და მოქმედება შემდეგია:

ა. იგი უმჭიდროესად გვაერთებს უფალთან: „რომელი ჭამდეს ჴორცსა ჩემსა და სუმიდეს სისხლსა ჩემსა, იგი ჩემ თანა დადგრომილ არს და მე მის თანა“ (ინ. 6,56);

ბ. კვებავს ჩვენს სულსა და ხორცს, ხელს გვიწყობს სულიერ ცხოვრებაში განმტკიცებაში, ამაღლებასა და ზრდაში: „რომელი ჭამდეს ჩემგან, იგიცა ცხონდეს ჩემ მიერ“ (ინ. 6,57);

გ. ღირსეულად მიღებული ზიარება ჩვენი სამომავლო აღდგომისა და მარადის ნეტარი ცხოვრების საწინდარია: „რომელი ჭამდეს ამას პურსა, ცხონდეს უკუნისამდე“ (ინ. 6,58).

მაგრამ აუცილებელია გვახსოვდეს, რომ ევქარისტიის ეს მაცხონებელი ნაყოფი სარგებელს მხოლოდ მათ მოუტანს, ვინც რწმენითა და სინანულით მიეახლება მას. ქრისტეს სისხლისა და ხორცის უღირსად მიღება კი სასჯელად იქცევა: „რომელი არა ღირსად ჭამდეს და სუმიდეს, დასაშჯელად თავისა თჳსისა ჭამს და სუამს, რამეთუ არა გამოიკითხნა ჴორცი უფლისანი“ (I კორ. 11,29).

სინანულის საიდუმლო

სინანულის საიდუმლო არის მადლმოსილი მღვდელმოქმედება, როდესაც მაცხოვრის აღთქმის თანახმად, საღვთო მოწყალებისა და ეკლესიის მწყემსის შუამდგომლობით, მორწმუნეს მიეტევება ცოდვები მათი აღიარებისა და შენანების შემდგომ.

სინანულის საიდუმლო კურნავს ადამიანის სულიერ სნეულებებს, აცილებს სულის მწიკვლს და ქრისტიანი ცოდვათა შენდობის მიღების შემდგომ ისევ უცოდველი და განწმედილი ხდება, ისეთი, როგორიც წყლიდან ამოვიდა ნათლისღების შემდგომ. ამიტომ სინანულის საიდუმლოს „სულის სამკურნალო“ ეწოდება. ნადგურდება ადამიანის დაცემისაკენ წარმმართავი, მისი გონების, გულისა და სინდისის დამაჩლუნგებელი, სულიერი ხედვის დამაბრმავებელი და ქრისტიანული ნების დამაუძლურებელი ცოდვები. ისევ აღდგება ცოცხალი კავშირი ეკლესიასა და უფალ ღმერთთან. ცოდვათა ტვირთის მოხსნით შემსუბუქებული ადამიანი ისევ სულიერად ცოცხლდება და კეთილ, ქრისტიანულ გზაზე შემდგარს ისევ ხელეწიფება განმტკიცება და სრულქმნა.

სინანულის საიდუმლო ორი ძირითადი ქმედებისაგან შედგება:

ა. ეკლესიის მწყემსის წინაშე მონანული ქრისტიანის მიერ თავისი ცოდვების აღიარება;

ბ. მღვდელმსახურის მიერ წარმოთქმული ლოცვითი ვედრება და ცოდვათაგან მონანულის განხსნა.

ამ საიდუმლოს აგრეთვე აღსარების საიდუმლოც ეწოდება (თუმცა ცოდვათა აღიარება მისი მხოლოდ პირველი, შესავალი ნაწილია), რაც სულის გულწრფელად გახსნისა და საკუთარ ცოდვათა გააზრების მნიშვნვლობას უსვამს ხაზს.

„უკუეთუ ვთქუათ, ვითარმედ ცოდვაჲ არა გვაქუს, თავთა თჳსთა ვაცთუნებთ და ჭეშმარიტებაჲ არა არს ჩუენ თანა. უკეთუ აღვიარნეთ ცოდვანი ჩუენნი, სარწმუნო არს და მართალ, რაჲთა მოგვეტევნეს ჩუენ ცოდვანი ჩუენნი და განგუწმინდეს ყოვლისაგან სიცრუისა“ (I ინ. 1,8-9).

აღსარება, ანუ გასაგონად წარმოთქმა, არის შინაგანი სინანულის გამოხატვა, მისი შედეგი და მაჩვენებელი. და რა არის სინანული? იგი მხოლოდ საკუთარი ცოდვილობის შეგნება ან საკუთარი თავის უღირსობის მარტივი აღიარება არ არის: არც დაშვებულ დაცემებსა და სისუსტეებზე გლოვა და წუხილია და არც მარტოოდენ დანანება (თუმცა ყველა ეს მომენტი აუცილებლად შედის სინანულში). სინანული არის გამოსწორების ნების გამოვლინება, სურვილი და მტკიცე გადაწყვეტილება უკეთურ მიდრეკილებებთან ბრძოლისა (სიტყვა სინანული, ბერძნულად μετανοια, ზედმიწევნით ნიშნავს აზროვნების წესის შეცვლას). ცოდვასთან საბრძოლველად სულიერი სინანულის მდგომარეობას უერთდება თხოვნა ღვთის თანადგომისა. საჭიროა გულითადი და წრფელი სინანული, რათა ამ საიდუმლოს მოქმედებით მოიხსნას ცოდვები და, აგრეთვე, გახსნილ სულში შეაღწიოს მადლმოსილმა კურნებამ, რომელიც ცოდვის სიბინძურეში სულის ხელმეორედ დანთქმას აღარ დაუშვებს.

მოძღვრის წინაშე საკუთარ სულიერ სნეულებათა და დაცემათა ხმამაღლა დასახელებით ანუ ცოდვათა აღიარებით გადაილახება:

ა. ამპარტბვნება - ცოდვის ეს მთავარი წყარო;

ბ. საკუთარი გამოსწორების უიმედობისა და გადარჩენის შეუძლებლობის შეგრძენებით გამოწვეული სასოწარკვეთილება.

ცოდვათა გამოაშკარავება მის აღმოფხვრას აახლოვებს.

სინანულის საიდუმლოში მონაწილეობისათვის ადამიანი ემზადება ლოცვითი და მარხვითი ღვაწლით, აგრეთვე საკუთარი ცოდვილობის გახსნისა და გასააზრებლად საკუთარ თავში ჩაღრმავებით.

მწყემსი-მოძღვარი ადასტურებს, რომ მონანულ ქრისტიანს შეეგებება საღვთო მოწყალება და რომ ზეციური მამა ხელს არ ჰკრავს მისკენ მიმავალს, როგორც არ განაგდო უძღები შვილი და მეზვერე. ეს მოწმობა ჩადებულია მღვდელმსახურის მიერ წარმოთქმულ შენდობის განსაკუთრებული ლოცვის სიტყვებში.

სინანულის საიდუმლო უფალმა მაშინ დაადგინა, როდესაც აღდგომის შემდგომ გამოეცხადა თავშეყრილ მოწაფეებს (გარდა თომასი) და საზეიმოდ ბრძანა: „მშვდობაჲ თქუენ თანა!... და ვითარცა ესე თქუა, შეჰბერა მათ და რქუა: მიიღეთ სული წმიდაჲ. უკეთუ ვიეთნიმე მიუტევნეთ ცოდვანი, მიეტევნენ მათ; და უკეთუ ვიეთნიმე შეიპყრნეთ, შეპყრობილ იყვნენ“ (ინ. 20,21-23). გარდა ამისა, ქრისტე მაცხოვარმა მანამდე კიდევ ორჯერ აღუთქვა ეს საიდუმლო: პირველად პეტრე მოციქულს, როდესაც მან ყველა მოციქულის სახელით აღიარა იგი ძედ ღვთისად: „და მიგცნე შენ კლიტენი სასუფევლისა ცათაჲსანი; და რომელი შეჰკრა ქუეყანასა ზედა, კრულ იყოს იგი ცათა შინა; და რომელი განხსნა ქუეყანასა ზედა, ხსნილ იყოს იგი ცათა შინა“ (მთ. 16,19): მეორედ კი ყველა მოციქულს და მათ წინაშე დაამოწმა: „უკეთუ მათიცა არა ისმინოს, უთხარ კრებულსა; ხოლო უკეთუ კრებულისაჲცა არა ისმინოს, იყავნ იგი შენდა, ვითარცა მეზუერე და წარმართი. ამენ, გეტყჳ თქუენ: რაოდენი შეჰკრათ ქუეყანასა ზედა, კრულ იყოს იგი ცათა შინა; და რაოდენი განხსნათ ქუეყანასა ზედა, ხსნილ იყოს იგი ცათა შინა“ (მთ. 18,17-18).

მღვდელმსახური მხოლოდ ხილული იარაღია ამ საიდუმლოს აღსასრულებლად, რომელსაც უხილავად თავად ღმერთი აღასრულებს.

როდესაც წმ. იოანე ოქროპირი საუბრობდა ეკლესიის მწყემსთა მიერ შეკვრისა და განხსნის უფლების დადგინებაზე, მას მხედველობაში ჰქონდა საღვთო დადგინება: „მღვდლები განსაზღვრავენ, თუ რა არის ქვენა, ღმერთი ადგენს ზენას და უფალი ეთანხმება თავის მონათა აზრს“¹⁵. მღვდელი ამ შემთხვევაში საღვთო მოწყალების იარაღია და განხსნის ცოდვებს არა თავისი, არამედ წმიდა სამების სახელით.

მადლის უხილავი მოქმედება სინანულის საიდუმლოში თავისი მომცველობითა და ძალმოსილებით ვრცელდება ყოველგვარ ადამიანურ ურჯულოებაზე; არ არსებობს მიუტევებელი ცოდვა, თუკი ადამიანები გულწრფელად შეინანებენ და სასოებითა და ცოცხალი რწმენით აღიარებენ უფალ იესოს და მის მოწყალებას: „არა მოვედ წოდებად მართალთა, არამედ ცოდვილთა“ (მთ. 9,13) - ამბობდა მაცხოვარი. რაოდენ დიდი იყო პეტრე მოციქულის ცოდვით დაცემა, მაგრამ უფალმა მიუტევა იგი, როდესაც მან ჭეშმარიტად შეინანა. ცნობილია, რომ წმ. პეტრე მოციქული სინანულისაკენ მოუწოდებდა იმ იუდეველებს, რომლებმაც ჭეშმარიტი მესია აცვეს ჯვარს (საქმ. 2,36-38), და მოგვიანებით ყველა ერეტიკოსის მამამთავარ სიმონ-მოგვს (საქმ. 8,22). პავლე მოციქულმა განხსნა სისხლის აღრევის ცოდვით დაცემული მონანული, რომელიც მანამდე დროებით შერისხა (2 კორ. 2,7).

მაგრამ უნდა გვახსოვდეს, რომ საიდუმლოში ცოდვათა მიტევება გულმოწყალების აქტია და არა წუთიერი სიბრალულისა. იგი გვებოძა ადამიანის სულის სასარგებლოდ, „აღსაშენებელად და არა დასარღველად“ (2 კორ. 10,8). საიდუმლოს აღმასრულებელს ეს დიდ პასუხისმგელობას აკისრებს.

წმიდა წერილი შეგვახსენებს იმ შემთხვევებსა თუ პირობებს, რომელთა დროსაც ცოდვათა მიტევება არ ხდება. საღვთო წერილი გვეუბნება, რომ სულიწმიდის გმობა „არა მიეტეოს მას (კაცს) არცა ამას სოფელსა, არცა მერმესა მას“ (მთ. 12,31-32) და რომ არსებობს „ცოდვა სასიკვდინე“, რომლის მიტევებაზე ლოცვაც კი არ შეიძლება (I ინ. 5,16). დასასრულ, პავლე მოციქული გვარიგებს, რომ „შეუძლებელ არს ერთგზის განათლებულთა მათ, რომელთა გემოჲ ეხილვოს ნიჭთა მათ ზეცისათაჲ და ზიარ-ქმნულ იყვნენ სულისა წმიდისა და კეთილი გემოჲ ეხილვოს სიტყჳსა ღმრთისაჲ და ძალი იგი მერმისა მის საუკუნოჲსაჲ და დაცემულთა კუალად განახლებაჲ სინანულად, თანა-ჯუარცუმად თავთა მათთა ძესა ღმრთისასა და განქიქებად“ (ებრ. 6,4-6).

ყველა ამ შემთხვევაში ცოდვათა მიუტევებლობის მიზეზი თავად ცოდვილებში და ცოდვათა მოუნანიებლობაში მდგომარეობს და არა ღვთის ნებაში. როგორ შეიძლება სულიწმიდის მადლით მიეტეოთ ცოდვა, როდესაც ამ მადლზე მკრეხელობას ანთხევენ?! მაგრამ უნდა გვჯეროდეს, რომ ამ ცოდვაში ჩავარდნილებსაც მიეტევებათ, თუ გულწრფელად შეინანებენ და ცოდვებს აღიარებენ. „უკეთუ შეინანებენ, - ამბობს წმ. იოანე ოქროპირი სულიწმიდის მგმობელებზე, - ეს ცოდვაც მიეტევებათ მონანულთ. სულიწმიდის მგმობელთაგან შემდგომში მიეტევა ყველას, ვინც იწამა მისი“¹⁶. VII მსოფლიო კრების მამები ამბობენ სასიკვდილო ცოდვათა მიტევების შესაძლებლობაზეც: „სასიკვდილო ცოდვა მაშინ არის, როდესაც ცოდვის ჩამდენნი გამოუსწორებელნი რჩებიან... მათთან არ იქნება უფალი იესო, თუ არ დამდაბლდებიან და არ გამოფხიზლდებიან თავიანთი ცოდვით დაცემისაგან. ჯეროვანია, ისინი გულშემუსვრილებით მიეახლონ ღმერთს და ცოდვათა შენდობა და მიტევება ითხოვონ და უკეთური საქმეებით არ ქედმაღლობდნენ, რამეთუ მახლობელ არს უფალი შემუსვრილთა გულითა“ (ფს. 33,19).

„ესრეთ იყოს სიხარული ცათა შინა ერთისათვის ცოდვილისა, რომელმან შეინანოს, ვიდრეცა არა ოთხმეოც და ათცხრამეტთა მათ მართალთა, რომელთა არა უხმს სინანულიი (ლკ. 15,7) - სახარების ამ სიტყვებიდან ცხადი ხდება ცოდვათა შენანებისაკენ მოწოდება და პირდაპირი მითხოვნაც კი. წმ. იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადებაში ვკითხულობთ: „ანგელოზსა ეფესოჲსა ეკლესიისასა არქუ... მოვალ ადრე და აღვძრა სასანთლე შენი ადგილისაგან თჳსისა, უკუეთუ არა შეინანო“ (გამოცხ. 2,1,5).

ეპიტიმიები

ეპიტიმიაში იგულისხმება აკრძალვა ან დასჯა (2 კორ. 2,6), რომელსაც ეკლესიის კანონების შესაბამისად მღვდელმსახური, როგორც სასულიერო პირი, განუსაზღვრავს ზოგ მონანულ ქრისტიანს მის ზნეობრივ სენთაგან განსაკურნებლად. ეპიტიმიების მაგალითებია: განსაკუთრებით მკაცრი მარხვა,სინანულის ლოცვები მეტანიების გარკვეულ რაოდენობასთან ერთად და სხვა. ძველი ეკლესიის პრაქტიკაში ეპიტიმიის ძირითადი სახე იყო გარკვეული დროით წმიდა საიდუმლოთა ზიარებისგან განყენება. ძველ ეკლესიაში არსებობდა საზოგადო სინანულის წესი „დაცემულთათვის“, რომლებმაც ვერ შეინარჩუნეს რწმენა დევნის დროს. ამ წესის თანახმად მონანულები ოთხ ჯგუფად ნაწილდებოდნენ:

ა. „მოტირალნი“ - მათ არ ჰქონდათ საზოგადო ღვთისმსახურებაზე დასწრების უფლება და ეკლესიის კარიბჭესთან განრთხმულნი ტირილით ევედრებოდნენ ტაძარში შემსვლელებს - მათზე ელოცათ;

ბ. „მსმენელნი“ - მათ ნება ეძლეოდათ კათაკმეველთა ლიტურგიის დასრულებამდე ტაძრის სტოაში მდგარიყვნენ;

გ. „მუხლმოდრეკილნი“ (შევრდომილნი) - ისინი შედიოდნენ საკუთრივ ტაძარში, მაგრამ ასევე არ მონაწილეობდნენ მართალთა ლიტურგიაში. წირვის შემდგომ მუხლმოდრეკით იღებდნენ მწყემსის დალოცვას;

დ. „თანამდგომნი“ - ისინი იდგნენ მართლებთან ერთად მთელი ლიტურგიის მანძილზე, მაგრამ არ შეეძლოთ წმიდა საიდუმლოს ზიარება.

ეპიტიმია ენიშნება მხოლოდ ზოგ მონანულ ქრისტიანს და არა ყველას. მათ, ვისაც ცოდვათა სიმძიმისა თუ სინანულის თავისებურებათა გამო ეს სულიერი საშუალებანი ესაჭიროებათ. ასეთი ხასიათის აკრძალვა დაადო პავლე მოციქულმა კორინთოს ქრისტიანთა შორის გამოჩენილ სისხლის აღმრევს, როდესაც მის გამოსასწორებლაღ ბრძანა მისი განგდება ეკლესიიდან და აუკრძალა მორწმუნეებთან ურთიერთობა: „მიცემად ეგევითარი იგი ეშმაკსა სატანჯველად ხორცთა“ (I კორ. 5,1-5); მისი გულწრფელი სინანულის შემდგომ ბრძანა, ისევ მიეღოთ საეკლესიო ერთობაში (2 კორ. 2,6-8).

ეპიტიმიები სასჯელის ხასიათს ატარებს, ოღონდ არა პირდაპირი გაგებით და არა „ცოდვათა ჩადენის გამო ღმერთის დასაკმაყოფილებლად“, როგორც რომაელი ღვთისმეტყველნი გვასწავლიან. ეს არის გამოსასწორებელი, აღმზრდელობითი ქმედებანი. მათი მიზანია, გააღრმაოს წუხილი ჩადენილ ცოდვათა გამო და დაეხმაროს გამოსწორებაში. მოციქული ამბობს: „ღმრთისა მიერი იგი მწუხარებაჲ სინანულსა ცხორებისასა შეუნანებელსა შეიქმს; ხოლო სოფლისა ამის მწუხარებაჲ სიკუდილსა შეიქმს“ (2 კორ. 7,10). საეკლესიო კრებათა და წმიდა მამათა კანონები ადასტურებენ, რომ ძველად ეპიტიმიები სულიერი კურნების საშუალებად ითვლებოდა. ძველი მწყემსები მისი დადებისას იმაზე არ ზრუნავდნენ, რომ თითოეული ცოდვილი თავისი დანაშაულის ხარისხის შესაბამისად მეტნაკლებად სამართლიანად დაესაჯათ, რათა ჩადენილი ცოდვისთვის საღვთო სამართალი ჯეროვნად დაკმაყოფილებულიყო. მამები ითვალისწინებდნენ შესაფერისი სახით დადებული სასჯელის კეთილისმყოფელ გავლენას ცოდვილზე, საჭიროების მიხედვით ამცირებდნენ მას, ამოკლებდნენ აკრძალვის დროს ან სავსებით ხსნიდნენ. VI მსოფლიო კრების 102-ე კანონი გვამცნობს: „ვინც ღვთისაგან მიიღო შეკრვისა და განხსნის უფლება, მართებთ განიხილონ ცოდვის ხარისხი, შემცოდეს შემობრუნებისაკენ მზადყოფნა და ამისდა მიხედვით უმკურნალონ, სენის შესაფერისად, რათა ამ და სხვა შემთხვევაში ზომიერება დავიცვათ და არ შევცდეთ სნეულის გადარჩენაში. ცოდვის სენი მარტივი არ არის, იგი განსხვავებული და მრავალფეროვანია, ამასთან იგი მრავალ მავნე ნერგს იძლევა; მათგან დაზიანება ვითარდება, რომელიც სულ უფრო და უფრო შორს წავა, სანამ ექიმის ძალისხმევა არ შეჩერებს“¹⁷.

აქედან გამომდინარე, მიუღებელია კათოლიციზმის შეხედულება ეპიტიმიაზე, რომელიც იურიდიული ცნებებიდან გამომდინარეობს, სახელდობრ:

ა. ყოველი ცოდვა თუ მათი ჯამი უნდა ეკლესიურად დაისაჯოს. თანაც არ ხდება გათვალისწინება, რომ ბევრჯერ თავად უბედურებები გვევლინებიან ჩადენილი ცოდვებისთვის ბუნებრივ მისაგებლებად (მაგ., დაავადებანი). ხშირად შემცოდეს თვითონ შეუძლია იხილოს ცხოვრებაში ღვთის სასჯელი თავის ცოდვებისათვის;

ბ. ეს სასჯელი შეიძლება მოიხსნას „ინდულგენციით“, რომლის წინასწარ გაცემაც კი შეიძლება (მაგ., საიუბილეო ზეიმებთან დაკავშირებით);

გ. ეკლესია, ანუ თავი მისი, რომის ეპისკოპოსი (პაპი), აძლევს ეპიტიმიას დაქვემდებარებულ პირებს ინდულგენციებს და მიაწერს „წმიდანთა დამსახურებებს“, რომელთაც ე,წ. კეთილ საქმეთა ხაზინიდან იღებს.

დასავლეთის ძველი ეკლესიის ზოგი მასწავლებელიც უწოდებდა ეპიტიმიებს დაკმაყოფილებას (მხოლოდ ზნეობრივი გაგებით), ოღონდ მასში გულისხმობდნენ ცოდვილობის უფრო ღრმად გააზრების, აღმზრდელობითი მიზნის მქონე და არა იურიდიული გამართლების საშუალებას.

გვმართებს აღსარების საიდუმლოსგან განვასხვაოთ ზნეობრივი მოძღვრობა, რომელიც ოდითგან ფართოდ გამოიყენებოდა და დღეს განსაკუთრებით მონაზვნებშია მიღებული. ხშირად საამისო პირებს არ გააჩნიათ სამღვდელო ხარისხი, მაგრამ აკისრიათ მოვალეობა - დამოძღვრონ თავიანთი სულიერი შვილები. საქმე ის არის, რომ ზნეობრივ აღზრდაში სულიერ ხელმძღვანელთან ფიქრებისა და ქცევების აღიარებას აქვს უზარმაზარი ფსიქოლოგიური მნიშვნელობა მავნე მიდრეკილებათა და ჩვევათა გამოსასწორებლად, ორჭოფობისა და გაუბედაობის გადასალახად და სხვა. მაგრამ ამგვარ მოძღვრობას საიდუმლოს დატვირთვა, ანუ მღვდელმოქმედების მადლმოსილება არ გააჩნია.

მღვდლობის საიდუმლო

ეკლესიაში მწყემსთა მსახურებაზე ვისაუბრეთ თავში „საეკლესიო იერარქია“. ნაჩვენები იყო, რომ იერარქია ეკლესიაში თავად უფალმა იესო ქრისტემ დაადგინა. იგი განუყოფელია ეკლესიის არსებობისგან და მოციქულთა ეპოქაში მან სამხარისხიანი ორგანიზაციის სახე მიიღო.

მაგრამ ეკლესიაში იერარქიული მსახურება (განსაკუთრებით ეპისკოპოსისა და პრესვიტერისა) არის განსაკუთრებული, სრულიად გამორჩეული და მადლმოსილი. იგი არის ღვთის სამწყსოს მწყემსობა, რომლის უმაღლესი მაგალითი უფალმა გვიჩვენა ამქვეყნად თავისი მსახურების დროს: „მე ვარ მწყემსი კეთილი და ვიცნი ჩემნი იგი, და მიციან ჩემთა მათ... მწყემსმან კეთილმან სული თვისი დადვს ცხოვართათჳს“ (ინ. 10,14,11). მღვდლობა არის უფლის წინაშე არა ოდენ საკუთარ თავზე, არამედ ხალხზე ლოცვით წარდგომა; ზეციური სამეფოს მისაღწევ გზაზე შედგომილ ადამიანთა სულების დამოძღვრა. მღვდელმსახური საღვთო ლიტურგიაზე მთელი ხალხის სახელით სწირავს უსისხლო მსხვერპლს. ჩვენ თითოეული კეთილი საქმისთვის ღვთისგან კურთხევასა და მის შემწეობას მღვდელმსახურისგან გამოვითხოვთ. ნუთუ შეიძლება წარმოვიდგინოთ, რომ ასეთ მაღალ და საპასუხისმგებლო სამწყემსო მსახურებაზე სიცოცხლის ბოლომდე შედგომა ხდება საღვთო მადლის მოუხმობლად, რომელიც აკურთხევს ამ ღვაწლს, შეეწევა და განამტკიცებს მომავალ მოძღვარს?! და ეს კურთხევაც სრულდება. იგი წმიდა ძრწოლით მიახლებულ მღვდელმსახურობის მიმღებზე გადადის მღვდლობის საიდუმლოს აღსრულებით - ეპისკოპოსის ხელდასხმით (რომელიც თავად მემკვიდრეობით ატარებს მღვდლობის მადლს) და ღვთისმსახურებაზე დამსწრე მღვდელმსახურთა კრებისა და ხალხის ლოცვით. მას აგრეთვე ეწოდება ქიროტონიის საიდუმლო (ბერძნ. χειροτονία- ზედმიწევნით: სახალხო კრებაზე ხმის მიცემა ხელის აწევით, არჩევა, კენჭისყრა). „ვილოცოთ, რაჲითა დაემკვიდროს მის თანა მადლმან ყოვლადწმიდისა სულისამან“ - აცხადებს უპირატესი ეპისკოპოსი.

წმიდა წერილი პირდაპირ მიუთითებს, რომ მღვდლობის ხარისხში დადგინება არის განსაკუთრებულ მადლმოსილ, საიდუმლო ნიჭთან ზიარება, რომლის გარეშეც ეს მსახურება ვერ შესრულდება.

ქიროტონია ძველ ეკლესიაში

„საქმენი მოციქულთას“ წიგნის მიხედვით მოციქულებმა, რომლებიც ყოველთვის მოქმედებდნენ იესო ქრისტეს რჩევებითა და სულიწმიდის შთაგონებით, საჭიროდ მიიჩნიეს, ეკლესიაში დიაკვნები დაედგინათ. თავიდან ისინი უნდა მომსახურებოდნენ ჩვეულებრივ ტრაპეზს, მოგვიანებით კი თავად მოცქულთა დასახმარებლად - უფლის ტრაპეზს. თავდაპირველად მოციქულებმა მოწაფეთა თავყრილობას შესთავაზეს, მათ შორის ამოერჩიათ შვიდი მართალი, სულიწმიდითა და სიბრძნით აღვსილი მამაკაცი; როდესაც არჩეულები წარდგნენ მათ წინაშე, მოციქულებმა „ილოცეს, და დაასხნეს მათ ზედა ხელნი მათნი“ (საქმ. 6,2-6). აქ სრულიად გარკვევით არის გამიჯნული ორი განსხვავებული აქტი: დიაკვნის მსახურებისათვის ცნობილ პირთა შერჩევა და მათი ლოცვითი ხელდასხმა. შერჩევა ჩვეულებრივი ადამიანის საქმეა, ხელდასხმა კი ამისთვის აუცილებელი მღვდელმოქმედებითა და საღვთო მადლის მოქმედებით სრულდება.

„საქმენი მოციქულთას“ წიგნში ვპოულობთ აგრეთვე მითითებებს ხელდასხმის, როგორც მღვდელმოქმედების შესახებ, რომლითაც ადგენდნენ პრესვიტერებსაც მთავარი ეკლესიისთვის. ლუკა მოციქული მოგვითხრობს, თუ პავლე და ბარნაბა მოციქულებმა როგორ განვლეს ქადაგებით მცირე აზიის ქალაქები: დერვია, ლისტრა, იკონია და ანტიოქია და გაამრავლეს მათში ქრისტიანების რაოდენობა: „და უკურთხნეს (χειροτονησαντες) მათ ეკლესიად-ეკლესიად ხუცესნი და ლოცვითა და მარხვითა შეჰვედრნეს იგინი უფალსა, რომლისაცა მიმართ ჰრწმენა“ (საქმ. 14,23). აქ ხელდასხმაში, ერთი მხრივ, იგულისხმება საყოველთაოდ ცნობილი მღვდელმოქმედება, რომლითაც ადგენდნენ პრესვიტერებს ამა თუ იმ ეკლესიაში და, მეორე მხრივ, ენიჭება განსაკუთრებული მნიშვნელობაც, რადგან მას თვითონ პავლე და ბარნაბა მოციქულები აღასრულებდნენ. ცხადია, ეს დადგინება მარტოოდენ რიტუალი თუ ნიშანი კი არა, განსაკუთრებულ ნიჭთან ზიარება იყო. ზუსტად ეს დაადასტურა მოგვიანებით თავად პავლე მოციქულმა ეფესოს ეკლესიის პრესვიტერებთან გამოსათხოვარ საუბარში: „ეკრძალენით უკუე თავთა თქუენთა და ყოველსავე სამწყსოსა, რომელსა-ეგე თქუენ სულმან წმიდამან დაგადგინნა (ანუ დაგადგინეს სამოციქულო-ხელდასხმით, როგორც ეს ზემომოყვანილი ტექსტიღან ჩანს; საქმ. 14,23) მოღუაწედ და მწყსად ეკლესიისა უფლისა ღმრთისასა, რომელი მოიგო სისხლითა თჳსითა“ (საქმ. 20,28).

დასასრულ, პავლე მოციქული თავის ეპისტოლეში ტიმოთესადმი პირდაპირ და აშკარად მიუთითებს ხელდასხმაზე, როგორც მადლმოსილ მღვდელმოქმედებაზე, რომლითაც ადგენდნენ ეპისკოპოსებს. ეფესოს ეკლესიის ეპისკოპოს ტიმოთესადმი პირველ ეპისტოლეში მოციქული წერს: „ნუ უდებ-ჰყოფ, რომელ ეგე არს შენ თანა მადლი, რომელი მოგეცა შენ წინაჲსწარმეტყველებითა, დასხმითა ხელთა ხუცობისათა“ (I ტიმ. 4,14). მისდამი მეორე ეპისტოლეში კი ნათქვამია: „მოგახსენებ შენ განცხოველებად მხურვალედ მადლსა მას ღმრთისასა, რომელ არს შენ თანა დასხმითა ჴელთა ჩემთაჲთა“ (2 ტიმ. 1,6). ამ ფრაგმენტების ურთიერთშედარებით ჩანს, რომ ტიმოთეს ხელი დაასხა „ხუცობამ“ და თავად პავლე მოციქულმა (ანუ უხუცეს მღვდელმსახურთა კრებამ პავლე მოციქულის წინამღოლობით); აგრეთვე ვიგებთ, რომ გადაცემული საღვთო ნიჭი ტიმოთეში სამარადისოდ მკვიდრდება როგორც მისი საკუთრება. ამასთან მას მხოლოდ ერთი რამ მოეთხოვება - არ უდებ-ჰყოს და განცხოველოს იგი. აქ რომ ეპისკოპოსთა ხელდასხმა იგულისხმება და არა სხვა რამ, ამას სრულად ადასტურებს შემდგომი დარიგებანი ტიმოთესადმი: მათში ჩანს, რომ ტიმოთე უფლებამოსილია, ხელი დაასხას ხვებს (I ტიმ. 5,22); აკვირდებოდეს მის განმგებლობაში მყოფ პრესვიტერებს (I ტიმ. 5,17,19) და საერთოდ იყოს მნე „სახლსა შინა ღმრთისასა..., რომელ არს ეკლესიაჲ ღმრთისა ცხოველისაჲ“ (I ტიმ. 3,15).

შერჩევა და დადგინება ძველ ეკლესიაში

ზემოთქმულს შემდეგ უეჭველ დასკვნამდე მივყავართ: ქრისტეს ნებითა და მოციქულთა მიერ დადგინდა სამი იერარქიული ხარისხი. აგრეთვე ამ ხარისხებში ასაყვანად დაწესდა ხელდასხმა, რომლითაც შერჩეულ პირებს ნამდვილად გადაეცემოდათ მსახურებისათვის აუცილებელი საღვთო მადლი. თავისთავად გასაგებია, რომ მოციქულთა მემკვიდრე ეპისკოპოსებს მართებდათ, ზუსტად აღესრულებინათ მოციქულთა მიერ დაწესებული ხელდასხმით დადგინება და მისთვის ისეთივე ამაღლებული მნიშვნელობა და შინაარსი მიეცათ, როგორიც მოციქულთაგან მოსდევდა.

და ეკლესიაში შემდგომაც ეს ნამდვილად ასე იყო.

მთავარ ეკლესიაში მღვდლობის ხარისხში დადგინება ხდებოდა სალესიო საზოგადოებისა და ადგილობრივი ეკლესიის თანხმობით შემდგარი საერთო არჩევის შემდგომ; მაგრამ თვითონ ეს „დადგინება“ ამ შეთანხმებისა და შერჩევისაგან სრულიად დამოუკიდებელი და განსხვავებული აქტი იყო. მას ასრულებდნენ მოციქულთა თანაბარი უფლებებით აღჭურვილი, მათი მემკვიდრე პირები. ასეთები იყვნენ და რჩებიან ეპისკოპოსები. ამის ადრეული დადასტურებაა წმ. ირინეოსის (II ს.) სიტყვები: „გვმართებს დავემორჩილოთ პრესვიტერებს (ე.ი. „უხუცესებს“ ეკლესიაში, ანუ ეპისკოპოსებს) - მათ, ვინც ეკლესიაშია და, როგორც ვაჩვენეთ, მოციქულთაგან აქვთ მიღებული მემკვიდრეობა. ეპისკოპოსობის მემკვიდრეობასთან ერთად, მათ მამა ღმერთის კურთხევით ჭეშმიტების მართალი ნიჭი მიიღეს“¹⁸. გამოთქმა - „ეპისკოპოსობის მემკვიდრეობასთან ერთად ჭეშმარიტების მართალი ნიჭი მიიღეს“- უეჭველია მიანიშნებს დადგინებისას მიღებულ მადლმოსილ ნიჭზე. მსგავს თვალსაზრისს ვხვდებით ტერტულიანესთანაც. წმ. კლიმენტი ალექსანდრიელის (III ს.) ნაშრომში „სტრომატები“ უკვე გარკვევით არის მითითებული, რომ „შერჩევა“ ჯერ კიდევ არ არის ის, რაც ხელდასხმით დადგინებისას მიიღება. ქრისტემ აირჩია მოციქულები, რომელთა რიცხვში იუდაც იყო, მაგრამ ეს არ ყოფილა იმ „დადგინების“ ტოლფასი, რომელიც მოციქულებმა მოგვიანებით, ქრისტეს მიერ სულის შთაბერვის შედეგად მიიღეს. ცნობილ პირთა შერჩევა მღვდლობისათვის ადამიანებს ეხება, მათი ხელდასხმა კი ღვთის საქმეა და არა კაცისა. „მოციქულთა კანონები“ გვამცნობენ: „ეპისკოპოსი დაადგინოს ორმა ან სამმა ეპისკოპოსმა. პრესვიტერი, დიაკონი და სხვანი სამღვდელო დასიდან ერთმა ეპისკოპოსმა“ (1 და მე-2 კანონები). აქვე წესდება ქიროტონიის (ხელდასხმის) განუმეორებლობა: „თუ ეპისკოპოსმა, პრესვიტერმა, დიაკონმა ვინმესგან მეორედ მიიღოს ხელდასხმა, განიკვეთოს სამღვდელო ხარისხიდან ისიც და ხელდამსხმელიც, მაშინაც კი, როდესაც სარწმუნოდ გახდება ცნობილი, რომ ხელდასხმა ერეტიკოსთაგან მიიღო“ (68-ე კანონი). ამრიგად, ქიროტონიით გადაცემული მღვდლობის მადლი ნათლისღებით მიღებული მადლივით უცვალებელი და წარუხოცელია, მაგრამ იგი ნათლისღებითა და მირონცხებით მიღებული მადლისაგან განსხვავებულია და გასაკუთრებული.

საიდუმლოს არსი და მისი აღსრულების სიტყვები

ამრიგად, მღვდლობის საიდუმლო არის ისეთი მღვდელმოქმედება, რომლის დროსაც ეპისკოპოსის ლოცვითა და რჩეულის თავზე ხელთა დასხმით ამ უკანასკნელზე გადმოდის ღვთიური მადლი, რაც განწმედს და დაადგენს მას საეკლესიო იერარქიის გარკვეულ ხარისხში და შემდგომში შეეწვა იერარქიულ მოვალეობათა შესრულებაში. ქიროტონიის ლოცვა ასე იკითხება: „საღვთო მადლი, რომელი ყოვლადვე უძლურებასა ჩუენსა ჰკურნებს და ნაკლულევანებასა ჩვენსა აღავსებს, განაჩინებს ღმრთისმოშიშსა (სახელი) დიაკონებისგან მღდელად, ვილოცოთ, რაჲთა დაემკვიდროს მის თანა მადლმან ყოვლადწმიდისა სულისამან“.

ქიროტონიის საიდუმლო ყოველთვის საღვთო ლიტურგიაში არის ჩართული. ქიროტონიის საიდუმლოსაგან განსხვავებით კლიროსის (მედავიონე, იპოდიაკონი) დაბალ ხარისხში ლოცვით კურთხევას ეწოდება „ქიროტესია“ („ქიროტესია“ წმიდად ქრისტიანული, გვიანდელი წარმოშობის ბერძნული სიტყვაა).

ეპისკოპოსთა უქორწინებლობა

ეპისკოპოსთათვის არსებობს უქორწინებლობის ვალდებულება. ქრისტიანობის პირველ საუკუნეებში ამგვარი მოთხოვნა აუცილებელი არ ყოფილა, მაგრამ მოციქულთა ეპოქიდანვე ეპისკოპოსებს ნება დაერთოთ, თავშეკავების ღვაწლის აღსასრულებლად თავი აერიდებინათ ქორწინებისთვის. ეს ჩვეულება შემდგომ განმტკიცდა და VI მსოფლიო კრებამ დააკანონა იგი. რაც შეეხებათ მღვდლებსა და დიაკვნებს, აქ ეკლესიამ გადაწყვიტა, მათთვის არ დაეკისრებინა ასეთი ტვირთის ტარების აუცილებლობა და ძველი წესის თანახმად მღვდელმსახურს ქიროტონიის შემდგომ დაქორწინება აუკრძალა, მაგრამ ბუნებრივად და ნორმალურად მიიჩნია, დაეშვა მღვდლობის საიდუმლოში მონაწილეობისთვის უკვე ქორწინებით შეკრული პირნი. არ შეიძლებოდა მეორედ ქორწინებულის ხელდასხმა. რომის ეკლესიამ IV-VI სს. დაიწყო მღვდლებისა და დიაკვნების უქორწინებლობის შემოღება. ეს სიახლე უკუაგდო VI მსოფლიო კრებამ, მაგრამ რომის პაპებმა ეს აკრძალვა უყურადღებოდ დატოვეს. (სინამდვილეში ეპისკოპოსების უქორწინებლობა დააკანონა ე.წ. „ტრულის“ კრებამ 691 წელს, რომელსაც V-VI კრებასაც უწოდებდნენ. რაც შეეხება მღვდლებისა და დიაკვნების უქორწინებლობას (ცელიბატი), იგი I (ნიკეის) მსოფლიო საეკლესიო კრებაზე იქნა დადგენილი - რედ. შენიშვნა)

პროტესტანტებმა უარყვეს მღვდლობა, როგორც „საიდუმლო“. მათს პასტორებს ირჩევს და ადგენს ხალხი. ისინი არ იღებენ რაიმე განსაკუთრებულ მადლმოსილ კურთხევას და ამ გაგებით არ განსხვავდებიან ერთობის რიგითი წევრებისაგან. ისტორიულად ეს აიხსნება შუა საუკუნეების ბოლოს ლათინთა სასულიერო პირების მიერ უფლებამოსილებათა ბოროტად გამოყენების წინააღმდეგ არსებული დაპირისპირებით. პროტესტანტები, თეორიულად რომ გაამართლონ თავიანთი შეხედულება, იშველიებენ ფაქტს, რომლის თანახმად მღვდლობაში დადგინებას მუდმივი სახელი „საიდუმლო“ მხოლოდ მოგვიანებით ეწოდა. მაგრამ, რასაკვირველია, ამგვარ თავისმართლებას ფასი არ აქვს: ჩვენ მოციქულთა სწავლებისა და მათი საქმეებიდან ვხედავთ და ეკლესიაში მუდამ არსებული რწმენის თანახმად ვიცით, რომ ქიროტონია იმთავითვე იყო საიდუმლო-მადლმოსილების მქონე მღვდელმოქმედება. ამიტომ მის შედარებით გვიანდელ სახელდებას „საიდუმლო“ ახალი არაფერი შემოუტანია. მხოლოდ უფრო დააზუსტა და ერთი სიტყვით გამოხატა მისი შინაარსი. მსგავსი მაგალითია ტერმინ „ერთარსის“ (όμούνσιος) მიღება I მსოფლიო კრებაზე. მან ახალი ვერაფერი შესძინა ძველი ეკლესიის სწავლებას ძე ღვთისას ღვთაებრიობაზე, უბრალოდ უფრო ზედმიწევნით განმარტა და განამტკიცა იგი. სამწუხაროდ, პროტესტანტული სწავლება იცავს და ჯიუტად, მაგრამ არადამაჯერებლად აგრძელებს თავის ცრუ პოზიციას: მას თავად ქრისტიანულ საიდუმლოთა ცნება წარმართული მისტერიების პრაქტიკიდან შემოსულად გამოჰყავს.

ქორწინების საიდუმლო

ქრისტიანული ოჯახის დანიშნულება

ცნობილია, რომ ოჯახი საზოგადოებრივი ორგანიზმის ძირითადი შემადგენელი უჯრედი და მისი საყრდენია. იგი ქრისტეს მებრძოლ ეკლესიაშიც, აგრეთვე, წარმოადგენს მისი სხეულის ძირითად ერთეულს. ამიტომ არის, რომ თვითონ ქრისტიანული ოჯახი მოციქულთა ნაწერებში „ეკლესიად“ იხსენიება: „კითხვაჲ არქუთ პრისკილას და აკვლას, თანა-შემწეთა ჩემთა ქრისტე იესუჲს მიერ... არამედ ყოველნი ეკლესიანი წარმართთანი და სახლად-სახლად კრებულნი მათნი“ (რომ. 16,3-4); კითხვაჲ არქუთ ნუმფას და ... სახლისა მათის კრებულთა“ (კოლ. 4,15). გასაგებია, თუ რა დიდი ყურადღების მიქცევა მართებს ოჯახს საეკლესიო თვალსაზრისით, რათა მან თავისი დანიშნულება შეასრულოს, იყოს „მცირე ეკლესია“.

არსებობს პირადი ცხოვრების განსაკუთრებული ფორმა, რომელსაც ქრისტიანობა აკურთხებს. ეს არის ქალწულობა ან უქორწინებლობა. ქრისტესათვის უქორწინებლობამ შექმნა სხვა სახის საეკლესიო-საზოგადოებრივი ქრისტიანული ერთეული - მონაზვნობა, ანუ ბერობა, რომელსაც ეკლესია ქორწინებაში ცხოვრებაზე მაღლა აყენებს. ეკლესიის ისტორიაში იგი ჭეშმარიტად მის წამყვან, ხელმძღვანელ და საყრდენ ფენას შეადგენს. მონაზვნობა უმაღლესი ხარისხით ახორციელებს და იცავს სახარებისეულ ზნეობრივ კანონებს, ეკლესიის დოგმატურ, საღვთისმსახურო და სხვა წესებს. მაგრამ ყველას არ შეუძლია იტვირთოს ქალწულობა ქრისტესა და ეკლესიისთვის. ამიტომ ეკლესია აკურთხებს ქალწულობას, როგორც ცხოვრების გამორჩეულსა და სრულყოფილ წესს, მაგრამ ამასთანავე ლოცავს ქორწინებასაც, რადგან მხედველობაში იღებს იმ მაღალ და იმავდროულად რთულ ამოცანებს, რომლებიც ქრისტიანულმა ოჯახმა უნდა გადაწყვიტოს. ეკლესია ამ კურთხევას განიხილავს, როგორც საიდუმლოს.

საიდუმლოს მნიშვნელობა

ქორწინების საიდუმლოში ეკლესია ღმერთს სთხოვს შემწეობას მომავალ მეუღლეთათვის, რათა შეიგნონ, გადაწყვიტონ და აღასრულონ სამომავლოდ დასახული ამოცანები, ააშენონ „სახლში ეკლესია“; დაამყარონ ჭეშმარიტად ქრისტიანული ურთიერთობანი; გაზარდონ ბავშვები რწმენით; იცხოვრონ სახარებისეული მცნებებით; იყვნენ გარშემო მყოფთათვის სამაგალითო კეთილმსახურნი; მოთმინებითა და თავმდაბლად გაუძლონ იმ გარდუვალ განსაცდელებსა და ზოგჯერ ტანჯვასაც, რომელიც ოჯახურ ცხოვრებას ეწვევა ხოლმე.

საიდუმლოს მთავარი მომენტი

ქრისტიანული ოჯახის არსებობა იწყება ჯვრისწერის მღვდელმოქმედებით. საიდუმლოს ტიპიკონის მთავარი ნაწილი არის გვირგვინის დადგმა მომავალ მეუღლეებზე სიტყვებით: „ჯვარს იწერს მონა ღვთისა... მხევალსა ღვთისაზე... (ჯვარს იწერს მხევალი ღვთისა... მონასა ღვთისაზე) სახელითა მამისაჲთა და ძისაჲთა და სულისა წმიდისაჲთა“. მას მოსდევს მათი საერთო დალოცვა, როდესაც სამჯერ წარმოითქმება: „უფალო ღმერთო ჩუენო, დასწერე ჯვარი დიდებითა და პატივითა“.

ქორწინება, როგორც ღვთის მიერ დადგენილი

წმიდა წერილში არაერთგზის წერია, რომ ქორწინებას აკურთხებს ღმერთი: „და შექმნა ღმერთმან კაცი სახედ თჳსად და ხატად ღმრთისად შექმნა იგი, მამაკაცად და დედაკაცად ქმნა იგინი. და აკურთხა იგინი ღმერთმან მეტყველმან: „აღორძინდით და განმრავლდით“ (შესაქ. 1,27-28).

შესაქმისაღმწერი მოგვითხრობს ადამის ნეკნიდან დედაკაცის შექმნის შესახებ, მამაკაცთან მის მიყვანაზე და დასძენს: „ამისთჳს დაუტეოს კაცმან მამაჲ თვსი და დედაჲ თჳსი და შეეყოს ცოლსა თვსსა და იყვნენ ორნივე იგი ერთ ჴორც“ (შესაქ. 2,18-24). თავად მაცხოვარმა დაგვიდო ცნებად ქორწინების ერთგულების დაცვა და აკრძალა განქორწინება. იგი შეგვახსენებს შესაქმის წიგნის ამ სიტყვებს და გვმოძღვრავს: „რომელნი იგი ღმერთმან შეაუღლნა, კაცნი ნუ განაშორებენ“ (მთ. 19,6); უფლის ეს სიტყვები თვალნათლივ ადასტურებენ ქორწინების ზნეობრივ ღირსებას. უფალმა იესო ქრისტემ გალილეას კანაში თავის მისვლით აკურთხა ქორწინება და იქვე მოახდინა პირველი სასწაული. პავლე მოციქული ეკლესიის საიდუმლო ხასიათს ქორწინებას ადარებს: „ქმართა გიყუარდედ ცოლნი თჳსნი, ვითარცა ქრისტემან შეიყუარა ეკლესიაჲ და თავი თჳსი მისცა მისთვის... ამისთვის დაუტეოს კაცმან მამაჲ თჳსი და დედაჲ თჳსი და შეეყოს ცოლსა თჳსსა და იყვნენ ორნივე იგი ერთ ჴორც. საიდუმლოჲ ესე დიდი არს: ხოლო მე ვიტყჳ ქრისტესათვის და ეკლესიისა“ (ეფ. 5,25,31-32). უფრო დაწვრილებით პავლე მოციქული ლაპარკობს ქორწინებასა და ქალწულობაზე (I კორ. 7); იგი ქორწინებაზე მაღლა ქალწულობას აყენებს, მაგრამ ქორწინებასაც არ კიცხავს. ამასთან მცნებას გვაძლევს, დავიცვათ ის სხვა რჯულის ადამიანებთანაც კი და არ გვირჩევს განქორწინებას. მისი აზრით იმედი უნდა ვიქონიოთ მეუღლის რწმენაში მოქცევისა. ქალწულობაში დარჩენის განზრახვის უპირატესობის მითითების შემდგომ დაასკვნის: რომ დაქორწინებულებმა „ჭირი ჴორცთაჲ თავს-იდვიან ეგევითართა მათ; ხოლო მე თქუენ გერიდები“ (I კორ. 7,28).

ეკლესია ყურადღებას ამახვილებს ჯვრისწერის ქრისტიანულ შინაარსზე და კრძალავს ურწმუნოებთან (IV-VI მსოფლიო კრების კანონები) და მწვალებლებთან ქორწინებას.

ქორწინების დაურღვევლობა

ეკლესია მხოლოდ გამონაკლის შემთხვევაში იძლევა თანხმობას - დაირღვეს ქორწინება. ეს ძირითადად მაშინ ხდება, როდესაც ქორწინება უკვე მრუშობით შეიბილწა ანდა ცხოვრებისეულ გარემოებათა გამო დაირღვა (როცა ერთ-ერთი მათგანი უგზოუკვლოდ არის დაკარგული მრავალი წლის განმავლობაში). ქმრის ან ცოლის ანუ მეუღლის დაკარგვის შემდგომ ეკლესიის მიერ დაშვებულია მეორე ქორწინება, ასეთ ჯვარდაწერილთათვის მეორედ ქორწინების ცოდვის მიტევების გამოთხოვა ლოცვებით ხდება. მესამე ქორწინება შეიწყნარება როგორც უმცირესი ბოროტება უდიდესის - სიძვის თავიდან ასაცილებლად (წმ. ბასილი დიდის განმარტებანი).

ზეთის კურთხევის საიდუმლო

ზეთის კურთხევის საიდუმლო არის მღვდელმოქმედება, როდესაც სნეულის სხეულზე ზეთის ცხებით ხდება საღვთო მადლის მოხმობა სულიერ და ხორციელ უძლურებათა განსაკურნებლად¹⁹. მას აგრეთვე ეწოდება „Соборование“, რადგანაც იკურთხება შვიდი პრესვიტერის კრების მიერ; მაგრამ იგი შეიძლება შეასრულოს მღვდელთა უფრო მცირირიცხოვანმა დასმა და ერთმაც კი.

საიდუმლოს დადგინება ღვთის მიერ

ჯერ კიდევ ძველი აღთქმის დროიდან ზეთი მადლის, სიხარულის, ლმობიერებისა და განცხოველების სიმბოლო იყო. როგორც მარკოზ მახარებელთან ვკითხულობთ, სნეულისთვის ზეთის ცხებას მოციქულები ასრულებდნენ: „და ეშმაკნი მრავალნი განასხნეს და სცხებდეს ზეთსა მრავალთა სნეულთა და განკურნებდეს“ (მრკ. 6,13).

ზეთის კურთხევის საიდუმლოს შესახებ ყველაზე აშკარა მტკიცებას იაკობ მოციქულთან ვხვდებით: „თუ უძლურ ვინმე არს თქუენ შორის, მოუწოდონ ხუცესთა ეკლესიისათა და ილოცონ მის ზედა და სცხონ მას ზეთი სახელითა უფლისაჲთა. და ლოცვამან სარწმუნოებისამან აცხოვნოს სნეული იგი და აღადგინოს იგი უფალმან, დაღაცათუ ცოდვაჲ რაიმე ექმნეს, მოვე-ეტეოს მას“ (იაკ. 5,14-15). მოციქული აქ კურნების რაიმე განსაკუთრებულ „ნიჭზე“ არ საუბრობს, იგი აღწერს გარკვეული ფორმის მღვდელმოქმედებას, რომელიც ეკლესიის ჩვეულებად უნდა დამკვიდრდეს. მოციქული მიიჩნევს, რომ ეკლესიის პრესვიტერთა მიერ მისი შესრულების, ლოცვისა და ცხების შედეგად ხდება ხორციელი სენის შემსუბუქება და ცოდვათა მიტევება. ასევე არ შეიძლება იაკობ მოციქულის მიერ მითითებული ზეთის ცხება ჩვეულებრივ სამკურნალო საშუალებად მივიღოთ (თუნდაც იმ დროისთვის), იმიტომ რომ მთელი თავისი კეთილმოქმედებით არ არის ყველა დაავადების წამალი. მოციქულები თავისას არაფერს ადგენდნენ, ისინი ასწავლიდნენ მხოლოდ იმას, რაც უფალმა იესო ქრისტემ დაუდო მცნებად და სულიწმიდამ შთააგონა. ისინი თავისთავს საღვთო საიდუმლოთა „მნეებსა“ და „ქრისტეს მსახურებს“ უწოდებდნენ და არა „დამადგინებლებს“. მაშასადამე, წმ. იაკობ მოციქულის მიერ ნაანდერძევი ზეთის კურთხევაც ღვთის მიერ არის დადგენილი.

ძველ ქრისტიანულ ლიტერატურაში ზეთის კურთხევის საიდუმლოზე შეიძლება არაპირდაპირი მოწმობების მოძიება წმ. ირინეოს ლიონელსა და ორიგენესთან. მოგვიანებით უფრო გარკვეული მონაცემები მოჰყავთ წმ. ბასილი დიდსა და წმ. იოანე ოქროპირს, რომლებმაც დაგვიტოვეს სნეულის განკურნების ლოცვები (მოგვიანებით ისინი ზეთის კურთხევის ტიპიკონში შეიტანეს) და, აგრეთვე, წმ. კირილე ალექსანდრიელს. პაპი ინოკენტი I (V ს.) ზეთის კურთხევის საიდუმლოსთან დაკავშირებულ შეკითხვებზე პასუხში მიუთითებდა:

ა. იგი უნდა შესრულდეს „მორწმუნე სნეულზე“

ბ. მისი შესრულება შეუძლია, აგრეთვე, ეპისკოპოსს. რადგანაც არ შეიძლება მოციქულის სიტყვები: „მოუხმოს ხუცესთ“, ამ მღვდელმოქმედებაში ეპისკოპოსის მონაწილეობის აკრძალვად გავიგოთ;

გ. „საეკლესიო სინანულში მყოფს“ არ შეიძლება ცხების ნება დაერთოს, რადგანაც ეს არის საიდუმლო და „ვისაც ეკრძალება სხვა საიდუმლონი, როგორ შეიძლება მარტო ერთის ნება მიეცეს?!“

საიდუმლო სრულდება ავადმყოფებზე (შეიძლება ბავშვებზეც), რომლებსაც შეუძლიათ შეგნებულად მიიღონ იგი და მონაწილეობდნენ მათთვის ლოცვაში. ეს მღვდელმოქმედება შეიძლება შესრულდეს ტაძარში ან შენობაში, სადაც ავადმყოფი იმყოფება. ზეთისცხების საიდუმლოს ჩვეულებრივ წინ უსწრებს აღსარება და იგი მთავრდება ზიარების საიდუმლოთი.

საიდუმლოს ხილული მხარე გულისხმობს მასში მონაწილე მღვდელმსახურთაგან ავადმყოფისთვის ზეთის თანმიმდევრობით შვიდჯერ ცხებას. ისინი ზეთით გამოსახავენ ჯვარს სნეულის შუბლზე, ნესტოებზე, ლოყებზე, ბაგეებზე, მკერდსა და ხელის ორივე მხარეზე. ამას თან ახლავს ლოცვები, აგრეთვე სახარებიდან და სამოციქულოდან დაწესებული საკითხავების კითხვა. უშუალოდ ცხების დროს შვიდჯერ წარმოითქმის ლოცვა: „მამაო წმიდაო, მკურნალო სულთა და ხორცთა ჩუენთაო, რომელმან მოავლინე მხოლოდშობილი ძე შენი და უფალი ჩუენი იესუ ქრისტე, ყოველთა სენთა მკურნალად და სიკუდილისაგან დამხსნელად, განკურნე მონა ესე შენი (სახელი)“ და ა.შ. ზეთის კურთხევის წესი იწყება ტროპარებისა და კანონის გალობით და სრულდება ცოდვათაგან განმხსნელი ლოცვით. დაუძლურებული სნეულისათვის ღვთის წინაშე შუამდგომლობს უფლის მსახურთა კრება და მთელი ეკლესიის სახელით ლოცვით შესთხოვს ყოვლად გულმოწყალე ღმერთს, მიანიჭოს ცოდვათა მიტეეება უძლურსა და განწმიდოს მისი სინდისი ყოველგვარი ბიწისაგან. მხედველობაში მისაღებია ისიც, რომ ხორცითა და სულით დაუძლურებულ ადამიანს ყოველთვის არ შეუძლია სათანადოდ აღიაროს ცოდვები. ზეთის კურთხევის მიმღებს რწმენის ლოცვის საშუალებით უმსუბუქდება სინდისი და გზა ეხსნება ხორციელი სენის მადლისმიერი კურნებისათვის.

ნებადართულია და ზოგჯერ პრაქტიკაშიც გამოიყენება ზეთის კურთხევის განსაკუთრებული წესი. იგი სრულდება ტაძარში ამისთვის დანიშნულ დღეს, ერთდროულად მრავალ ადამიანზე, სულიერი და ხორციელი უძლურებების საერთო კურნებისათვის. ოღონდ ეს წესი და ზეთის კურთხევის საიდუმლო ერთი და იგივე არ არის.

პროტესტანტებმა უკუაგდეს ზეთის კურთხევის საიდუმლო, თუმცა ლუთერი, ყოველ შემთხვევეაში პირველ ხანებში, საღვთისმსახურო პრაქტიკაში მისი გამოყენების წინააღმდეგი არ ყოფილა. რომის ეკლესიაში დღევანდლამდე ზეთის კურთხევის საიდუმლო სრულღება მხოლოდ მძიმე სნეულთა განსამზადებლად სიკვდილისათვის. ამიტომ ეწოდება მას კათოლიკეებთან „უკანასკნელი ცხება“, სულთმობრძავთა საიდუმლო. ეს სწავლება გამოჩნდა რომის ეკლესიაში XII საუკუნიდან და აშკარად ეწინააღმდეგება იაკობ მოციქულის სიტყვებს. ძველთაგანვე მომაკვდავს ეკლესიაში საგზლად ქრისტეს სისხლისა და ხორცის წმიდა ზიარებას აძლევდნენ.

9. ლოცვა

ლოცვა, როგორც ეკლესიის შიდაცხოვრების გამოხატულება

ეკლესიის წევრთა სულიერი კავშირი ლოცვის დროს

ლოცვა არის ეკლესიის ცხოვრების, მისი წევრების ყოვლადწმიდა სამებასთან და ურთიერთშორის არსებული სულიერი კავშირების გამოვლინება. იგი იმდენად განუყოფელია სარწმუნოებისაგან, რომ მას ეკლესიის ჰაერი, მისი სუნთქვა შეიძლება ეწოდოს. ლოცვები ეკლესიის ცოცხალი სხეულის ქსოვილში ყველა მიმართულებით მიმავალი ძაფებია; ლოცვითი კავშირებით არის გამსჭვალული ეკლესიის მთელი სხეული, რომლის თითოეული ნაწილაკი ჩართულია საერთო ცხოვრებაში; ლოცვა განაცხოველებს და კვებავს ამ ნაწილებს, განწმენდს და განამტკიცებს (ეფ. 4,16). ლოცვა ეკლესიის წევრებს აერთიანებს - ერთმანეთთან, თითოეულ მათგანს - ზეციურ მამასთან, ხოლო მიწიერი ეკლესიის წევრებს - ზეციურთან. ზეციურ სასუფეველში იგი არ წყდება, უფრო ძლიერდება და აღმატებული ხდება.

მთელს ახალ აღთქმას გასდევს მოუკლებელი ლოცვის მცნება: „მოუკლებლად ილოცევდით“ (I თეს. 5,17); „ყოვლითა ლოცვითა და ვედრებითა ილოცევდით ყოველსა ჟამსა სულითა“ (ეფ. 6,18); „ეტყოდა მათ იგავსაცა, ვითარ-იგი ჯერ არს მათი მარადის ლოცვაჲ და რაჲთა არა ეწყინებოდის ლოცვასა შინა“ (ლკ. 18,1).

პირადი ლოცვის სრულყოფილი მაგალითი თავად ღდჯლმა ქრისტემ მოგვცა. მან ნიმუშად საუფლო ლოცვა „მამაო ჩვენო“ დატოვა. ლოცვა არის:

ა. ეკლესიის ცხოვრების ფორმა;

ბ. ეკლესიის იარაღი თუ მისი სამოქმედო საშუალება;

გ. მისი აღმძვრელი ძალა.

ლოცვა არის საზოგადო და პირადი, სიტყვიერი (მასში შედის გალობაც) და გონებითი ანუ შინაგანი (გონებისა და გულისმიერი). ლოცვის შინაარსი შეიძლება იყოს ქება-დიდება, მადლობის აღვლენა, სინანულის გამოხატვა, ღვთის მოწყალების თხოვნა, ცოდვათა მიტევების ვედრება, სულიერ და ხორციელ, ზეციურ თუ ამქვეყნიურ სიკეთეთა მონიჭების გამოთხოვა. ღვთის წინაშე სინანული ხანდახან საკუთარ სულთან საუბრის ფორმას იძენს (ამის ხშირი მაგალითია კანონები).

ლოცვა შეიძლება თავისთვის და სხვათათვის. ურთიერთისადმი ლოცვით გამოიხატება ეკლესიის წევრთა შორის არსებული სიყვარული. რამეთუ, მოციქულის თანახმად, „სიყუარული არსადა დავარდების (I კორ. 13,8). არა მარტო მიწიერი წევრები, მთელი ეკლესია ლოცულობს ერთმანეთისთვის: ქრისტიანული სიყვარულის კანონით სააქაოს მკვიდრნი ლოცულობენ მიცვალებულებზე, ანუ ამა სოფლიდან გასულ მოძმეებზე, რომელთაც ლოცვითი შემწეობა ესაჭიროებათ; დასასრულ, ჩვენ თვითონ მივმართავთ ზეციურ მკვიდრთ თხოვნით, ილოცონ ჩვენსა და ჩვენს მოძმეებზე. ზეციურის კავშირი ამქვეყნიურთან არის საფუძველი ანგელოზთა მხრიდან ჩვენზე ზრუნვისა და მათდამი მიმართული ჩვენი ლოცვებისა.

საღვთო წერილი გამუდმებით ადასტურებს სხვათათვის აღვლენილ ლოცვის ძალას. მაცხოვარი ეუბნებოდა პეტრე მოციქულს: „ხოლო ვევედრე მამასა ჩემსა შენთჳს, რაჲთა არა მოგაკლდეს სარწმუნოებაჲ შენი“ (ლკ. 22,32). წმ. პავლე მოციქული ხშირად სთხოვს ქრისტიანებს, ილოცონ მასზე: „რამეთუ ვესავ, ვითარმედ ლოცვითა თქუენითა მიგემადლო თქუენ“ (ფილიმ. 1,22); „ილოცევდით ჩუენთჳს, რაჲთა სიტყუაჲ ღმრთისაჲ რბიოდეს და იდიდებოდის, ვითარცა იგი თქუენდა მიმართ“ (2 თეს. 3,1). შორეთში მყოფი მოციქული საზოგადო ლოცვით უერთდება თავის სულიერ ძმებს: „ხოლო გლოცავ თქუენ, ძმანო, უფლისა ჩუენისა მიერ იესუ ქრისტესა და სიყუარულითა მით სულისაჲთა, თანამოღუაწე მექმნენით მე ლოცვათა შინა ჩემთვის ღმრთისა მიმართ“ (რომ. 15,30). იაკობ მოციქული გვასწავლის: „აღუარებდით ურთიერთას ცოდვათა და ულოცევდით ურთიერთსა, რაჲთა განიკურნნეთ, რამეთუ ფრიად შემძლებელ არს ლოცვაჲ მართლისაჲ შეწევნად“ (იაკ. 5,16). წმ. იოანე ღვთისმეტყველმა გამოცხადებაში იხილა, რომ ზეცაში უფლის საყდრის წინაშე მდგარი ოცდაოთხი მღვდელი „დავარდეს წინაშე კრავისა მის. და აქუნდა თითოეულსა ათძალი და ლანკნანი ოქროჲსანი, სავსენი საკუმეველითა, რომელ არიან ლოცვანი წმიდათანი“ (გამოცხ. 5,8), ანუ დედამიწაზე აღავლენდნენ წმიდანთა ლოცვებს ზეციური საყდრისადმი.

ლოცვები მიცვალებულთათვის

„ულოცევდით ურთიერთას“ (იაკ. 5,16).

„გინა თუ ცხოველ ვართ, უფლისად ცხოველ ვართ, გინა თუ მოვსწყდებით, უფლისა მიერვე მოვსწყდებით“ (რომ. 14,8).

„სიყუარული არსადა დავარდების“ (I კორ. 13,8).

„რაჲცა ითხოოთ სახელითა ჩემითა, იგი ვყო, რაჲთა იდიდოს მამაჲ ძისა თანა“ (ინ. 14,13).

ღმერთთან ყველა ცოცხალია. საეკლესიო ცხოვრებას განამტკიცებს ცოცხალი შეგნება და გრძნობა, რომ ჩვენი მიცვალებულები არაამქვეყნიური, განსხვავებული ფორმით, მაგრამ აგრძელებენ სიცოცხლეს სიკვდილის შემდგომ და არ ერთმევათ ამქვეყნად დარჩენილებთან სულიერი სიახლოვე. ამიტომ არ წყვეტს მიწიერი ეკლესია მათთან ლოცვით კავშირს: „რამეთუ მრწამს მე, ვითარმედ არცა სიკუდილმან, არცა ცხორებამ... ვერ შემიძლოს ჩუენ განყენებად სიყუარულსა ღმრთისასა, რომელ არს ქრისტე იესოჲს მიერ უფლისა ჩუენისა“ (რომ. 8,38-39). ამა სოფლიდან გასულებს თავიანთ მოძმეთაგან ესაჭიროებათ მხოლოდ და მხოლოდ შემწეობა - ლოცვა მათი ცოდვების მისატევებლაღ. „და ესე არს განცხადებულებაჲ, რომელი მაქუს მისა მიმართ, რამეთუ უკუთუ რაიმე ვითხოოთ ნებისაებრ მისისა, ისმენს ჩუენსა. რაიცა-იგი ვითხოოთ და უწყით, რამეთუ მოვიღოთ თხოაჲ იგი, რომელი ვითხოვეთ მისგან. უკუეთუ ვინმე იხილოს ძმაჲ თჳსი, რომელი ცოდვიდეს ცოდვასა არა სასიკვდინესა, ითხოოს და მოსცეს მას ცხორებაჲ, რომელნი-იგი ცოდვიდენ არა სასიკუდინედ; არს ცოდვაჲ სასიკუდინე, არა მისთვის ვიტყჳ, რაჲთა ითხოოს“ (I ინ. 5,14-16). ეკლესია მისდევს მოციქულის ამ შეგონებას და ლოცულობს ყველა თავის შვილზე, ვინც გულწრფელ მონანულად აღესრულა. ეკლესია ლოცულობს მათზე, როგორც ცოცხლებზე, მოციქულის სიტყვების თანახმად: „რამეთუ გინა ცხოველ ვართ, უფლისად ცხოველ ვართ, გინა თუ მოვსწყდეთ, უფლისანი ვართ. რამეთუ ამისთჳსცა ქრისტე მოკუდა და აღდგა და ცხონდა, რაჲთა მკუდართაცა და ცხოველთაცა ზედა უფლებდეს“ (რომ. 14,8-9). ლოცვის ღირსნი ვერ გახდებიან მოუნანიებელი ცოდვით გარდაცვლილნი, რომლებიც ეკლესიის გარეთ იყვნენ; ეს იოანე მოციქულის ზემომოყვანილი სიტყვებინანაც ჩანს: „არა მისთგს ვიტყჳ, რაჲთა ითხოოს“, რამეთუ ასეთი ლოცვები უმიზნო იქნებოდა.

ძველი აღთქმის ეკლესიაშიც არსებობდა მიცვალებულთათვის ლოცვის წესი. ამას წმიდა ისტორია ადასტურებს: მაგალითად, იუდეველთა კეთილმსახური მეთაური იუდა მაკაბელის დროს, როდესაც ბრძლის ველზე დაცემულთ ათვალიერებღნვნ, მათ სამოსში იპოვეს საკერპო ძღვენი. მაშინ იუდეველებმა განადიდეს უფალი, „რომელმაც დაფარული განუცხადა მათ“, დაიწყეს ლოცვა, ევედრებოდნენ ღმერთს, სრულად მიეტევებინა მათთვის ეს შეცოდება. ხოლო იუდა მაკაბელმა გაგზავნა კაცნი იერუსალიმში, რათა „ჩადენილი ცოდვის გამო მსხვერპლი შეეწირათ. მოიქცა მეტად ღირსეულად და პატივისცემით, რამეთუ აღდგომაზე ფიქრობდა“ (2 მაკ. 12,39-45).

შემცოდეს შეიძლება მიეტეოს არასასიკვდილო ცოდვები როგორც ამ ცხოვრებაში, ისე სიკვდილის შემდგომაც. ეს თავად უფლის სიტყვებიდანაც ჩანს: „რომელმან თქუას სიტყუაჲ ძისა კაცისათჳს, მიეტეოს მას; ხოლო რომელმან თქუას სულისა წმიდისათვის, არა მიეტეოს მას არცა ამას სოფელსა, არცა მერმესა მას“ (მთ. 12,32). საღვთო წერილიდან ვიცით, რომ უფალ იესოს აქვს კლიტენი „სიკუდილისა და ჯოჯოხეთისანი“ (გამოცხ. 1,18) და, მაშასადამე, ეკლესიის ლოცვითა და შეწირული უსისხლო მსხვერპლის ლმობიერმყოფი ძალით მას შეუძლია მიცვალებულთათვის ჯოჯოხეთის დახშული კარის გახსნა.

როგორც აღმოსავლეთის, ისე დასავლეთის ძველი ქრისტიანული ეკლესიის ყველა ლიტურგია ადასტურებს, რომ ეკლესიაში არსებობს ხსოვნითი ლოცვა მიცვალებულებისადმი. ასეთებია უფლის ძმის, წმ. იაკობ მოციქულის, წმ. ბასილი დიდის, წმ. იოანე ოქროპირისა და წმ. გრიგოლ დიოლოგოსის სახელებით ცნობილი ლიტურგიები; აგრეიფე რომაული, ესპანური, გალიური და ბოლოს მართლმადიდებლობიდან განხეთქილებაში გასული სექტების: იაკობინელების, კოპტების, სომხების, ეთიოპიელების, სირიელებისა და სხვათა ძველი ლიტურგიები. მთელი ამ სიმრავლის მიუხედავად, ერთიც არ მოიძებნება, სადაც არ იყოს მიცვალებულთათვის ლოცვები. ამასვე ამოწმებენ ეკლესიის მამები და მასწავლებლები.

ეკლესია ლოცულობს მიცვალებულებზეც და ცოცხლებზეც, იგი მათზე შუამდგომლობს არა საკუთარი, არამედ უფალი იესო ქრისტეს სახელით (ინ. 14,13-14) და მის მიერ ყველას გამოსახსნელად ჯვარზე გაღებული მსხვერპლის ძალით. ამ ცხოველი ლოცვებისა და საღვთო მოწყალების შემწეობით ჩვენს ამქვეყნიდან გასულ მოყვასში ჩათესილი „ახალი ცხოვრების“ თესლი, რომელმაც ამა სოფლად აღმოცენება ვერ მოასწრო, თანდათანობით ღვივდება და იზრდება, როგორც მზის ცხოველმყოფელ სხივებქვეშ და კეთილშეზავებულ ჰაერზე ვითარდება მიწაში თესლი კეთილი. მაგრამ შეუძლებელია, რაიმე აღმოცენდეს დამპალი თესლიდან, რომელმაც დაკარგა ზრდის სასიცოცხლო საწისი. ასეთ შემთხვევაში უკეთურ და მოუნანიებლად გარდაცვლილთათვის ლოცვას ძალა არ გააჩნია, ისინი ხომ საკუთარ თავში სულის დამავსებელნი არიან (I თეს. 5,19). ზუსტად ამგვარ ცოდვილებს ეხება მაცხოვრის სიტყვები მდიდარისა და ლაზარეს იგავიდან: ისინი ვერ დააღწევენ თავს ჯოჯოხეთის ყველაზე ბნელ ნაწილს და ვერ გადავლენ აბრაამის წიაღში (ლკ. 16,27). ჩვეულებრივ ასეთი პირები თავის შემდგომად არც ტოვებენ ღვთისადმი მათზე გულწრფელად მლოცველებს; მათ არც მეგობრები შეუძენიათ ზეცაში, წმიდანთა შორის, რომლებსაც შეეძლოთ დაგლახაკებისა და სიკვდილის შემდგომ მათი შეწყნარება „საუკუნეთა მათ საყოფელთა“ (ლკ. 16,9), ანუ მათზე ლოცვა.

რასაკვირველია, ამქვეყნად ჩვენთვის უცნობია, თუ რა ხვედრი ელის თითოეულს სიკვდილის შემდგომ. მაგრამ სიყვარულით ლოცვა ფუჭი არასოდეს იქნება. თუ ჩვენი მიცვალებული მოყვასნი ღირსნი შეიქნენ ზეციური სასუფევლისა, მაშინ მათდამი ლოცვებს ჩვენზე ლოცვითვე უპასუხებენ. თუკი ჩვენი ლოცვები უძლური იქნება მათ შეეწიოს, ყოველ შემთხვევაში, ისინი არც ჩვენ გვავნებენ რაიმეს. ფსალმუნთმგალობლის სიტყვებით: „ლოცვაჲ ჩემი წიაღადვე ჩემდა მოიქცეს“ (ფს. 34,13). მაცხოვარმა კი ბრძანა: „მშვიდობაჲ თქუენი თქუენდავე მოიქეცინ (მთ. 10,13). მაგრამ ისინი ჩვენთვისაც სასარგებლონი არიან. ღირსი იოანე დამასკელი შენიშნავს: „თუ ვინმეს სურს, სნეულს მირონი ან სხვა წმიდა ზეთი სცხოს, ამისთვის ჯერ მას უნდა აცხონ ანუ იგი თავად უნდა გახდეს ცხებული. მხოლოდ შემდეგ შეუძლია სცხოს სნეულს. ასეა ყველა, ვინც იღვწის მოყვასის გადასარჩენად: ჯერ თვითონ იღებს სარგებელს, შემდეგ კი მოყვასს მიართმევს. რამეთუ ღვთის მოციქულის სიტყვებით, ღმერთი არ არის უსამართლო, რათა დაივიწყოს საქმენი“.

ლოცვითი ერთობა წმიდანებთან

ეკლესია ლოცულობს ყველაზე, ვინც რწმენით აღესრულა, და მათი ცოდვების მიტევებას ითხოვს. რადგან არავინ არის, ვინც არა სცოდა „ერთ დღესაც კი ამქვეყნად ცხოვრებისა“: „უკუეთუ ვთქუათ, ვითარმედ ცოდვაჲ არა გვაქუს, თავთა თჳსა ვაცთუნებთ და ჭეშმარიტებაჲ არა არს ჩუენ თანა“ (I ინ. 1,8). ამიტომ როგორი მართალიც არ უნდა იყოს ამა სოფლიდან განსასვლელად გამზადებული ადამიანი, ეკლესია მის აღსრულებას თან უფლისადმი ლოცვას აახლებს. „მოიხსენენით წინამძუარნი იგი თქუენნი, რომელნი გეტყოდეს თქუენ სიტყუათა მათ ღმრთისაჲთა და ჰხედევდით გამოსლვასა მას ცხორებისა მათისასა და ჰბაძევდით სარწმუნოებასა მათსა“ (ებრ. 13,7).

როცა მიცვალებულის სიმართლეს ადასტურებს ეკლესიის საერთო ხმა, ქრისტიანები ლოცულობენ მასზე, კეთილ, სასწავლო მაგალითად იღებენ და მისაბაძ ნიმუშად თვლიან მის ცხოვრებას.

ეკლესია განსაკუთრებით განადიდებს მიცვალებულებს, რომელთა წმიდანობა ყველას სჯეროდა და ეს თვალსაზრისი დადასტურდა ისეთი მოწმობებით, როგორებიცაა: მოწამეობა, კურნების ნიჭი, უშიშარი აღმსარებლობა თუ ეკლესიისადმი თავგანწირვით მსახურება. განსაკუთრებული ნიშანია მისი სიკვდილის შემდგომი სასწაულები, რითაც უფალი მიცვალებულის სიწმიდეს მისი ლოცვითი მოხსენიების დროს ადასტურებს. როგორ შეუძლია ეკლესიას არ განადიდოს ისინი, ვისაც თავად უფალი თავის „მეგობართ“ უწოდებს: „თქუენ მეგობარნი ჩემნი ხართ... ხოლო თქუენ გარქუ მეგობრად“ (ინ. 15,14-15); ვინც ღმერთმა ზეციურ სავანეებში მიიღო, რათა აღსრულებულიყო სიტყვები: „კუალად მოვიდე და წარმოგიყუანე თქუენ თავისა ჩემისა თანა, რაჲთა სადაცა მე ვიყო, მუნცა თქუენ იყვნეთ“ (ინ. 14,3). ასეთ შემთხვევაში ცოდვათა მისატევებელი და განსასვენებელი ლოცვები ადგილს უთმობენ მიცვალებულთან სულიერი ერთობის სხვა ფორმებს, ესენია:

ა. ქრისტეში მისი ღვაწლის განდიდება, რამეთუ „არცა აღანთიან სანთელი და დადგიან ქუეშე ჴჳმირსა, არამედ სასანთლესა ზედა, და ჰნათობნ იგი ყოველთა, რომელნი იყვნიან სახლსა შინა“ (მთ. 5,15);

ბ. მისდამი ლოცვითი თხოვნა, რათა შეგვეწიოს ზნეობრივ წინსვლაში, სულიერ გასაჭირსა თუ ცხოვრებისეული განსაცდელების გადალახვაში.

ნათქვამია: „ნეტარ არიან მკუდარნი იგი, რომელნი უფლისა მიერ მოკუდენ“ (გამოცხ. 14,13) და ჩვენც შევნატრით მათ.

ნათქვამია: „დიდებაჲ, რომელი მომეც მე, მივეც მათ, რაჲთა იყუნენ ერთ, ვითარცა ჩუენ ერთ ვართ“ (ინ. 17,22), და ჩვენც მივაგებთ ამ დიდებას მათ მაცხოვრის მცნების თანახმად.

მაცხოვარმა აგრეთვე ბრძანა: „რომელმან შეიწყნაროს წინასწარმეტყველი სახელად წინასწარმეტყველისა, სასყიდელი წინასწარმეტყველისაჲ მიიღოს; და რომელმან შეიწყნაროს მართალი სახელად მართლისა, სასყიდელი მართლისაჲ მიიღოს“ (მთ. 10,41); „რომელმან ყოს ნებაჲ მამისა ჩემისა ზეცათაჲსაჲ, იგი არს ძმაჲ და დაჲ, დედაჲ ჩემი“ (მთ. 12,50). ამიტომაც გვმართებს, მივიღოთ მართალი, როგორც მართალი: თუკი ის უფლისათვის ძმაა, მაშინ ჩვენთვისაც ასეთი უნდა გახდეს. წმიდანები ჩვენი სულიერი ძმები, დები, დედები და მამები არიან და მათდამი ჩვენი სიყვარული ლოცვითი ერთობით გამოიხატება.

იოანე მოციქული სწერდა ქრისტიანებს: „რომელი გეუსმა და ვიხილეთ, გითხრობთ თქუენ, რაჲთა თქუენცა ზიარებაჲ გაქუნდეს ჩუენ თანა და ზიარებაჲ ჩუენი მამისა თანა და ძისა მისისა თანა იესუ ქრისტესსა“ (I ინ. 1,3) და ეკლესიაში არ წყდება მოციქულებთან ერთობა, რამაც ათი არსებობის სხვა სავანეში, ზეცაში, გადაინაცვლა.

წმ. იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადებაში აღწერილია, თუ როგორ დგანან კრავის საყდრის სიახლოვეს წმიდანები და აღავლნენ ლოცვებს მიწიერ ეკლესიაზე: „და ვიხილე და მესმა, ვითარცა ჴმაჲ ანგელოზთა მრავალთაჲ გარემო საყდრისა და ცხოველთა და მღდელთაჲსა, და იყო რიცხჳ მათ ბევრნი ბევრთანი და ათასნი ათასთანი (ვინც უფალს ადიდებდა)“ (გამოცხ. 5,11).

წმიდანებთან ლოცვითი ერთობა აკავშირებს ამქვეყნად მცხოვრებ ქრისტიანებს ზეციურ ეკლესიასთან, რომლის შესახებაც ამბობს მოციქული: „მოსრულ ხართ თქუენ მთასა სიონსა და ქალაქსა ღმრთისასა ცხოველისასა, იერუსალჱმსა ზეცისასა, და ბევრეულსა ანგელოზთა კრებულსა და ეკლესიასა პირმშოთასა, აღწერილსა ცათა შინა, და ღმრთისა მსაჯულისა ყოველთაჲსა და სულებისა მართალთა მათ ასრულებულთაჲსა“ (ებრ. 12,22-28).

წმიდა წერილი წარმოგვიდგენს მრავალრიცხოვან მაგალითებს იმისა, რომ მართლებს ჯერ კიდევ ამქვეყნად ცხოვრების დროს შეეძლოთ ეხილათ და მოესმინათ ბევრი ისეთი რამ, რაც ჩვეულებრივ აღქმას არ ძალუძს. მათ ეს ნიჭები მას შემდეგ უფრო ექნებათ, რაც ხორცისაგან გათავისუფლდნენ და ზეცაში დამკვიდრდნენ. წმ. პეტრე მოციქულმა იხილა ანანიას გული (საქმ. 5,3); ელისესათვის გაცხადდა მსახურ გეხაზის უკანონო საქციელი (4 მეფ. 4) და, რაც უფრო საოცარია, მისთვის ცნობილი ხდებოდა ასურეთის სამეფო კარის ყველა საიდუმლო ზრახვა, რომელთა შესახებაც შემდეგ ისრაელელთა მეფეს აუწყებდა ხოლმე (4 მეფ. 6,12). ამქვეყნად მცხოვრები წმიდანები ზეციური სულით იყვნენ გამსჭვალულნი: ერთნი ანგელოზთა გუნდებს ხედავდნენ, მეორენი უფლის სახის ჭვრეტის ღირსნი ხდებოდნენ (ესაია, იეზკკიელი); სხვანი ატაცებულ იყვნენ მესამე ცამდე და ისმენდნენ საიდუმლო, გამოუთქმელ ხმებს (პავლე მოციქული). ზეცაში მყოფთ მით უფრო შეუძლიათ იცოდნენ ის, რაც ქვეყანაზე ხდება და ესმოდეთ მათდამი მღაღადებელთა ხმები, რამეთუ წმიდანები ზეცაში „სწორ ანგელოზთა არიან“ (ლკ. 20,36). უფლის იგავიდან მდიდარსა და ლაზარეზე ვიგებთ, რომ ზეცაში მყოფ აბრაამს შეეძლო ესმინა მდიდრის გოდება, რომელიც ჯოჯოხეთში ეწამებოდა, მიუხედავად მათი განმყოფი „დიდი უფსკრულისა“. აბრაამის სიტყვები: „ჰქონან მოსე და წინასწარმეტყველნი. მათი ისმინონ“ (ლკ. 16,29) ცხადად მიუთითებს, რომ მისთვის ცნობილია, რაც მისი გარდაცვალების შემდგომ მოხდა ებრაელი ხალხის ცხოვრებაში; მან იცის მოსე და მისი რჯული, წინასწარმეტყველები და მათი ნაწერები. ზეციურ მართალთა სულიერი ხედვა უეჭველად უფრო მძაფრია, ვიდრე მათ ამქვეყნად ცხოვრებისას ჰქონდათ: „რამეთუ ვხედავ აწ, ვითარცა სარკითა და სახითა, ხოლო მაშინ პირსა პირისპირ, აწ ვიცი მცირედ, ხოლო მერმე ვიცნა, ვითარცა შევემეცნე“ (I კორ. 13,12).

წმიდა ეკლესია ყოველთვის იცავდა წმიდანთა მოხმობის შესახებ სწავლებას და სრულად სწამდა, რომ ზეცაში ისინი არიან ღვთის წინაშე ჩვენი მეოხნი. ეს ძველ ლიტურგიებშიც არის ასახული: წმ. იაკობ მოციქულის ლიტურგიაში ნათქვამია: „განსაკუთრებით ვიხსენიებთ წმიდა და დიდებულ მარადისქალწულ, ნეტარ ღვთისმშობელს. მოიხსენე იგი, უფალო ღმერთო, და მისი წმიდა და წრფელი ლოცვით შეგვიწყალენ და შეგვინდვენ ჩვენ“; წმ. კირილე იერუსალიმელი იერუსალიმის ეკლესიის ლიტურგიის განმარტებისას შენიშნავს: ,,...შემდგომად ვიხსენიებთ (ანუ უსისხლო მსხვერპლშეწირვის შემდგომ) ადრე განსვენებულთ, პირველად პატრიარქებს, წინასწარმეტყველებს, მოციქულებს, მოწამეებს, რათა მათი ლოცვებითა და შუამდგომლობით შეიწყნაროს ღმერთმა ვედრება ჩვენი“.

IV საუკუნიდან იწყება ეკლესიის მამათა და მასწავლებელთა განსაკუთრებით მრავალრიცხოვანი მოწმობები ეკლესიის მხრიდან წმიდანთა თაყვანისცემის შესახებ. მაგრამ უკვე II საუკუნის დასაწყისიდან არსებობს პირდაპირი დადასტურებანი: ძველ ქრისტიანულ ნაწერებში ჩანს რწმენა იმისა, რომ წმიდანები ზეცაში ლოცულობენ თავიანთ მიწიერ თანამოძმეებზე. წმ. ეგნატე ღმერთშემოსილის მოწამებრივი აღსასრულის მხილველნი (II ს.) მოგვითხრობენ: „სახლში თვალცრემლიანნი დავბრუნდით, ღამისთევის ლოცვა გვქონდა... შემდგომ ცოტა დავიძინეთ და ზოგმა ჩვენგანმა იხილა უეცრად აღმდგარი, რომელიც გვეხვეოდა. ჩვენთვის მლოცველი ნეტარი ეგნატე სხვებმაც იხილეს“. მსგავსი ჩანაწერები მოწამეთაგან ჩვენთვის ლოცვასა და შუამდგომლობაზე გვხვდება ქრისტიანთა დევნის ეპოქის დროინდელ სხვა მატიანეებშიც.

ლოცვის გარეგნული მხარეების შესახებ

ღვთისადმი სხეულით თაყვანისცემა

ლოცვა არის გონებითა და გულით ამაღლება ღმერთისაკენ. მაგრამ სანამ ამა სოფლად ხორციელად ვცხოვრობთ, ბუნებრივია, ლოცვასაც ნაირგვარი გარეგნული ფორმით გამოვხატავთ. ეს არის მუხლმოდრეკა, ჯვრის გადასახვა, ხელების აპყრობა, საღვთისმსახურო ნივთების გამოყენება და საზოგადო ქრისტიანული ღვთისმსახურების თანმხლები ყველა გარეგნული ქმედება.

ღვთისადმი ქრისტიანული თაყვანისცემა, თავისი ამაღლებული შინაარსით, არის თაყვანისცემა „სულითა და ჭეშმარიტებითა“ (ინ. 4,23-24). ქრისტიანული ღვთისმსახურება შეუდარებლად აღემატება ძველი აღთქმისას, რომელიც, მართალია, თავად ღვთის ბრძანებით დადგინდა (გამ. 25,40), მაგრამ გვევლინებოდა მხოლოღ „სახედ და აჩრდილად ... ზეცისასა მას“ (ებრ. 8,5). იგი, როგორც „დაძუელებადი და დაბერებადი“, მახლობელი განხრწნისა (ებრ. 8,13), გაუქმდა უფალ იესო ქრისტეს წმიდა სისხლით ნაკურთხი ახალი აღთქმის ღვთისმსახურების დადგინებისთანავე. ახალი აღთქმის ღვთისმსახურებაში არ შედის დეკეულებისა და ვერძების გამუდმებით მსხვერპლშეწირვა; იგი არის დიდებისმეტყველების, სამადლობელისა და ხსოვნის ლოცვა, ქრისტეს სისხლისა და ხორცის უსისხლო შეწირვა და წმიდა საიდუმლოთა მადლის მიღება.

ქრისტიანულ ლოცვას თან ახლავს ნაირგვარი გარეგნული ქმედებანი. თავად უფალი იესო ქრისტე არ გაურბოდა გარეგნულ ქმედებებს ლოცვისა და საიდუმლოებების აღსრულებისას: იგი იდრეკდა მუხლს, პირქვე ემხობოდა ლოცვის დროს, ლოცავდა ხელებაპყრობილი; მანვე შეჰბერა და თავის მოწაფეებს უთხრა: „მშჳდობა თქუენ თანა“; განკურნების დროს იყენებდა გარეგნულ მოძრაობებს; იერუსალიმის ტაძარში მისულმა მას თავისი მამის სახლი უწოდა და დასძინა: „ტაძარი ჩემი ტაძრად ლოცვისა იწოდება“. ასევე იქცეოდნენ მოციქულებიც.

სულისა და ხორცის მჭიდრო კავშირისა და მათ ურთიერთქმედებათა გამო სულიერ თაყვანისცემას უცვალებელად თან ახლავს სხეულებრივიც. „არა უწყითა, რამეთუ ხორცნი ეგე თქუენნი ტაძარნი თქუენ შორის სულისა წმიდისა არიან, რომელ-ეგე გაქუს ღმრთისაგან და არა ხართ თჳსთა თავთანი? რამეთუ სასყიდლით სყიდულ ხართ, ადიდეთ უკუე ღმერთი ხორცთა მაგით თქუენითა, რომელი იგი არს ღმრთისა“ (I კორ. 6,19-20).

ქრისტიანი მოწოდებულია, თავისი ყოველი მისწრაფება წარმართოს უფლის განსადიდებლად, სულითაც და სხეულითაც პატივი მიაგოს მას. „გინა თუ სჭამდეთ, გინა თუ ჰსუმიდეთ, გინა თუ რასაცა იქმოდით, ყოველსავე სადიდებელად ღმრთისა იქმოდეთ“ (I კორ. 10,31). ლოცვით გვმართებს არა მარტო საკუთარი თავის განწმედა, არამედ იმისაც, რითაც ვსარგებლობთ: „რამეთუ ყოველი დაბადებული ღმრთისაჲ კეთილ არს და არარაჲ არს განსაგდებელ, მადლობით მიღებული, რამეთუ განიწმიდების სიტყჳთა ღმრთისაჲთა და ლოცვითა“ (I ტიმ. 4,4-5). თითოეული ქრისტიანი შეგნებულად უნდა ისწრაფოდეს, რომ თავისი ცხოვრებით, ფიქრებითა და ქმედებებით აღასრულოს წმიდა ფსალმუნთმგალობლის მოწოდება: „ყოველი სული აქებდით უფალსა!“ (ფს. 150,6)... და ეს მთელი სისავსით არის განხორციელებული ქრისტიანულ ღვთისმსახურებაში.

ხატთა თაყვანისცემა

ღვთისადმი თაყვანისცემისა და წმიდანთა პატივისგების ერთ-ერთი გარეგნული ფორმაა წმიდა გამოსახულებათა გამოყენება და მათდამი თაყვანისცემა.

იმ ტალანტებს შორის, რაც ადამიანს ებოძა და მას სხვა ქმნილებათაგან განასხვავებს, არის მხატვრობის, ანუ ხაზებითა და ფერებით გამოსახვის ნიჭი. იგი კეთილშობილი, მაღალი, ღირსეული ნიჭია ღმერთის განსადიდებლად. ჩვენ კი გვმართებს, ყველა შესაძლო სუფთა და მაღალი საშუალებებით განვადიდოთ უფალი, ფსალმუნთმგალთბლის მოწოდების თანახმად: „ადიდებს სული ჩემი უფალსა და ყოველი გონებაჲ ჩემი სახელსა წმიდასა მისსა“ (ფს. 102,1); აქ „ყოველი გონებაჲ ჩემი“ ნიშნავს - სულის სრულ შესაძლებლობებს. და მართლაც, მხატვრის ნიჭიერება ღვთის საჩუქარია. ოდესღაც, მოსეს დროს, „უწოდა ღმერთმან სახელით ბესელიელს ურისსა, ძისწულსა ურისსა, ტომისაგან იუდასსა. და აღავსო იგი სულითა საღმრთოჲთა სიბრძნითა და გულისხმისყოფითა და მეცნიერებითა ყოვლითა. ყოველსავე ზედა ხუროთმოძუღვრებად საქმედ ოქროჲსა და ვერცხლისა, და რვალსა და ანთრაკსა მას. ხუროვნებად საქმედ ძელსა მას და ყოველსა საქმესა სიბრძნისასა და განზრახვისა და გულისხმისყოფად და საქმედ ქსოვასა და ჭრელსა ქსოვად მეწამულსა მას და ზეზსა ხუროთმოძუღვრებისა“ (გამოსლვ. 35,30-35). მოსეს კარვისა და შემდგომ სოლომონის ტაძრისათვის ხელოვანთა ხელით ოსტატურად გაკეთებული ყველა ნივთი იყო წმიდა. ამასთანავე ერთნი წმიდა მორთულობას წარმოადგენდნენ, მეორენი, განსაკუთრებით პატივმისაგებნი და გამორჩეულნი ასახავდნენ ღვთის დიდებას. ასეთი იყო „აღთქმის კიდობანი“, რომელთან განსაკუთრებული კეთილკრძალულობის გარეშე შეხებას შეიძლებოდა მოეკლა ადამიანი (2 მეფ. 6,7). მაგალითად, დავითის მეფობის დროს კიდობნის გადატანისას ოზია სიკვდილმა მოცელა იმიტომ, რომ ხელი მოჰკიდა კიდობანს; ასეთები იყვნენ კარავში კიდობანზე დადგმული „ქერუბიმნი დიდებისანი“, რომეშორისაც კეთილ-ინება ღმერთმა გამოცხადებოდა მოსეს და თავისი ბრძანებები მიეცა: „გეცნობო მე შენ მუნით და გეტყოდი შენ ზედა კერძოჲთ სალხინებლისათ საშუალ ორთა ქერობინთასა, რომელნი არიან კიდობანსა ზედა წამებისასა ყოველთა მათებრ, რაოდენნიცა გამცენ შენ ძეთა მიმართ ისრაელისათა“ (გამოსვლ. 25,22); ეს იყო „ხილული ხატი უხილავი ღმერთისა“¹.

ძველი აღთქმის ტაძრის კედლებსა თუ კრეტსაბმელზე არსებულ მრავალრიცხოვან გამოსახულებათაგან ერთიც არ ყოფილა მიცვალებული მართალი, როგორც ეს ქრისტიანულ ეკლესიაშია მიღებული. ეს იმიტომ, რომ თვითონ ისინი ჯერ კიდევ ელოდნენ თავიანთ გამოხსნასა და წყვიადიდან გათავისუფლებას, რაც იესო ქრისტეს ჯოჯოხეთში ჩასვლითა და მისი აღდგომით აღსრულდა. მოციქულის აზრით, ისინი „თჳნიერ ჩვენსა სრულ იქმნენ“ (ებრ. 11,40), ანუ როგორც წმიდანები, განდიდდნენ ახალ აღთქმაში.

წმიდა წერილი მკაცრად კრძალავს კერპებისა და ბომონების აგებასა და მათდამი თაყვანისცემას, მაგრამ ეს აკრძალვა არ ეხება ქრისტიანულ ხატებს. კერპი არის ცრუ ღმერთების გამოსახულება და მათდამი თაყვანისცემა იქნებოდა ეშმაკებისადმი ან არარსებული, წარმოსახვითი არსებებისადმი (არსობრივად კი ისეთი უსულო საგნებისადმი, როგორიცაა ხე, ოქრო თუ ქვა) მსახურება. მაგრამ წმიდა წერილი მკაცრად მიუთითებს „გამორჩევად შორის წმიდათა და შეგინებულთა და შორის არაწმიდათა და ღირსთა“ (ლევ. 10,10). ვისაც არ ძალუძს, განასხვაოს წმიდა გამოსახულება კერპებისაგან, გმობს და შეურაცხყოფს ხატებს, იგი მკრეხელია და სასჯელს იმსახურებს. წმიდა წერილი გვაფრთხილებს: „რომელი-ეგე ასწავებ მოყუასსა, თავსა თჳსსა არა ასწავებ?!... რომელსა გძაგნ კერპნი, საკურთხეველსა სძარცუავ?“ (რომ. 2,21-22).

არქეოლოგიური აღმოჩენები გვიჩვენებენ, რომ ეკლესიის ადრექრისტიანულ ხანაში კატაკომბებსა და ლოცვითი შეკრებების სხვა ადგილებში, მოგვიანებით კი ქრისტიანულ ტაძრებში, არსებობდნენ წმიდა გამოსახულებანი. თუ ზოგჯერ ქრისტიანი მწერლები გამოდიოდნენ ქანდაკებათა და მათი მსგავსი გამოსახულებების კეთების წინააღმდეგ, მათ მხედველობაში ჰქონდათ წარმართული თაყვანისცემა კერპებისა (ელვირის კრება ესპანეთში, 305 წელს). ზოგ შემთხვევაში ასეთი გამონათქვამები და აკრძალვები გამოწვეული იყო იმდროინდელ განსაკუთრებულ გარემოებათა გამო (მაგ., იქმნებოდა აუცილებლობა დაემალათ თავიანთი სიწმიდენი მდევნელ წარმართთა და არაქრისტიანი მოსახლეობის მტრულად განწყობილი ნაწილისაგან).

ბუნვბრივია, ქრისტიანობის ისტორიის საწყის პერიოდში საჭირო იყო, ადამიანები მანამდე ჩამოეშორებინათ წარმართული კერპთაყვანისმცემლობისაგან, სანამ ცხოვრებაში გაატარებდნენ ღმერთისა და მისი წმიდანების პატივისცემის იდეის სისავსის ამსახავ ფორმებს, რომელთა შორისაც არის წმიდა გამოსახულებათა განდიდება ფერწერის საშუალებით.

VII მსოფლიო კრებამ წმიდა ხატების თაყვანისცემის დოგმატი ასე გამოხატა: „... სრული გულმოდგინებითა და წინდახედულებით განვსაზღვრავთ, რომ წმიდა და პატიოსანი ხატები უნდა თაყვანის-იცემებოდეს პატიოსანი და ცხოველმყოფელი ჯვარის გამოსახულების მსგავსად... რამდენადაც უფრო ხშირად ხდებიან ხატებზე გამოსახული უფალი იესო ქრისტე, ღვთისმშობელი, ანგელოზები და წმიდანები ჩვენი ჭვრეტის საგანი, იმდენად მათი შემყურენი აღიძრვებიან, მოიგონონ მათი პირველსახეები და უფრო მეტი სიყვარული ჰქონდეთ მათდამი, პატივი მიაგონ ამბორითა და მოკრძალებული თაყვანისცემით (ბერძნ. τιμητικη πρόσκυνησις). არა იმ ჭეშმარიტი (ჩვენი სარწმუნოებიდან გამომდინარე) ღვთისადმი თაყვანისცემით, რომელიც ერთიან საღვთო ბუნებას (ბერპნ. λατρεια) შეჰფერის, არამედ პატივის მიგებით... საკმევლითა და სანთლების ანთებით... რადგან ხატისადმი მიგებული პატივი გადადის პირველსახეზე“.

წმიდა ნაწილების თაყვანისცემა

ღმრთივსათნო ადამიანთა ზეცად მყოფი სულების თაყვანისცემასთან ერთად ეკლესია პატივს მიაგებს დედამიწაზე დარჩენილ მათს ნაწილებსა და სხეულს.

ძველ აღთქმაში არ არსებობდა მართალთა სხეულების თაყვანისცემა, რადგან თვითონ ისინი კიდევ ელოდნენ ჯოჯოხეთიდან დახსნას. თვით ხორცი მაშინ უწმიდურად ითვლებოდა.

ახალ აღთქმაში მაცხოვრის განკაცვბით ამაღლდა ადამიანის ცნება ქრისტეში; და გარდა ამისა, სხეული სულიწმიდის სამკვიდრებლად იქნა მიჩნეული. თავად უფალი, სიტყვა ღვთისა, განხორციელდა და შეიმოსა კაცობრივი სხეულით. ქრისტიანები მოწოდებულნი არიან, რათა წმიდა ნათლისღებითა და ქრისტეს ყოვლადწმიდა ხორცთან და სისხლთან ზიარებით განწმედილი მათი სულები და ასევე სხეულები სულიწმიდის ჭეშმარიტ ტაძრებად აქციონ: „არა უწყითა, რამეთუ ხორცნი ეგე თქუენნი ტაძარნი თქუენ შორის სულისა წმიდისანი არიან“ (I კორ. 6,19). ამიტომ შეეფერება განსაკუთრებული პატივი და თაყვანისცემა იმ ქრისტიანთა სხეულებს, რომლებიც მართალი ცხოვრების ან მოწამეობრივი სიკვდილის ღვაწლით გახდნენ წმიდანები.

წმიდა გადმოცემის თანახმად, ეკლესია ყველა დროში მიაგებდა პატივს წმიდა ნაწილებს. ამისთვის იგი:

ა. როგორც ჯერ კიდევ II საუკუნის გადმოცემიდან და შემდგომი დროის მოწმობებიდან ცნობილია, კეთილკრძალულებით აგროვებდა და ინახავდა ღვთივსათნო ადამიანების ნაწილებს;

ბ. წმიდა ნაწილები საზეიმოდ ამოჰყავდა და გადაჰქონდა;

გ. მათზე აგებდა ტაძრებსა და საკურთხევლებს;

დ. ადგენდა მათი აღმოყვანებისა და გადასვენების ხსენების დღეებს;

ე. აწესებდა წმიდა საფლავების მომლოცველობასა და განაშვენებდა მათ;

ვ. ეკლესიის მუდმივი განაწესის თანახმად, საკურთხევლის საძირკველში ატანდნენ წმიდა მოწამეთა ნაწილებს და მათ აკერებდნენ წმიდა ოდიკებში (ანტიმინსიონი), რომლებზედაც ლიტურგია აღესრულება.

ეს სრულიად ბუნებრივი თაყვანისცემა ღმრთივსათნო ადამიანთა წმიდა ნაწილებისა და ნეშტებისა ემყარება უფლის კეთილ ნებას - მან განადიდა ისინი ურიცხვი სასწაულებითა და ნიშნებით, რასაც ადასტურებს ეკლესიის მთელი ისტორია.

ჯერ კიდევ ძველი აღთქმიდან ჩანს, რომ მიცვალებულ მართალთა სხეულებს ჰქონდათ სიწმინდის ნიშნები, თუმცა მაშინ წმიდანებს არ სცემდნენ განსაკუთრებულ თაყვანს და არც სიკვდილის შემდგომ განადიდებდნენ. მაგალითად: სამარეში ჩაგდებულ გარდაცვლილის სხეული ელისე წინასწარმეტყველის ძვლებთან შეხებისთანავე გაცოცხლდა და წამოდგა (4 მეფ. 13,21). წმ. ილია წინასწარმეტყველის სხეული ცოცხლად იქნა ატაცებული ზეცაში; მის მიერ ელისესადმი დატოვებული ხალენის შეხებით განიპო იორდანეს წყლები, როცა ეს უკანასკნელი მდინარეზე გადადიოდა.

„საქმენი მოციქულთას“ წიგნში ვკითხულობთ: „უძლურთაცა ზედა მიაქუნდა ოფლისა მისისაგან (პავლე მოციქულის სხეულისგან) ვარშამაგებითა და ოლარებითა, და განეყენებოდა მათ სენი იგი და სულები არა-წმიდაჲ განვიდოდა“ (საქმ. 19,12). ეკლესიის წმიდა მამები და მასწავლებლები მოგვითხრობენ იმ სასწაულებზე, რომლებსაც წმიდანთა ნაწილები ახდენდნენ და არცთუ იშვიათად ნაამბობის ჭეშმარიტების მოწმეებად თავიანთი თანამედროვენი მოჰყავდათ. მაგ., წმ. პროტასისა და წმ. გერვასის ნაწილების აღმოყვანებასთან დაკავშირებით წარმოთქმულ სიტყვაში წმ. ამბროსი მედიოლანელი ამბობს: „თქვენ იცანით და თავადაც ნახეთ დემონისგან გათავისუფლებული მრავალი ადამიანი. კიდევ უფრო მეტია ისინი, ვინც წმიდანთა სამოსთან მარტოოდენ ხელის შეხებით მაშინვე განიკურნა უძლურებისაგან. ძველი დროის სასწაულები მაშინ განახლდა, როცა უფალ იესო ქრისტეს მოსვლით გადმოიღვარა ქვეყანაზე მადლის სიუხვე. თქვენ ხედავთ მრავალს, განკურნებულს წმიდანთა ჩრდილებითაც კი. რამდენი თავშალი გადაეცემა ხელიდან ხელში! რამდენი სამოსი დაადეს უწმიდეს ნაწილებს და ერთი შეხებით შეიძინეს მათ კურნების უნარი. რამდენჯერ გამოითხოვენ მორწმუნეები ურთიერთისგან ამ სამოსს! ყველა ცდილობს, ოდნავ მაინც მიეკაროს მას და ვინც შეეხება, განიკურნება“. მსგავსი მოწმობების წაკითხვა შეიძლება წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველთან, ღირს ეფრემ ასურთან, წმ. იოანე ოქროპირთან, ნეტარ ავგუსტინესთან და სხვა.

უკვე II საუკუნის დასაწყისიდან არსებობს ცნობები ქრისტიანთაგან წმიდანთა ნაწილების თაყვანისცემის შესახებ. მაგ., ანტიოქიის ეპისკოპოს წმ. ეგნატე ღმერთშემოსილის მოწამებრივი აღსასრულის აღმწერი, ყოველივე ამის მოწმე გვაუწყებს: „მისი სხეულის ნარჩენებიდან (იგი ცირკში დააგლეჯინეს მხეცებს) მხოლოდ ყველაზე მყარი ნაწილები გადაასვენეს ანტიოქიაში და შეინახეს ტილოში, როგორც ეკლესიისთვის დატოვებული შეუფასებელი საგანძური, რომელიც მოწამეში დავანებული მადლის მატარებელია“. შემდგომში წმ. იოანე ოქროპირი ადასტურებდა, რომ მაშინდელი ქალაქების მცხოვრებნი, დაწყებული რომიდან, მემკვიდრეობით იღებდნენ და თავიანთი მხრებით ატარებდნენ ამ ნაწილებს: „აქ, ამ ქალაქამდე (ანტიოქია) აქებდნენ გვირგვინოსან გამარჯვებულსა და ადიდებდნენ მოღვაწეს“. ასევე სმირნის ეპისკოპოსის, წმ. პოლიკარპეს მოწამებრივი აღსასრულისა და ვიცე-კონსულის ბრძანებით მისი სხეულის დაწვის შემდგომ ქრისტიანებმა „შეაგროვეს წმ. პოლიკარპეს ძვლები, როგორც პატიოსან ქვებზე ძვირფასი და ოქროზე უწმიდესი საუნჯე და და დაასვენეს ისინი... მისი მოწამეობაში დაბადების დღის ზეიმით აღსანიშნავად და მომავალ ქრისტიანთა დასამოძღვრად და განსამტკიცებლად“.

ჩვენ გვმართებს ქედის მოხრა წმიდანთა წმიდა ცხოვრებისა და მათი მოწამებრივი სიკვდილის წინაშე, ამიტომ თაყვანს ვცემთ წმიდანთა ნაწილებს (ბერძნ: τα λειφανα ნარჩენი, ლათ. reliquiae - ვტოვებ) დამოუკიდებლად მათი უხრწნელობისა. ეს მით უფრო ჯეროვანია, როდესაც წმიდანებისადმი ლოცვითი მიმართვის შემდგომ აშკარა სა დამაჯერებლად გამოვლინდება კურნების ნიშნები. საეკლესიო კრებებმა არაერთგზის აკრძალეს მიცვალებულთა წმიდანებად მიჩნევა მარტოოდენ მათი სხეულების უხრწნელობის ნიშნით (მაგ., მოსკოვის კრება 1667 წ). თუმცა მართალთა სხეულების უხრწნელობა, რასაკვირველია მიცვალებულის სიწმიდის ერთ-ერთ ღვთიურ ნიშნად ითვლება.

აქვე შევნიშნავთ, რომ სლავური სიტყვა. „мощи“ მარტო წმიდანთა სხეულებს არ აღნიშნავს. საეკლესიო სლავურ ენაზე ამ სიტყვით საერთოდ მიცვალებულთა სხეული აღინიშნება. მაგ., დაკრძალვის თანმიმდევრობის შესახებ „კურთხევანში“ ვკითხულობთ: „აღვიღებთ მიცვალებულის სხეულს, მივდივართ ტაძარში... შემდგომ სხეულს დავასვენებთ კარიბჭესთან... აღვიღებთ სხეულსა და მივასვენებთ სამარესთან“ და ა.შ. ძველი სლავური სიტყვა „мощи“ (მისი ფესვია „мог“), ჩანს, ენათესავება სიტყვას „могила“. წმიდა ნაწილების თაყვანისცემისას ჩვენ გვწამა არა მათი „мощь“ თუ „могущество“ და არც თავად წმიდანთა ნაწილების თავისთავადი ძალისა, არამედ წმიდანთა მეოხებისა. მათი წმიდა ნაწილების ხილვა ჩვენს გულებში აღძრავს გრძნობას იმ ღმრთივსათნო ადამიანების სიახლოვისა, რომელთაც ოდესღაც ეს სხეულები ეკუთვნოდათ.

ქრისტიანის გზა

ჯვარი ქრისტესი - გზა, ძალა და ნიშანი ეკლესიისა

ეკლესიის დოგმატური სწავლება უმჭიდროესად უკავშირდება და სწორ მიმართულებას აძლევს ქრისტიანული ცხოვრების მთელს ზნეობრივ წყობას. დოგმატური ჭეშმარიტებებიდან ნებისმიერ გადახვევას ქრისტიანის ზნეობრივი მოვალეობის არასწორად გაგებამდე მივყავართ. რწმენა „რწმენით ცხოვრებას“ ითხოვს.

მაცხოვარმა ადამიანებს მათი ზნეობრივი ვალი რჯულის ორი მცნებით განუსაზღვრა: „შეიყუარო უფალი ღმერთი შენი ყოვლითა გულითა შენითა, ყოვლითა სულითა შენითა სა ყოვლითა გონებითა შენითა“ და შეიყვარო მოყვასი შენი „ვითარცა თავი თჳსი“ (მთ. 22,37-39). ამასთან უფალი ასწავლიდა, რომ ამ მცნებათა ჯეროვნად შესრულება შეუძლებელია საკუთარი თავის ამა თუ იმ ხარისხით უარყოფისა და მსხვერპლის გაღების გარეშე. მათი აღსრულება ღვაწლს ითხოვს.

სად იპოვოს მორწმუნემ საამისო ძალა? იგი მას მიიღებს ქრისტესთან ერთობითა და მისდამი სიყვარულით, რაც ადამიანს აღძრავს, შეუდგეს მაცხოვარს. ამ ღვაწლს ქრისტემ უწოდა „უღელი ჩემი“: „აღიღეთ უღელი ჩემი თქუენ ზედა... რამეთუ უღელი ჩემი ტკბილ არს და ტვირთი ჩემი სუბუქ არს“ (მთ. 11,29-30); უფალი მას აგრეთვე უწოდებს „ჯვარს“, თავის ჯვარცმამდე დიდი ხნით ადრე ქრისტე ასწავლიდა: „რომელსა ჰნებავს შემოდგომად ჩემდა, უვარ-ყავნ თავი თჳსი და აღიღენ ჯუარი თვსი და შემომიდეგინ მე“ (მთ. 16,24).

„რომელმან არა აღიღოს ჯუარი თვსი და შემომიდგეს მე, იგი არა ჩემდა ღირს არს“ (მთ. 10,38).

მართლმადიდებელი ქრისტიანის გზა - ეს არის გზა ჯვარისა და ღვაწლისა. სხვა სიტყვებით, ეს არის დათმენის გზა, ქრისტეს სახელით მწუხარებათა, დევნისა და მძლავრობის გაძლების, მტერთაგან საფრთხისა და მუქარის ატანის, ქრისტესთვის ამქვეყნიურ სიკეთეთა უგულვებელყოფისა და საკუთარ ვნებებსა და გულისთქმებთან ბრძოლისა.

ქრისტეს შედგომის ასეთი გზა განვლეს მოციქულებმა. პავლე მოციქული წერს: „ქრისტეს-თანა ჯუარცმულ ვარ... ჩემდა ნუ იყოფინ სიქადულ, გარნა უფლისა ჩუენისა იესუ ქრისტესითა, რომლისათვს სოფელი ჩემდამო ჯუარ-ცუმულ არს და მე სოფლისა“ (გალ. 2,19; 6,14). ისინი შეუდგნენ ქრისტეს გზას და თავიანთი ღვაწლი მოწამებრივი სიკვდილით დაასრულეს.

ყოველი მორწმუნე მოწოდებულია, შეძლებისდაგვარად აღასრულოს ღვაწლი: „ხოლო ქრისტესთა მათ ჴორცნი თჳსნი ჯუარს-აცუნეს ვნებითურთ და გულის თქუმით“ (გალ. 5,24). ზნეობრივ ცხოვრებაში შინაგან ბრძოლასა და თავშეკავებას ვერ გაექცევი. „რამეთუ მრავალნი ვინმე ვლენან, რომელთათვს მრავალგზის გეტყოდე თქუენ, ხოლო აწ ტირილით გითხრობ თქუენ მტერთა მათთჳს ქრისტეს ჯუარისათა... რომელთა ღმერთ მუცელი არს და დიდებაი - სირცხვილსა შინა მათსა, რომელნი ქუეყანისასა ზრახავნ“ (ფილიპ. 3,18-19).

ეკლესიის მთელი ისტორია ღვაწლზე შენდებოღა: თავდაპირველაღ იყო პირველ ქრისტიან მოწამეთა ტანჯვა, ეკლესიის სვეტების - მღვდელმთავრების თავგანიწრული შრომა; შემდგომ პიროვნული ასკეტური მოსაგრეობა, მეუდაბნოეთა და სხვა მოღვაწეთა სულიერი მიღწევები ხორცთან ბრძოლაში. ეს „მართალნი“ თუ „მიწიერი ანგელოზები და ზეციური ადამიანები“ ამქვეყნად ცხოვრობდნენ, მაგრამ მისგან არ წაბილწულან. ქრისტიანობას დღევანდლამდე ამშვენებენ ქრისტეს რწმენისათვის წამებულნი და მისი აღმსარებელნი. და წმიდა ეკლესიაც სახარებიდან და მთელი წმიდა წერილიდან აღებული დარიგებებითა და მაგალითებით, წმიდანთა ცხოვრებებით, საეკლესიო ტიპიკონით, მღვიძარებით, მარხვითა და სინანულისაკენ მოწოდებით განაცხოველებს მორწმუნეებში თავშეკავებისა და სულიერი განწმენდის მოვალეობის გრძნობას.

ასეთია არა მარტო ქრისტიანის, არამედ მთელი კათოლიკე ეკლესიის ხვედრი: „იყოს დევნული ქრისტეს ჯვარისათვის“. როგორც ეს მოციქულ იოანე ღვთისმეტყველის აპოკალიფსისშია წარმოდგენილი. ეკლესია თავისი ისტორიის მანძილზე უსასრულოდ უძლებდა ძლიერ განსაცდელს, დევნასა და საუკეთესო მსახურთა მოწამებრივ სიკვდილს - ამას ერთმა თანამედროვე მღვდელმსახურმა და საეკლესიო მწერალმა „ღვთის მოსავალი“ დაარქვა. თვით აშკარა კეთილდღეობის პერიოდებშიც კი ეკლესია იტანდა და იტანს მისი შინაგანი მტრებისაგან წამოსულ ხრიკებს და მისი წევრების, კერძოდ მსახურებად დანიშნული ადამიანების, უღირსი ცხოვრების წესით გამოწვეულ განსაცდელებს.

ჯვრის დოგმატი ასე განისაზღვრება:

ჯვარი გზაა ქრისტიანისა და ეკლესიისა. ამასთან იგი ეკლესიის ძალაც არის. ქრისტიანი ფიქრებით ჭვრეტს „სარწმუნოებისა ჩუენისა წინამძღვარსა და სრულებისა მოქმედსა იესუს“- (ებრ. 12,2) და მას სულიერ ძალას აძლევს იმის შეგნება, რომ უფლის სიკვდილს მოჰყვა აღდგომა და ჯვრით „დაიძლია ქუეყანა“; რომ უფალთან „თანა-დაფლვა“მასთან ერთად მეფობასაც ნიშნავს: „გამოჩინებასაცა დიდებისა მისისასა გიხაროდენ და მხიარულ იყვენით“ (I პეტ. 4,13).

დაბოლოს, ჯვარი ეკლესიის ნიშანია იმ დღიდან, როცა მაცხოვარმა თავისი მხრებით ატარა იგი გოლგოთისკენ, სადაც იგი მასზე გააკრეს; მას შემდეგ ჯვარი ქრისტიანობის, ეკლესიის, თითოეული მორწმუნე ქრისტიანის ხილული ნიშანი და სასწაული გახდა.

ყველას ვინც „ფართო ქრისტიანობას“ ეკუთვნის, ასე არ ესმის სახარება. ზოგი მრავალრიცხოვანი ქრისტიანული საზოგადება უარყოფს ჯვარს, როგორც ხილულ ნიშანს და თვლის, რომ იგი იყო და დარჩა დამცირების იარაღად. ჯერ კიდევ პავლე მოციქული აფრთხილებდა, არ მიეღოთ „საცთური იგი ჯუარისაჲ“ (გალ. 5,11), რათა „არა ცალიერ იყოს ჯუარი იგი ქრისტესი. რამეთუ სიტყუაჲ იგი ჯუარისაჲ წარწყმედულთა მათთჳს სიცოფე არს, ხოლო ჩუენ ცხორებულთა ამათთჳს ძალ ღმრთისა არს“ (I კორ. 1,17-18). მოციქული არწმუნებდა, არ ეთაკილათ ჯვარი, როგორც დამცირების ნიშანი: „განვიდეთ მისა გარეშე ბანაკსა და ყუედრება იგი მისი (უფლისა) მოვიღოთ“ (ებრ. 13,13) - არიგებდა იგი. რამეთუ ჯვარზე დამცირებას დიდებით აღდგომა მოჰყვა. ჯვარი კი ცხონების იარაღად და დიდებისაკენ სავალ გზად მოგვევლინა.

ქრისტიანს მარად თვალწინ უდგას ჯვრის ხატება; იგი პირჯვრის გამოსახვით თავისთავს შეახსენებს, რომ ჯერ ერთი, მოწოდებულია შეუდგეს ქრისტეს კვალს, ქრისტეს სახელით გაუძლოს თავისი რწმენის გამო მოვლენილ განსაცდელსა და გაჭირვებას; მეორე, ქრისტეს ჯვრის ძალით იგი საკუთარ თავსა და ამქვეყნად არსებულ ბოროტებასთან საბრძოლველად ძლიერდება; და მესამე, ქრისტიანი აღიარებს, რომ მოელის ქრისტეს დიდებით გამოჩენას, უფლის მეორედ მოსვლას, რომელსაც, თავად მაცხოვრის სიტყვების თანახმად, წინ გაუსწრებს ზეცაზე ძე კაცისას ნიშნის გამოჩენა (მთ. 24,30). ეს სასწაული, ეკლესიის მამების ერთსულოვანი აზრით, ცაზე ჯვრის დიდებული გამოსახვა იქნება.

ჩვენს მიერ გადასახული პირჯვარი თუ ხელის მოძრაობით ჯვრის ნიშნის გამოსახვა არის ჩვენი სარწმუნოების უსიტყვო და იმავდროულად ხმამაღალი, დიადი აღიარება.

მაშასადამე, ჯვართან არის დაკავშირებული ჩვენი გამოსყიდვის მთელი სიდიადე. იგი შეგვახსენებს, რომ ქრისტიანისათვის აუცილებელია პირადი ღვაწლი. ჯვარი არის მთელი სახარებისეული ისტორიის, ყველა დროის მოწამებრივი და აღმსარებლობითი ქრისტიანობის განხორციელება.

ეკლესია ღრმად აცნობიერებს ჯვართან დაკავშირებულ ნააზრევთა სიმდიდრეს და უგალობს მის ძალას: „უძლეველო და მიუწვდომელო, და საღვთო ძალო პატიოსნისა და ცხოველმყოფელისა ჯვარისაო, ნუ განგვეშორები ჩვენ ცოდვილთ“.

„ერთ გზისღა შევძრა მე არა ხოლო ქუეყანაჲ, არამედ ცანიცა“ (ებრ. 12,26; ანგ. 2,6).

ნიკეა-კონსტანტინოპოლის მრწამსში (მე-7, მე-11 და მე-12 წევრები) აღიარებულია მართლმადიდებლური ქრისტიანული რწმენა დედამიწაზე, ძე ღვთისას სამომავლოდ მოსვლის, საყოველთაო საშინელი სამსჯავროსა და მერმის მარადიულ ცხოვრებაზე:

„კუალად მომავალ-არს დიდებით განსჯად ცხოველთა და მკუდართა, რომლისა სუფევისა არა არს დასასრულ“ (მე-11 წევრი).

„მოველი აღდგომასა მკუდრეთით“ (მე-11 წევრი).

„და ცხორებასა მერმისა მის საუკუნესასა“ (მე-12 წევრი).

ღვთის განგებულებით მომავლის გეგმა ბოლო ჟამამდე არის შედნილი. რასაც საღვთო წერილი ბოლო ჟამის მოვლენებზე გვეუბნება, ქრისტიანული სწავლების განუყოფელი ნაწილია. ესენია: უფლის მეორედ მოსვლა, მიცვალებულთა აღდგომა და სამყაროს აღსასრული, შემდგომ სუფევა დიდებისა და მარადიული ცხოვრების დასაწყისი.

დოგმატური ღვთისმეტყველების ბოლო ნაწილში ლაპარაკია იმ დიდი პროცესის დასრულებაზე, რომლის დასაწყისიც შესაქმის წიგნის პირველ გვერდებზეა გადმოცემული.

ადამიანის სიკვდილის შემდგომი ხვედრი საყოველთაო სამსჯავრომდე

პირადი სამსჯავრო

სიკვდილი ყველა ადამიანის ხვედრია. მაგრამ მათთვის ეს განადგურებას არ ნიშნავს. მხოლოდ სული განეშორება სხეულს. ადამიანის სულის უკვდავების ჭეშმარიტება ქრისტიანობის ერთ-ერთი ძირითადი ჭეშმარიტებაა. „არა არს ღმერთი მკუდართაჲ, არამედ ცხოველოაჲ, რამეთუ ყოველნი ცხოველ არიან მის წინაშე“ (ლკ. 20,38). ახალი აღთქმის წმიდა წერილში სიკვდილს ეწოდება „განსლვა“: „ვისწრაფო, რაჲთა კაცად-კაცადსა თქუენსა აქუნდეს შემდგომად განსლვისა ჩემისა ამათი მოჴსენებისა ყოფაჲ“ (2 პეტ. 1,15); ჩვენი ამქვეყნიური სახლის დანგრევა (2 კორ. 5,1); სხეულის დატოვება: „ადრე ყოფად არს დატევებაჲ საყოფლისა ამის ჩემისაჲ“ (2 პეტ. 1,14); განსლვა: „გული მეტყვის განსლვად და ქრისტეს თანა ყოფად უფროჲს და უმჯობეს ფრიად“ (ფლპ. 1,23); მიქცევა: „ჟამი იგი მიქცევისა ჩემისაჲ მოიწია“ (2 ტიმ. 4,6); შესვენება: „დავით... შეისუენა“ (საქმ. 13,36). საღვთო წერილის აშკარა მოწმობით სულს სიკვდილის შემდგომ თავისი მდგომარეობა გაცნობიერებული აქვს (მაგ., იგავი მდიდარსა და ლაზარეზე). ადამიანი სიკვდილის შემდგომ გადის სამსჯავროს, რომელსაც უკანასკნელი და საყოველთაო სამსჯავროსაგან განსხვავებით, პირადი ეწოდება. „ადვილ არს წინაშე თუალთა უფლისაჲთა დღესა მას აღსასრულისასა მიგებად კაცთა, ვითარცა იყუნეს საქმენი მათნი“ (ზირ. 11,26) - ამბობს ბრძენი ზირაქის ძე. იმავე აზრს გამოხატავს პავლე მოციქულიც: „ვითარცა-იგი წინა-უც კაცთა ერთგზის სიკუდილი და მისა შემდგომად სასჯელი“ (ებრ. 9,27). მოციქულის თანახმად, ადამიანის გარდაცვალებას მაშინვე მოსდევს სამსჯავრო. ცხადია, ეკლესიის წმიდა მამების განმარტებით, მას მხედველობაში ჰქონდა არა საყოველთაო, არამედ პირადი სამსჯავრო: „დღეს ჩემ თანა იყო სამოთხესა“ (ლკ. 22,43) - უთხრა უფალმა მონანულ ავაზაკს.

წმიდა წერილიდან ვერ ვიგებთ, თუ როგორ მიმდინარეობს პირადი სამსჯავრო. ამის შესახებ ჩვენ მხოლოდ ნაწილობრივ შეგვიძლია ვიმსჯელოთ იმ ცალკეულ გამონათქვამებზე დაყრდნობით, რომლებიც საღვთო წერილში გვხვდება. ბუნებრივია ვიფიქროთ, რომ პირად სამსჯავროზე ადამიანის სიკვდილის შემდგომი ბედის განსაზღვრაში დიდ მონაწილეობას იღებენ როგორც კეთილი, ისე ბოროტი ანგელოზები. იგავში მდიდარსა და ლაზარეზე ნათქვამია,რომ ლაზარე „მიიყვანა ... ანგელოზთაგან წიაღთა აბრაჰამისათა (ლკ. 16,22); სხვა იგავში მდიდარს ეუბნებიან: „უგუნურო, ამას ღამესა მიგიღონ სული შენი შენგან“ (ლკ. 12,20) - აშკარაა, რომ ბოროტი სულები მიიღებენ მას (წმ. იოანე ოქროპირი). რადგან, ერთი მხრივ, უფლის სიტყვების თანახმად: „ანგელოზნი..... მცირეთა ამათგანი..... ცათა შინა მარადის ხედვენ პირსა მამისა ჩემისასა“ (მთ. 18,10); აგრეთვე ქვეყნის აღსასრულის ჟამს უფალი გამოგზავნის ანგელოზებს და მათ „განაშორნენ უკეთურნი იგი შორის მართალთა“ (მთ.. 13,49); ხოლო, მეორე მხრივ, „წინა-მოსაჯული თქუენი ეშმაკი, ვითარცა ლომი, მყვირალი მიმოვალს და ეძიებს, ვინმცა შთანთქა“ (I პეტ. 5,8) - და თითქოს ჰაერიც გაჯერებულია უკეთური სულებით, „რომელნი არიან ცათა ქუეშე“ (ეფ. 6,12) და მთავარი მათი იწოდება ხელმწიფედ ჰაერისა (ეფ. 2,2).

წმიდა წერილის ამ მინიშნებათა საფუძველზე და ძველთაგანვე წმიდა მამების აღწერით სხეულთან განშორებული სული ისეთ სულიერ სივრცეებში იწყებს სლვას, სადაც ბნელი სულიერად სუსტების შთანთქმას ცდილობენ და სადაც განსაკუთრებით ამიტომ არის საჭიტო ზეციურ ანგელოზთა მფარველობა და ეკლესიის ცოცხალ წევრთა მხრიდან ლოცვითი თანადგომა. ამის შესახებ საუბრობდნენ ძველი დროის ისეთი წმიდა მამები, როგორებიც არიან: ეფრემ ასური, ათანასე დიდი, მაკარი დიდი, ბასილი დიდი, იოანე ოქროპირი და სხვანი. ყველაზე ზედმიწევნით ამ თემაზე მსჯელობს წმ. კირილე ალექსანდრიელი ნარომში „სიტყვა სულის განსლვაზე“ (იგი ჩვეულებრივ გამოკრებილ ფსალმუნებთან ერთად იბეჭდება ხოლმე); ამ გზის ხატოვანი აღწერა მოცემულია ღირსი ვასილი ახლის ცხოვრებაში, რომლის მიხედვით მიცვალებული ნეტარი თეოდორა ძილში გამოეცხადა ვასილის მოწაფეს და აუწყა ის, რაც იხილა და განიცადა სულის სხეულთან გაყრის შემდგომ, ზეციური სავანეებისაკენ სულის ზეაღსვლის გზაზე. ამ გზას, მიღებულია, ეწოდოს „საზვერეები“. საზვერეებზე ხატოვანი ნაამბობის შესახებ მიტრ. მაკარი ნაშრომში „მართლმადიდებლური დოგმატური ღვთისმეტყველება“ შენიშნავს: „მტკიცედ უნდა გვახსოვდეს დარიგება, რაც უთხრა ანგელოზმა ღირს მაკარი ალექსანდრიელს, როცა მან საზვერეებზე დაიწყო საუბარი: „აქ მიწიერი სახეები ზეციურის ყველაზე მკრთალ ასახვად ჩათვალე“. გვმართებს საზვერეების გავლას შეძლებისდაგვარად მივანიჭოთ ის სულიერი დატვირთვა, რაც მეტ-ნაკლებად გრძნობადი, ანთროპომორფული მახასიათებლებით არის დაფარული“¹.

სულის პირადი სამსჯავროს შემდგომი მდგომარეობის შესახებ მართლმადიდებელი ეკლესია ასე გვასწავლის: „გვწამს, რომ მიცვალებულთა სულები ან ნეტარებენ, ან იტანჯებიან თვისთა საქმეთა მიხედვით. ისინი სხეულთან განშორებისთანავე იწყებენ სიხარულის, დარდისა თუ მწუხარების განცდას. მაგრამ არც სრულ ნეტარებასა და არც სრულ ტანჯვას არ განიცდიან, რამეთუ მათ საყოველთაო აღდგომის დროს მიიღებს თითოეული, როცა სული შეუერთდება იმ სხეულს, რომელშიც იგი სათნოდ თუ მანკიერად ცხოვრობდა“². მაშასადამე, მართლმადიდებელი ეკლესია განასხვავებს პირადი სამსჯავროს შემდგომ ორ მდგომარეობას: ერთს - მართალთათვის და მეორეს - ცოდვილთათვის: ანუ სამოთხესა და ჯოჯოხეთს. ეკლესია არ ცნობს რომაული კათოლიციზმის მის სწავლებას სამ მდგომარეობაზე. ესენია: 1. ნეტარება; 2. განსაწმენდელი (პურგატორიუმი) და 3. გეენაში ყოფნა.

ეკლესიის მამები თვითონ სახელდებას - „გეენა ჩვეულებრივ აკუთვნებენ საშინელი სამსჯავროს შემდგომ მდგომარეობას, როდესაც სიკვდილიცა და ჯოჯოხეთიც დაინთქმება „ტბასა მას ცეცხლისასა“ (გამოცხ. 20,15). ეკლესიის მამები საღვთო წერილზე დაყრდნობით თვლიან, რომ საშინელ სამსჯავრომდე ცოდვილთა ტანჯვას დაწყებითი ხასიათი აქვს: იგი შეიძლება შემსუბუქდეს ან მოიხსნას ეკლესიის ლოცვით³. ასევე ჯოჯოხეთის წყვდიადით შეკრული დაცემული სულებიც დაიმარხებიან „სასჯელად დიდისა მის დღისა“ (იუდ. 6; შდრ. 2 პეტ. 3,4).

უფლის მეორედ მოსვლისა და საშინელი სამსჯავროს დღის მოახლოების ნიშნები (მთ. 24)

უფალმა ისევ ჩვენივე ზნეობრივი სიკეთისათვის არ ინება, გაემხილა ამჟამინდელი ცისა და ქვეყნის „ბოლო ჟამის“ თარიღი, დღე ძე კაცისას მოსვლისა, „დღე უფლისა“. „დღისა მისთვის და ჟამისა არავინ იცის, არცა ანგელოზთა ცისათა, გარნა მამამან მხოლომან“ (მთ. 24,36). „არა თქუენი არს ცნობაჲ ჟამთა და წელთაჲ, რომელნი იგი მამამან დასხნა თჳსითა ხელმწიფებითა“ (საქმ. 1,7). ამ გაურკვევლობამ უნდა აიძულოს ქრისტიანები, მუდმივად ფხიზლობდნენ სულიერად: „მღვძარე იყვენით და ილოცევდით, რამეთუ არა იცით, ოდეს იყოს ჟამი იგი... რომელსა ესე გეტყჳთ თქუენ, ყოველთა გეტყჳ მღვიძარე იყვენით“ (მრკ. 13,33,37).

მაგრამ უფლისაგან დაწესებული ვადების არცოდნამ ხელი არ უნდა შეუშალოს ქრისტიანს, ფიქრებით ჩაუღრმავდეს ისტორიულ მოვლენათა მსვლელობას და მათში „ბოლო ჟამის“ მოახლოების ნიშნები ამოიცნოს. უფალი გვარიგებდა: „ხოლო ლეღვისაგან ისწავეთ იგავი: ვითარცა-იგი რაჟამს რტონი მისნი დარჩჩჳან, და ფურცელნი გამოვალნ, უწყოდით, რამეთუ ახლო არს ზაფხული“ (მთ. 24,32).

აი, საღვთო წერილში მითითებული ზოგიერთი ნიშანი:

ა. სახარების გავრცელება მთელს მსოფლიოში: „და იქადაგოს სახარებაჲ ესე სასუფევლისაჲ ყოველსა სოფელსა საწამებელად ყოველთა წარმართთა და მაშინ მოიწიოს აღსასრული“ (მთ. 24,14);

ბ. ბოროტი ძალების უჩვეულო გამოვლინება. „განმრავლებითა უსჯულოებისაჲთა განხმეს სიყვარული მრავალთაჲ“ (მთ. 24,12). პავლე მოციქღლთ ამბობს: „უკანაჲსკნელთა დღეთა მოიწინენ ჟამნი ბოროტნი: და იყუნენ კაცნი თავის მოყუარე, ვერცხლის მოყუარე, ლაღ, თავმოთნე ამპარტავან, მგმობარ, მამა-დედისა ურჩ, უმადლო, უღირს, უყუარულ... გულისთქუმის მოყუარე უფროჲს, ვიდრე ღმრთის მოყუარე. აქუნდეს ხატი ღმრთის მსახურებისაჲ ღა ძალსა მისსა უარყოფდნენ“ (2 ტიმ. 3,1-5). რწმენიწ დასუსტება: „ხოლო მო-რაჲ-ვიდეს ძე კაცისაჲ, პოვოს-მეა სარწმუნოებაჲ ქუეყანასა ზედა?“ (ლკ. 18,8);

გ. ეშმაკი წამოიწყებს ბრძოლას ქრისტეს სამეფოს წინააღმდეგ თავისი იარაღის - ანტიქრისტეს მიერ. სახელდება „ანტიქრისტე“ წმიდა წერილში ორგვარი მნიშვნელობით გამოიყენება: ზოგადი, რომელი გულისხმობს ქრისტეს ყველა მოწინააღმდეგეს (ამ გაგებით იხსენიება ანტიქრისტე წმ. იოანე ღვთისმეტყველის 1 და მე-2 ეპისტოლეებში) და განსაკუთრებული მნიშვნელობით, გარკვეული პირის - ქრისტეს მოწინააღმდეგის აღსანიშნავად, რომელიც სამყაროს აღსასრულის წინ გამოჩნდება. ანტიქრისტეს თვისებებსა და საქმეებზე ვკითხულობთ პავლე მოციქულთან: „ნუმცა ვინ გაცთუნებს თქუენ ნუ რომლითა სახითა, რამეთუ, უკუეთუ არა მოვიდეს განდგომილებაჲ იგი პირველად, და გამოჩნდეს კაცი იგი უშჯულოებისაჲ, შვილი იგი წარსაწყმედელისაჲ, მჴდომი იგი და განლაღებული ყოველთა ზედა, რომელნი სახელდებულ არიან ღმრთად გინა სამსახურებელად, ვითარმედ და-ცა-ჯდეს იგი ტაძარსა მას ღმრთისასა და გამოაჩინებდეს თავსა თჳსსა, ვითარცა ღმერთი. არა გაჴსოვსა, რამეთუ, ვიდრე-იგიღა ვიყავ თქუენ თანა, ამასვე გეტოდე თქუენ?... რამეთუ საიდუმლოჲ იგი აწვე იქმნების უსჯულოებისაჲ, გარნა ხოლო, რომელსა-ესე უპყრიეს აწ, ვიდრემდე შორს განვიდეს, და მაშინ გამოჩნდეს უშჯულოჲ იგი, რომელი-იგი უფალმან აღჴოცოს სულითა პირისა მისისაჲთა და განაქარვოს იგი გამოჩინებითა მით მოსლვისა მისისაჲთა, რომლისა-იგი მოსლვაჲ არს შეწევნითა ეშმაკისაჲთა, ყოვლითავე ძალითა და ნიშებითა სასწაულებითა ტყუილისაჲთა და ყოვლითავე საცთურითა სიცრუისაჲთა წარწყმედულთა მათ შორის, რამეთუ ვინაითგან სიყუარული იგი ჭეშმარიტებისაჲ არა შეიწყნარეს, რაითამცა ცხონდნეს იგინი, ამისთჳს მოუვლინოს მათ ღმერთმან შემწე საცთურებისაჲ, რაჲთა რწმენეს მათ ტყუვილისაი“ (2 თეს. 2,3-11). ღვთის ამ მოწინააღმდეგის სახეს აგრეთვე აღწერს დანიელ წინასწარმეტყველი თავის გამოცხადებაში (თავ. 11-13). ანტიქრისტე იმოქმედებს სამსჯავროს დღემდე (2 თეს. 2,8). ანტიქრისტეს პიროვნების თვისებებსა და მოქმედების სავარაუდო ფორმებს ზედმიწევნით აღწერენ წმ. კირილე იერუსალიმელი თავის „განსასწავლ დარიგებებში“ (მე-5 და მე-15) და ღირსი ეფრემ ასური ნაშრომში „სიტყვა უფლისა და ანტიქრისტეს მოსვლის შესახებ“;

დ. იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადებაში მითითებულია ანტიქრისტეს მოღვაწეობის ეპოქაში „ორი მოწმის“ გამოჩენა, რომლებიც იწინასწარმეტყველებენ ჭეშმარიტებას, მოახდენენ სასწაულებს და „რაჟამს აღასრულონ წამებაჲ მათი ... მოკლნეს იგინი ... შემდგომად სამისა მის და ნახევარისა დღისა... აღდგეს ფერჴთა ზედა მათთა... და აღვიდეს ზეცად“ (გამოცხ. 11, 3-12).

ძე კაცისას მეორედ მოსვლა (მთ. 25)

ძე ღვთისას ამქვეყნიდან ზეცად ამაღლების დროიდან მორწმუნე ქრისტიანთა სულიერი ხედვა მიმართულია მსოფლიოს ისტორიის უდიდესი სამომავლო მოვლენის - უფლის ამქვეყნად მეორედ მოსვლისაკენ.

ამ მოსალოდნელი მოსვლის სინამდვილე სრულიად გარკვევით დაამოწმა თავად უფალმა იესო ქრისტემ და თან დაწვრილებით დაახასიათა ეს მოვლენა (მთ. 16,27; მთ. 24; მრკ. 8,38; ლკ. 12,40; ლკ. 17,24; ინ. 14,3). მის შესახებ იუწყებოდნენ ანგელოზები უფლის ამაღლების დროს (საქმ. 1,11); მასვე ხშირად შეგვახსენებენ მოციქულები: იუდა (იუდ. 14-15), იოანე (I ინ. 2,28) და პეტრე (I პეტ. 4,13) და მრავალჯერ პავლე მოციქული (I კორ. 4,5; I თეს. 5,2-6 და სხვა).

თვითონ უფალმა მოწაფეებს თავისი მოსვლა, როგორც მოვლენა, ასე დაუხასიათა: იგი უეცრად და ყველასთვის ცხადად მოხდება: „ვითარცა ელვაჲ რაჲ გამობრწყინდის მზისა-აღმოსავალით და ჩანნ ვიდრე დასავალადმდე, ეგრეთ იყოს მოსლვაჲ ძისა კაცისაჲ“ (მთ. 24,27).

თავდაპირველად გამოჩნდება „სასწაული ძისა კაცისაჲ ცათა შინა, და მაშინ იტყებდნენ ყოველნი ტომნი ქუეყანისანი“ (მთ. 24,30). ეს „სასწაული“ (ნიშანი) ეკლესიის წმიდა მამათა ერთსულოვანი განმარტებით, უფლის ცხოველმყოფელი ჯვარია. უფალი მთელი თავისი დიდებით და ანგელოზთა ურიცხვი დასით გარშემორტყმული მოვა: „და იხილონ ძე კაცისაჲ მომავალი ღრუბელთა ზედა ცისათა ძალითა და დიდებითა მრავლითა“ (მთ. 24,30), „ანგელოზთა თანა წმიდათა“ (მრკ. 8,38). მაშინ უფალი დაჯდება „საყდართა დიდებისა თჳსისათა“ (მთ. 25,31). მაშასადამე, მეორედ მოსვლა განსხვავებული იქნება პირველთან შედარებით: უფალმა მაშინ „დაიმდაბლა თავი თჳსი და იქმნა იგი მორჩილ ვიდრე სიკუდილადმდე და სიკუდილითა მით ჯუარისაჲთა“ (ფლპ. 2,8).

იგი მოვა, რათა მოხდეს „განკითხვა სოფლისა სიმართლით“ (საქმ. 17,31) და მიგებად „კაცად-კაცადსა საქმეთა მათთაებრ“ (მთ. 16,27). არსებითად ამით განსხვავდება მისი ამქვეყნად მეორედ მოსვლის მიზანი პირველისაგან, როდესაც მოვიდა, „რაჲთა აცხოვნოს სოფელი მის მიერ“ (ინ. 3,17) და „მიცემად სული თჳსი საჴსრად მრავალთათჳს“ (მთ. 20,28).

ძე კაცისას მოსვლის დიად დღეს მოხდება მიცვალებულების საყოველთაო აღდგომა. ამის შესახებ საუბრობს უფალი: „მოვალს ჟამი, რომელსა ყოველნი რომელნი ისხნენ საფლავებსა, ისმინონ ხმისა მისისაჲ. და გამოვიდოდიან კეთილის-მოქმედნი აღდგომასა ცხორებისა ხოლო ბოროტის-მოქმედნი აღდგომასა სასჯელისასა“ (ინ. 5,28-29). როდესაც სადუკეველნი უნდობლობით მოეკიდნენ აღდგომის შესაძლებლობას, უფალმა შერისხა ისინი: „სცთებით, რამეთუ არა იცნით წიგნნი, არცა ძალი (ანუ ყოვლისშემძლეობა) ღმრთისაჲ“ (მთ. 22,29).

აღდგომის ჭეშმარიტების უეჭველობა და მისდამი რწმენის მნიშვნელობა პავლე მოციქულმა ასე გამოხატა: „უკუეთუ აღდგომაა მკუდართაჲ არა არს, არცა ქრისტე აღდგომილ არს. უკუეთუ ქრისტე არა აღდგომილ არს, ცუდად სამე არს ქადაგებაჲ ესე ჩუენი და ცუდად არს სარწმუნოებაჲ ეგე თქუენი. ვიპოვენით უკუე ცრუ-მოწამეცა ღმრთისა, რამეთუ ვწამებთ ღმრთისათჳს, ვითარმედ აღადგინა ქრისტე, რომელი არა აღადგინა, უკუეთუ ნანდვილვე მკუდარნი არა აღდგებიან... ხოლო აწ ქრისტე აღდგა მკუდრეთით და იქმნა იგი დასაბამ შესუენებულთა... და ვითარცა ადამის გამო ყოველნი მოსწყდებიან, ეგრეთცა ქრისტეს მიერ ყოველნი ცხოველ იქმნენ“ (I კორ. 15,13-15,20,22).

მიცვალებულთა აღდგინება, როგორც მართალთა ისე ცოდვილთა, იქნება საყოველთაო და ერთდროული. „და გამოვიდოდიან კეთილის-მოქმედნი აღდგომასა ცხორებისასა, ხოლო ბოროტის-მოქმედნი აღდგომასა სასჯელისასა“ (ინ. 5,29). „აღდგომაჲ ყოფად არს მკუდართაჲ, მართალთაჲცა და ცოდვილთაჲცა“ (პავლე მოციქულის სიტყვები მთავარ ფელიქსის წინაშე - საქმ. 24,15). და თუკი იგივე მოციქული სხვაგან (I კორ. 15 და I თეს. 4) ლაპარაკობს ქრისტეში აღსრულებულთა აღდგომაზე და არ ახსენებს ცოდვილთა აღდგომას, ცხადია, იმიტომ, რომ მისი პირდაპირი მიზანია, ქრისტიანებში განამტკიცოს მათი ქრისტეში სამომავლო აღდგომის რწმენა. მაგრამ ამასთან უეჭველია ისიც, რომ მართალთა და ცოდვილთა აღდგომის ფორმა და სახე განსხვავებული იქნება. „მაშინ მართალნი გამობრწყინდენ, ვითარცა მზე, სასუფეველსა მამისა მათისა“ - ბრძანა უფალმა მხოლოდ მართალთა შესახებ (მთ. 13,43). „ერთნი მიემსგავსებიან ნათელს, მეორენი - წყვდიადს“ - მსჯელობს ამის თაობაზე ღირსი ეფრემ ასური⁴.

საღვთო წერილიდან უნდა დავასკვნათ, რომ აღმდგარი სხეულები არსობრივად ისეთივენი იქნებიან, როგორიც ეკუთვნოდა სულებს ამქყვეყნად ცხოვრების დროს: „რამეთუ ჯერ-არს ხრწნილისა ამის შემოსად უხრწნელებაჲ, და მოკუდავისა ამის შემოსად უკუდავვბაჲ“ (I კორ. 15,53), მაგრამ როგორც მოციქულის ამ სიტყვებიდან ჩანს, მოხდება მათი გარდაქმნა. ყველაზე უწინ მართალთა სხეულები შეიქნებიან ურხრწნელნი და უკვდავნი. მათ საერთოდ ვერ მიეკარება ამჟამინდელი ცხოვრებისათვის დამახასიათებელი უძლურებანი და სისუსტენი და იქნებიან სულიერნი, ზეციურნი და მიწიერი სხეულის მოთხოვნილებებს მოკლებულნი. უფლის სიტყვებისამებრ (ლკ. 20,3), აღდგომის შემდგომი ცხოვრება მიემსგავსება უსხეულო სულთა - ანგელოზთა ცხოვრებას. რაც შეეხებათ ცოდვილებს, მათი სხეულებიც უეჭველად აღდგებიან ახალი სახით და მიიღებენ უხრწნელებასა და სულიერებას, მაგრამ ამასთანავე მათზე აისახება ცოდვილის მშვინვიერი მდგომარეობა.

სხეულთა სამომავლო აღდგომის რწმენის განსამტკიცებლად მოციქული მას ადარებს ნათესს, როგორც აღდგომის სიმბოლოს ბუნებაში: „არამედ თქუას ვინმე, ვითარმედ: ვითარ-მე აღდგენ მკუდარნი? ანუ რომლითა-მე ჴორცითა მოვიდენ? უგუნურო, შენ რომელ დასთესი, არა ცხოვნდის, ვიდრემდე არა მოკუდის. და რომელი-იგი დასთესი, არა თუ იგი გუამი, რომელ ყოფად არნ დასთესი, არამედ შიშუელი მარცუალი, გინა თუ იფქლისაი ანუ თუ სხუაჲ რომელიმე თესლი. ხოლო ღმერთმან მოსცის მას გუამი, ვითარცა უნებნ, და თჳთოეულსა თესლსა თჳსი გუამი“ (I კორ. 15,35-38). იმავე მიზნით ეკლესიის მამები მიუთითებდნენ, რომ სამყაროში საერთოდ არაფერი ქრება და ნადგურდება: ღმერთს ხელეწიფება, აღადგინოს ის, რასაც თვითონვე ქმნის. ისინი ბუნებას მიმართავდნენ აღდგომის მსგავსი მოვლენების მოსაძიებლად. ასეთებად მიაჩნდათ: მიწაში ჩაყრილი და გაღვივებული თესლიდან მცენარის აღმოცენება, ბუნების ყოველწლიურად განახლება გაზაფხულზე, დღის თავიდან დაწყება, გამოღვიძება, მიწის მტვერიდან ადამიანის შექმნა და სხვა.

საყოველთაო აღდგომა და „ცხორება მერმისა მის საუკუნისა“ განეკუთვნება მოვლენებს, რომელთა სრულად წარმოდგენა ჩვენს წარმოსახვას არ ძალუძს, რადგან ისინი ნამდვილი სახით არასოდეს განგვიცდია და არც ჩვენს გონებას შეუძლია მათი დატევნა. შეუძლებელია ცნობისმოყვარე გონებაში წარმოჩენილი მრავალრიცხოვანი საკითხების გადაჭრა. ისინი და ეკლესიის წმიდა მამათა და მასწავლებელთა ნაწერებში მათ საპასუხოდ გამოთქმული პირადი შეხედულებები არ შეადგენს უშუალოდ დოგმატური ღვთისმეტყკელების საგანს, რომლის ამოცანაა წმიდა წერილზე დაფუძნებული სარწმუნოების ჭეშმარიტებათა დამტკიცება.

ქილიაზმის შეუმდგარობა

დღევანდელ დღეს ფართოდ ვრცელდება ქილიაზმის სახელით ცნობილი სწავლება (ბერძნ. χιλιασμος - ათასწლეული), რომლის მიხედვით საყოველთაო, საშინელ სამსჯავრომდე დედამიწაზე დამყარდება ქრისტეს ათასწლიანი სუფევა. მისი არსი შემდეგში მდგომარეობს: სამყაროს აღსასრულამდე დიდი ხნით ადრე ქრისტე ისევ მოვა ამქვეყნად, დაამარცხებს ანტიქრისტეს, აღადგენს მხოლოდ მართლებს, მოაწყობს დედამიწაზე ახალ სამეფოს, სადაც მასთან ერთად, თავიანთი ღვაწლისა და ტანჯვის ჯილდოდ ათას წელს იმეფებენ მართალნი და დროებითი ცხოვრების ყველა სიკეთით დატკბებიან. უკვე შემდგომ, მას მოჰყვება მიცვალებულთა მეორე, საყოველთაო აღდგომა, სამსჯავრო და სამარადისო საზღაურის მიგება. ასე ფიქრობენ ქილიასტები და ამ სწავლების დამცველნი ეყრდნობიან დაფარულთმჭვრეტელის ხილვას, რომელიც აპოკალიპსისის (ბერძნ. αποκαλνφις - გამოცხადება, აღმოჩენა, გახსნა) მე-20 თავშია მოყვანილი და რომლის თანახმად, ზეციდან გარდამოსულმა ანგელოზმა „შეიპყრა ეშმაკი იგი - გუელი დასაბამისაჲ, რომელ არს ეშმაკი და სატანა... და შეკრა იგი ათას წელ... და სულნი იგი მოკლულთანი წამებისათჳს იესუჲსა და სიტყვისათჳს ღმრთისა... ცხონდეს და სუფევდეს ქრისტეს თანა ათასსა მას წელსა... ესე არს აღდგომაჲ პირველი... და შემდგომად ათასისა მის წლისა განიხსნას ეშმაკი საპყრობილისაგან თჳსისა და გამოვიდეს ცთუნებად წარმართთა...“ (გამოცხ. 20,1-2,4,5,7). ამას მალევე მოჰყვება ეშმაკისა და მის მიერ ცდუნებულთა სამსჯავრო. მიცვალებულები აღდგებიან, უფრო ზუსტად წარდგებიან და განისჯებიან „საქმეთაებრ მათთა“ (გამოცხ. 20,9-14). „და რომელიცა არა იპოვა წიგნსა მას ცხორებისასა დაწერილ, შთავარდა ტბასა მას ცეცხლისასა... ესე სიკუდილი არს მეორე...“ (გამოცხ. 20,14-15). პირველი აღდგომით აღდგომილებზე მეორე სიკვდილი უძლურია.

ქილიასტური შეხედულებები ძველად ძირითადად ერეტიკოსთა შორის ვრცელდებოდა, თუმცა ისინი ძველი დროის მსოფლიო ეკლესიის ზოგ ქრისტიან მწერალთანაც გვხვდება (მაგ. პაპიუს იეროპოლელი, იუსტინე მოწამე, ირინეოს ლიონელი). ახალ დროში ეს შეხედულებანი პროტესტანტულ სექტებში აღორძინდა. დაბოლოს, ჩვენი დროის სასულიერო ლიტერატურაშიც ვხედავთ მართლმადიდებლურ საღვთისმეტყველო აზროვნებაში ქილიასტური იდეების შეტანის მცდელობებს.

როგორც ვაჩვენეთ, ამ სწავლებაში იგულისხმება ორი სამომავლო სამსჯავრო (ერთი აღმდგარ მართალთა და შემდგომ მეორე - საყოველთაო), შესაბამისად ორი სამომავლო აღდგომა (ჯერ მართალთადა მერე ცოდვილთა), და მაცხოვრის დიდებით ორჯერ მოსვლა. ქრისტეს მარტოოდენ ამქვეყნიური, თუმცაღა ნეტარი სამომავლო მეფობა მართლებთან ერთად გარკვეულ ისტორიულ ეპოქად არის მიჩნეული. ფორმალურად ეს სწავლება ეფუძნება დაფარულთმჭვრეტელის გამოთქმის - „პირველი აღდგომის“ მცდარად გაგებას. ნამდვილი მიზეზი კი ის არის, რომ თანამედროვე სექტანტთა ძირითად მასას არ სჯერა საიქიო ცხოვრებისა და მართალთა ზეციური ნეტარებისა, რომლებთანაც მათ ლოცვითი ერთობა არ გააჩნიათ.

ზოგ სექტას სხვა მიზეზი აქვს - ეს არის რელიგიური იდეების უკან მდგარი და თითქოსდა აპოკალიპსისის საიდუმლო მინიშნებებში ჩადებული სოციალურ-უტოპისტური ოცნებები. ქილიასტების მიერ აპოკალიპსისის მე-20 თავის განმარტების მცდარობის დანახვა ძნელი არ არის. სიტყვების - „პირველი აღდგომა“ პარალელური ადგილები ცხადყოფენ, რომ მასში იგულისხმება ნათლობის საშუალებით სულიერი აღორძინება ქრისტეში მარადიული ცხოვრებისათვის. ეს ფრაზა ქრისტესადმი რწმენის საშუალებით აღდგომას ნიშნავს, თანახმად სიტყვებისა: „განიღვიძე, რომელსა ესე გძინავს, და აღდეგ მკუდრეთით, და განგანათლოს შენ ქრისტემან“ (ეფ. 5,14) - თქვენ ქრისტეს თანა-აღსდეგით - ხშირად ვკითხულობთ მოციქულებთან (კოლ. 3,1; 2,12; ეფ. 2,5-6). ამიტომ ათასწლოვან მეფობაში გვმართებს ვიგულისხმოთ პერიოდი, რომელიც დაიწყო ქრისტეს მადლმოსილი ეკლესიის სუფევის დადგომით. ეს განსაკუთრებით ეხება ზეციურ, მოზეიმე ეკლესიას. არსებითად მაცხოვრის მიერ აღსრულებულ გამარჯვებას მებრძოლი ეკლესიაც ზეიმობს, მაგრამ იგი ჯერ კიდევ ებრძვის „ამა სოფლის თავადს“, რაც სატანის დამარცხებითა და ცეცხლოვან ტბაში მისი საბოლოო შთავარდნით დასრულდება. ეს აზრი, რომ „მეორე სიკვდილი“ არის ცოდვილთა განაჩენი საყოველთაო სამსჯავროზე და იგი არ შეეხება „პირველი აღდგომით“ აღმდგართ, შემდეგნაირად უნდა გავიგოთ: ქრისტეში სულიერად აღმდგარნი და საღვთო მადლით განწმედილნი არ დაისჯებიან, არამედ ქრისტეს სასუფევლის ნეტარ ცხოვრებაში შევლენ.

ქილიაზმის თაობაზე მსჯელობა და პირად შეხედულებათა გამოთქმა დასაშვები იყო მხოლოდ მანამდე, სანამ არ გაისმა მსოფლიო ეკლესიის ხმა. მაგრამ მას შემდეგ, რაც II მსოფლიო კრებამ (381 წ.) დაგმო ერეტიკოს აპოლინარიუსის ყველა ცდომილება, უარყო მისი სწავლება ქრისტეს ათასწლეულზე და სარწმუნოების სიმბოლოში შეიტანა სიტყვები, რომ ქრისტეს „სუფევისა არა არს დასასრულ“ მართლმადიდებელი ქრისტიანისათვის ქილიაზმის მხარდაჭერა ყოვლად დაუშვებელია.

აღსასრული ამა სოფლისა (2 პეტ. 3)

ადამიანის დაცემით ყოველი ქმნილება უნებურად მოექცა ხრწნის მონობის ქვეშ და „თანა-კუნესის და თანა-ელმის მოაქამდე“ (რომ. 8,22). დადგება დრო, როცა მთელი ნივთიერი სამყარო და კაცთა მოდგმა განიწმიდება ადამიანთა ცოდვისაგან და განახლდება. ნივთიერი სამყაროს ეს განახლება უნდა მოხდეს ცეცხლით „უკანასკნელ დღეს“, როდესაც აღესრულება უკანასკნელი სამსჯავრო სოფელზე. წარღვნამდელი კაცობრიობა წყალში დაიხრჩო, „ხოლო აწ ცანი და ქუეყანა მითვე სიტყუითა დაუნჯებულ არიან, ცეცხლისა დამარხულნი დღედ საშჯელისა და წარწყმედისა უღმრთოთა კაცთაისა“ (2 პეტ. 3,7); „ხოლო მოიწიოს დღე იგი უფლისაი, ვითარცა მპარავი ღამისაჲ, რომელსა შინა ცანი მძაფრიად წარჴდენ და წესნი იგი დაიწუნენ და დაზულენ და ქუეყანაჲ და მას შინა საქმენი დაიწუნენ... და ახალთა ცათა და ახალსა ქუეყანასა მსგავსად აღთქუმისა მისისა მოველით, რომელსა შინა სიმართლე დამკვდრებულ არს“ (2 პეტ. 3,10,13).

დღევანდელი სამყარო რომ წარმავალია, ამას ჯერ კიდევ ფსალმუნთმგალობელი წინასწარმეტყველებდა: „დასაბამსა შენ, უფალო, ქუეყანა დააფუძნე, და ქმნულნი ხელთა შენთანი ცანი არიან. იგინი წარჴდებიან, ხოლო შენ ჰგიე. და ყოველნი ვითარცა სამოსელნი დაძუელდენ, და ვითარცა შესამოსელნი სცვალნე იგინი, და იცვალნენ“ (ფს. 101,26-27). უფალმა იესუ ქრისტემ კი ბრძანა: „ცანი და ქუეყანა წარჴდენ“ (მთ. 24,35).

სამყაროს აღსასრულში იგულისხმება არა მისი სრულად დანგრევა და განადგურება, არამედ მთლიანად შეცვლა და განახლება. V მსოფლიო კრებამ უარყო ორიგენისტების რიგი ცრუსწავლება და განსაკუთრებით კატეგორიულად დაგმო მათი შეხედულება, თითქოს ნივთიერი სამყარო კი არ გარდაიქმნება, არამედ მთლიანად განადგურდება.

რაც შეეხება უფლის მოსვლის ჟამს ამქვეყნად მცხოვრებ ადამიანებს, ისინი მოციქულის სიტყვებით, მკვდრეთით აღმდგარი მიცვალებულების მსგავსად მყისიერად გარდაიქმნებიან: „აჰა ესერა საიდუმლოსა გითხრობ თქუენ: ყოველთავე უკუე არა შევისუენოთ, ხოლო ყოველნივე განვახლდეთ მეყსა წინა წამსა თუალისასა უკანაჲსკნელითა მით საყჳრითა, რამეთუ საყჳრსა დაეცეს და მკუდარნი იგი აღდგენ უხრწნელნი და ჩუენ განვახლდეთ. რამეთუ ჯერ-არს ხრწნილისა ამის შემოსად უხრწნელებაჲ, და მოკუდავისა ამის შემოსად უკუდავებაჲ“ (I კორ. 15,51-53).

საყოველთაო სამსჯავრო (გამოცხ. 21 და 22)

სამომავლო საყოველთაო სამსჯავროს სინამდვილისა და უცილობლობის შესახებ მრავალი მოწმობა არსებობს (ინ. 5,22,27-29; მთ. 16,27; 7,21-23; 11,22,24; 12,35,41-42; 13,37-43; 19,28-31; 24,31; 25,31-46; საქმ. 17,31; იუდ. 14-15; 2 კორ.5,10; რომ. 2,5-7; 14,10; 1 კორ. 4,5; ეფ. 6,8; კოლ. 3,24-25; 2 თეს. 1,6-10; ტიმ. 4,1; გამოცხ. 20,11-15). ყველაზე სრული სახით იგი მაცხოვარმა წარმოგვიდგინა მათეს სახარებაში (თ.25,31-46): „რაჟამს მოვიღეს ძე კაცისაჲ დიდებითა თვისითა...“. აქედან შესაძლებელი ხდება სამსჯავროს დახასიათება; იგი იქნება:

ა. საყოველთაო და გავრცელდება ყველა ადამიანზე: ცოცხალსა თუ მკვდარზე, კეთილსა თუ ბოროტზე. და დაცემულ ანგელოზებზეც კი, როგორც ამას მიუთითებს საღვთო წერილი (2 პეტ. 2,4: იუდ. 1,6);

ბ. საზეიმო და ცხადი, რამეთუ მსაჯული მთელს სამყაროს თავისი სრული დიდებითა და ყველა წმიდა ანგელოზის თანხლებით მოევლინება;

გ. მკაცრი და საშინელი, მთელი საღვთო სამართლით აღსრულებული: ის დღე იქნება „რისხვისა და გამოჩინებისა და მართლმსაჯულობისა ღმრთისა“ (რომ. 2,5);

დ. უკანასკნელი და საბოლოო, თითოეული განსასჯელის სამარადისო ხვედრის განმსაზღვრელი. სამსჯავროს შედეგი იქნება მარადიული სასყიდლის მიგება: მართალნი ინეტარებენ, ხოლო დასჯილი ცოდვილნი დაიტანჯებიან.

საღვთო წერილი უნათლესი და მხიარული ხატოვნებით გადმოგვცემს მართალთა მარადიულ ცხოვრვბას საყოველთაო სამსჯავროს შემდგომ და მასთან ერთად დამაჯერებლად ლაპარაკობს ცოდვილთა უეჭველ, საუკუნო ტანჯვაზე. „წარვედით ჩემგან წყეულნო, - ეტყვის მათ მაცხოვარი სამსჯავროს დღეს, - ცეცხლსა მას საუკუნესა... და წარვიდეს ესენი სატანჯველსა საუკუნესა, ხოლო მართალნი ცხორებასა საუკუნესა“ (მთ. 25, 41-46). წმიდა წერილში ტანჯვის ეს მდგომარეობა ხატოვნად არის წარმოდგენილი, იგი უკავშირდება ტანჯვის ადგილს, რასაც ეწოდება „გეენა“. ცეცხლოვანი გეენის სიმბოლოა იერუსალიმის სამხრეთით მდებარე ენომის ველი. იქ ოდესღაც სიკვდილით სჯიდნენ და აგრეთვე ყოველგვარ სიბინძურეს ყრიდნენ, რის გამოც ჭირის ეპიდემიისგან თავდასაცავად მას მუდამ ცეცხლი ეკიდა. უფალი ბრძანებს:

„უკუეთუ დაგაბრკოლებდეს ხელი შენი, მოიკუეთე იგი: უმჯობეს არს შენდა უხელოჲსაჲ შესლვად ცხორებასა, ვიდრე ორთა ხელთა სხმასა და შესლვად გეჰენიასა, ცეცხლსა მას უშრეტსა“ (მრკ. 9,43-44; იხ. აგრეთვე 45-49). მაცხოვარი არაერთგზის იმეორებს, რომ გეენაში „იყოს ტირილი: და ღრჭენაჲ კბილთაჲ“ (მთ. 8,12) და სხვ). იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადებაში ამ ადგილსა თუ მდგომარეობას ეწოდება ცეცხლოვანი ტბა (გამოცხ. 19,20). პავლე მოციქულთან ვკითხულობთ: „ცეცხლითა ალისაჲთა მიგებად შურის-გებისა, რომელთა-იგი არა იციან ღმერთი და რომელნი-იგი არა დაემორჩილებიან სახარებასა მას უფლისა ჩუენისა იესუ ქრისტესსა“ (2 თეს. 1,8). აშკარად სიმბოლურია სახეები: მატლი უკვდავი და ცეცხლი ჩაუქრობელი - ისინი ტანჯვის სიმძიმეს უსვამენ ხაზს. ღირსი იოანე დამასკელი შენიშნავს: „ცოდვილნი მიეცემიან საუკუნო ცეცხლს, არა ისეთ ნივთიერს, როგორიც ჩვენთან არის, არამედ ისეთს, რომელიც მხოლოდ ღმერთმა უწყის“⁵.

„ვიცი, - წერს წმ. იოანე ოქროპირი, - რომ მრავალნი ძრწიან მარტო გეენას გაგონებაზეც კი; მაგრამ მე მგონია, რომ დიდების (ღვთის სასუფევლის დიდების) დაკარგვა უფრო სასტიკი წამებაა, ვიდრე გეენა“⁶. „ამ სიკეთეთა დაკარგვა, - მსჯელობს იგი სხვაგან, - ისეთ წამებას გაყენებს, ისეთ მწუხარებასა და შეჭირვებას განგაცდევინებს, რომ ამა სოფლად შემცოდეს საერთოდ რომ არ ელოდებოდეს სასჯელი, უკვე თავისთავად ეს არის გეენის ტანჯვაზე ძლიერი და შეუძლია დაფლითოს და ააღელვოს ჩვენი სულები... ბევრ უგუნურს სურს, რადაც უნდა დუჯდეს, გეენას დააღწიოს თავი. მაგრამ მე გეენაზე გაცილებით უფრო მტანჯველ სასჯელად ვთვლი, მოკლებულ იყო ღვთის სასუფევლის დიდებას. და მან, ვისაც ეს წაერთვა, ვფიქრობ, უნდა იტიროს არა იმდენად გეენის ტანჯვაზე, რამდენადაც ზეციურ სიკეთეთა დაკარგვაზე. რამეთუ ეს არის ყველა სასჯელზე უსასტიკესი“⁷.

ამგვარადვე მსჯელობს წმ. ირინეოს ლიონელიც⁸.

წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი გვასწავლის: „აღიარე აღდგომა, სამსჯავრო და საღვთო მსჯავრის სამართლით მიგება. გულით განწმედილებს მიეგებათ ნათელი, ანუ სიწმიდის ხარისხის მიხედვით იხილავენ და შეიცნობენ ღმერთს, იმას, რასაც ზეციურ სასუფეველს ვუწოდებთ. ხოლო გონებადაბნელებულთა თუ ღვთისაგან განდგომილთათვის მათი ამქვეყნიური სიბეცის მიხედვით, დაისადგურებს წყვდიადი“⁹.

ეკლესია საღვთო წერილზე დაყრდნობით აღიარებს გეენას ტანჯვას, როგორც საუკუნოსა და დაუსრულებელს. ამიტომაც დაგმო V მსოფლიო კრებამ ორიგენისტების ცრუსწავლება, თითქოს დემონები და უკეთური ადამიანები ჯოჯოხეთში მხოლოდ გარკვეულ დრომდე დაიტანჯებიან, შემდგომ კი პირველყოფილ, უცოდველ მდგომარეობაში აღდგებიან (აპოკატასტასისი). საყოველთაო სამსჯავროზე განკითხვას წმ. იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადებაში „მეორე სიკვდილი“ ეწოდება (გამოცხ. 20,14).

ძველადაც და ახლაც ისწრაფოდნენ და ისწრაფიან, გეენას ტანჯვა გადატანითი მნიშვნელობით გაიგონ, „საუკუნო“ გააიგივონ ხანგრძლივ, მაგრამ დასრულებად დროსთან თუ „პერიოდთან“. ზოგჯერ ამ ტანჯვის სინამდვილეს საერთოდ უარყოფენ. ასეთ შემთხვევაში მოჰყავთ ლოგიკაზე დამყარებული შეხედულებანი, მიუთითებენ ტანჯვის საღვთო მოწყალებასთან შეუთავსებლობას; ხაზს უსვამენ დროებითი დანაშაულისა და ცოდვისათვის საუკუნოდ დასჯის თითქოსდა შეუსაბამობას და მას შეუთავსებლად თვლიან ადამიანის შექმნის საბოლოო მიზანთან, რომელიც ღმერთში ნეტარებაა. ჩვენი დასადგენი არ არის საღვთო გამოუთქმელ წყალობასა და მის სამართლიანობას შორის საზღვრები. ვიცით, რომ უფალს „ყოველთა კაცთაჲ ჰნებავს ცხორებაჲ და მეცნიერებისასა ჭეშმარიტებისასა მოსლვაჲ“ (I ტიმ. 2,4). მაგრამ საკუთარი ბოროტი ნებით ადამიანს შეუძლია ხელი ჰკრას საღვთო მოწყალებასა და ცხონების საშუალებებს. წმ. იოანე ოქროპირი საშინელი სამსჯავროს განმარტებისას შენიშნავს: „როდესაც იგი (უფალი) ლაპარაკობდა სასუფეველზე, მაშინ ბრძანა: „მოვედით, კურთხეულნო... დაიმკვიდრეთ განმზადვბული თქუენთვის სასუფეველი“ და დაურთო: „პირველ სოფლის დაბადებისა“ (მთ. 25,34). ხოლო ცეცხლზე საუბრისას დაუმატა: „რომელი განმზადებულ არს ეშმაკისათჳს და ანგელოზთა მისთათჳს“ (მთ. 25,41). რამეთუ მე სასუფეველი განვამზადე თქვენთვის, ხოლო ცეცხლი კი ეშმაკისა და მის მსახურთათვის; და რადგან თქვენ საკუთარი თავი ცეცხლს განუმზადეთ, თქვენს თავს დააბრალეთ“¹⁰.

ჩვენ უფლება არ გვაქვს, ღვთის სიტყვები ზერელედ და მუქარად მივიჩნიოთ და მაცხოვრის მიერ გამოყენებულ აღმზრდელობით მეთოდად მივიღოთ. ამგვარად გაგებით ცოდვას ჩავიდენთ, რადგან მაცხოვარი არ შთაგვაგონებს ამას. ჩვენ ღვთის რისხვას დავიტეხთ, როგორც ფსალმუნთმგალობელი ამბობს: „რად-მე განარისხა უღმრთომან ღმერთი?რამეთუ თქუა გულსა შინა თჳსსა: არა გამოიძიოს“ (ფს. 9,33).

მაგრამ თავად ცნება „რისხვა“ ღმერთთან მიმართებაში პირობითია და ანთროპომორფული, როგორც ამას ღირსი ანტონი დიდის დარიგებებიდან ვიგებთ. იგი ამბობს: „ღმერთი სახიერია, უვნებო და უცვალებელი. ზოგიერთი აღიარებს ღმერთის ჭეშმარიტ უცვალებლობას და ამასთან, საგონებელში ვარდება - როგორ ხდება, რომ უფალს უხარია სიკეთე ან პირს იბრუნებს ბოროტებისგან; ურისხდება ცოდვილთ, შეინანებენ ისინი და მათდამი მოწყალებას იჩენს; ამის თაობაზე უნდა ითქვას, რომ ღმერთს არც უხარია და არც - მრისხანებს, რამეთუ სიხარულიცა და მრისხანებაც ვნებებს განეკუთვნება. უაზრობაა იფიქრო, რომ კაცთა საქმეების გამო ღვთაება იყოს კარგად ან ცუდად. ღმერთი სახიერია და მხოლოდ სიკეთეს იქმს, ვნებით კი არავის ავნებს, იგი მარადის უცვალებელია. ჩვენ კი, როცა კეთილნი ვართ, მას ვემსგავსებით და ღმერთთან ერთობაში შევდივართ. როცა გავბოროტდებით, განვეშორებით მას, რადგანაც უკვე აღარ ვგავართ. სათნოდ ვცხოვრობთ და ღვთისანი ვართ, გავბოროტდებით და მისგან განდგომილნი ვხდებით. ეს სულაც არ ნიშნავს, თითქოს ღმერთი ბრაზდებოდეს ჩვენზე. ეს ჩვენი ცოდვები არ აძლევენ ღმერთს საშუალებას, გაბრწყინდეს ჩვენში. ჩვენ მტანჯველ დემონებთან ცოდვები გვაერთებენ. თუკი შემდგომი ლოცვებითა და ქველმოქმედებებით ცოდვათაგან გამოხსნას მივაღწევთ, ეს არ ნიშნავს, თითქოს ღმერთი მოვალბეთ და შევცვალეთ. ამგვარი ქმედებებითა და ღვთისადმი დამოკიდებულებით ჩვენ ვუმკურნალეთ ჩვენში არსებულ ბოროტებას და ამიტომაც ისევ შემძლებელნი ვხდებით, ვიგემოთ საღვთო სიკეთე. ასე რომ, ნათქვამი „ღმერთი პირს იბრუნებს ბოროტისაგან“ იგივეა, რომ ვთქვათ „მზე ემალება უსინათლოებს“¹¹.

ასევე ყურადღების ღირსია ვიშენის ეპისკოპოს თეოფანე დაყუდებულის მარტივი მსჯელობა: „მართალნი მარადიულ ცხოვრებაში წავლენ, დარჩენილი ცოდვილნი კი ავსულებთან ერთად მარადიულ ტანჯვაში აღმოჩნდებიან... როგორც მარადიული ცხოვრებაა დაუსრულებელი, ასევე დასასრული არ ექნება იმ მარადიულ ტანჯვას, რომელიც ცოდვილებს ემუქრება. ვერავითარი მკითხაობა ვერ დაამტკიცებს სატანიზმის შეწყვეტის შესაძლებლობას. რა აღარ ნახა სატანამ თავისი დაცემის შემდგომ! რამდენჯერ იხილა საღვთო ძალა! თავად როგორ დამარცხდა უფლის ჯვრის ძალით! და დღევანდლამდე როგორ მარცხდება აბ ძალით ყველა მისეული ვერაგობა და სიბორტე! და მაინც არ ჩერდება, ეწინააღმდეგება, რაც უფრო შორს მიდის, მით უფრო ჯიუტობს. არა, არავითარი იმედი მისი გამოსწორებისა არ არსებობს! თუ მისი გამოსწორებაა უიმედო, მაშინ ასევე იქნება მათთვისაც, ვინც მისი გავლენის ქვეშ დარჩა. მაშასადამე, შეუძლებელია არ არსებობდეს ჯოჯოხეთის მარადიული ტანჯვა“.

ღირს ქრისტიან მოსაგრეთა ნაწერებიდან ჩანს, რომ ზნეობრივი შეგნების ამაღლებასთან ერთად, უფრო მწვავდება ზნეობრივი პასუხისმგებლობის გრძნობა; მძაფრდება შიში იმისა, რომ არ შეურაცხყო ღმერთი და შეგნება სასჯელის გარდუვალობისა საღვთო მცნებათა გადასვლის გამო. მაგრამ ასევე იზრდება საღვთო მოწყალებისადმი სასოება. ყველა ჩვენგანისათვის აუცილებელია და ნუგეშინისმცემელი, გვქონდეს საღვთო მოწყალების იმედი და შევთხოვდეთ უფალს - მოგვმადლოს იგი.

სუფევა დიდებისა

ამა სოფლის აღსასრულისა და მის ახალ, უკეთეს სამყაროდ გარდაქნასთან ერთად განიღება საუკუნო სასუფეველი ღვთისა, დადგება სუფევა დიდებისა.

მაშინ დასრულდება „მადლის სუფევა“ - მებრძოლი, მიწიერი ეკლესიის არსებობა. იგი შევა დიდების სამეფოში და შეერწყმება ზეციურ ეკლესიას. „მაშინღა აღსასრული, რაჟამს მოსცეს სუფევაჲ ღმერთსა და მამასა, რაჟამს განაქარვნეს ყოველნი მთავრობანი და ყოველნი ხელმწიფებანი და ძალნი. რამეთუ ჯერ-არს მისი სუფევაჲ. ვიდრემდის დაისხნეს ყოველნი მტერნი მისნი ქუეშე ფერხთა მისთა. უკუანაჲსკნელ მტერი იგი განქარდეს - სიკუდილი... ხოლო რაჟამს დაემორჩილოს მას ყოველი, მაშინ თავადიცა ძე დაემორჩილოს მას, რომელმან-იგი დაამორჩილა მას ყოველი, რაჲთა იყოს ღმერთი ყოვლად ყოველსა შინა“ (I კორ. 15,24-26,28). ეს სიტყვები უნდა გავიგოთ, რომ აღსრულდება ძის მიერ მამისაგან მიღებული მისია - ეკლესიის საშუალებით კაცობრიობის ღმერთისაკენ შემობრუნება. მაშინ იმეფებს ძე მამასა და სულიწმიდასთან ერთად დიდების სამეფოში. „სუფევისა მისისაჲ არა იყოს დასასრულ“ - ასე ახარა მთავარანგელოზმა ქალწულ მარიამს (ლკ. 1,33). ამასვე ვკითხულობთ სარწმუნოების სიმბოლოში: „რომლისა სუფევისა არა არს დასასრულ“.

„რამეთუ, - ამბობს წმ. კირილე იერუსალიმელი, - ის, ვინც მტრების დამარცხებამდე სუფევდა, ნუთუ მით უფრო არ იმეფებს მას შემდეგ, რაც მათზე გაიმარჯვა?“¹².

სიკვდილი უძლური იქნება დიდების სამეუფოში. „უკანაჲსკნელ მტერი იგი განქარდეს - სიკფდილი... მაშინ აღესრულოს სიტყუაჲ იგი წერილისა: „დაინთქა სიკუდილი ძლევითა“ (I კორ. 15,26,54); „... ვითარმედ ჟამი არღა იყოს“ (გამოცხ. 10,6).

ხატოვნად არის აღწერილი საუკუნო ნეტარი ცხოვრება გამოცხადებაში: „ვიხილე ცაჲ ახალი და ქუეყანაჲ ახალი, რამეთუ პირველი იგი ცაჲ და პირველი ქუეყანაჲ წარხდეს და ზღუაჲ არღარა არს“ (გამოცხ. 21,1). მომავალ სამეფოში ყველაფერი განსულიერებული, უკვდავი და წმიდა იქნება.

მთავარი მაინც ის არის, რომ სამომავლო ნეტარ ცხოვრებას მიღწეულნი და „საღმრთოჲსა მის ზიარ ბუნებისა“ ქცეულნი (2 პეტ. 1,4) თანამონაწილენი გახდებიან იმ უსრულყოფილესი ცხოვრებისა, რომლის წყაროც მარტოოდენ ღმერთშია. უფრო ზუსტად, ღვთის სასუფევლის მომავალი წევრები ანგელოზების დარად ღმერთის ხილვისა და მისთ დიდების ჭვრეტის ღირსნი შეიქნებიან (მთ. 5,8), არა „ვითარცა სარკითა და სახითა... მაშინ პირსა პირისპირ“ (I კორ. 13,12). ისინი გახდებიან არა მარტო მჭვრეტელნი დიდებისა, თავადაც მიიღებენ მასში მონაწილეობას და „გაბრწყინდებიან, ვითარცა მზე, სასუფეველსა მამისა მათისასა“ (მთ. 13,43); როგორც ქრისტეს თანამემკვიდრენი, მასთან ერთად დასხდებიან საყდარზე და მის მეფურ დიდებულებას გაიზიარებენ (გამოცხ. 3,22; 2 ტიმ. 2,11-12).

როგორც გამოცხადებაში არის სიმბოლურად ასახული, „არღარა მოემშიოს მათ, არცაღა მოეწყუროს, არცაღა მოვიდეს მათ  ზედა მზე, არცა ყოველივე სიცხე, რამეთუ კრავი იგი, რომელ არს შორის საყდრისა, ჰმწყსის მათ და უძღვის წყაროთა მიმართ წყლისა ცხოველისათა და აღხოცოს ღმერთმან ყოველივე ცრემლი თუალთაგან მათთა“ (გამოცხ. 7, 16-17). ესაია წინასწარმეტყველის თანახმად: „თუალმან არა იხილა და ყურსა არა ესმა და გულსა კაცისასა არა მოუხდა, რომელი განუმზადა ღმერთმან მოყუარეთა თვისთა“ (I კორ. 2,9; ეს. 64,4).

ღმერთში ნეტარება მით უფრო სანუკვარია, რადგან იგი მარადის, დაუსრულებლად გაგრძელდება: „და წარვიდეს... მართალნი ცხორებასა საუკუნესა“ (მთ. 25,46).

მაგრამ, ეკლესიის მამების აზრით, ღმერთში განდიდება მოხდება თითოეულის ზნეობრივი ღირსების შესაბამისი ხარისხით. ამის თაობაზე დასკვნის გაკეთება წმიდა წერილიდან შეიძლება: „სახლსა მამისა ჩემისასა სავანე მრავალ არიან“ (ინ. 14,2); „მიაგოს კაცად-კაცადსა საქმეთა მათთაებრ“ (მთ. 16,27): „კაცად-კაცადმან თჳსი სასყიდელი მიიღოს თჳსისაებრ შრომისა“ (I კორ. 3,8); „ვარსკულავი ვარსკულავსა ჰმატს დიდებითა“ (I კორ. 15,41).

ღირსი ეფრემ ასური ბრძანებს: „როგორც გრძნობადი მზის სხივებით ტკბება ყოველი თავისი მხედველობის ძალისა და განცდის სიწმიდის შესაბამისად და როგორც სახლის გასანათებლად ანთებული ერთი ლამპარის ყოველ სხივს თავისი ადგილი აქვს მაშინ, როცა თავად სინათლე მხოლოდ ერთი ლამპარიდან მოდის; ასევე მერმის საუკუნეში ყველა მართალი განუყოფელად გაიზიარებს ერთიან სიხარულს. მაგრამ თითოეული თავისი საზომით გაბრწყინდება ერთი, გონებით აღქმული მზით და ღირსების ხარისხის მიხედვით აღივსება ერთიანი საერთო სიხარულითა და მხიარულებით. და არავინ იხილავს მაღალსა და დაბალ საზომს, რათა სხვისი უმეტესი მადლისა და საკუთარის სიმცირის დანახვით არ შეექნას დარდისა და შფოთის მიზეზი. ასე არ იქნება იქ, სადაც არც დარდია, არც ჭმუნვა, - არამედ თითოეული მისთვის სათანადო მადლმოსილებითა და თავისი საზომით იხარებს შინაგანად. გარენგულად კი ყველას ერთი ჭვრეტა და ერთი სიხარული ექნება“¹³.

ქრისტიანული მართლმადიდებელი სარწმუნობის ჭეშმარიტებათა გადმოცემას ვასრულებთ მოსკოვის მიტროპოლიტ მაკარის სიტყვებით, რომელიც „დოგმატური ღვთისმეტყველების“ მისივე კურსიდან მოგვყავს:

„მოგვმადლე ჩვენ, ღმერთო, ყველას და ყოველთვის, ცოცხალი და დაუდგრომელი ხსოვნა შენი სამომავლო დიდებით მოსვლისა და შენი უკანასკნელი, საშინელი სამსჯავროსი ჩვენ ზედა, შენი ზემართალი და საუკუნო საზღაურისგება მართალთა და ცოდვილთათვის; რათა ხსოვნითა და შენი მადლმოსილი თანადგომითა, „სიწმიდით და სიმართლით და ღმრთის მსახურებით ვცხონდებოდით ამას სოფელსა“ (ტიტ. 2,12) და ამგვარად მივაღწიოთ ბოლოს ზეციურ მარადის ნეტარ ცხოვრებას, რათა მთელი არსებით დიდებისგმეტყველებდეთ შენ თანადაუსაბამოჲთ მამით შენით და ყოვლადწმიდით და სახიერით და ცხოველმყოფელით სულით შენითურთ აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე“¹⁴.

დასასრული